દીવાલ

દીવાલ

રેઇનબો રેસિડેન્સીમાં શ્રદ્ધા રહેવા આવી ત્યારે ત્યાં જ રહેતી તેની સહેલી ચિત્રા તેના ઘરે મદદ કરવા આવી હતી. રેઇનબો રેસીડેન્સી એટલે એક નાનકડું અજબ નગર કહોને. ત્યાં મોટેભાગે સિનિયર સિટીઝન્સ રહેતા હતા. હા, શહેરથી થોડે દૂર શાંત અને પ્રકૃતિમય વાતાવરણમાં એમને માટે જ બનાવ્યું હતું. મજાની વાત એ હતી કે, ત્યાં બધી જ સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હતી. સાવરણીથી લઈ સાડી કે સોફાસેટ ખૂબ આસાનીથી ખરીદી શકાતાં. સિક્યોરિટી સર્વિસ ખૂબ જ સારી હતી. ખાસ વાત તો એ હતી કે, અહીં એવું એક જ સ્થળ હતું જ્યાં બધા જ ધર્મોના ભગવાન પાસપાસે હતા. અહીં બધા જ ધર્મોના તહેવારો ઉજવાતા. પાર્ટી હોલ, ગાર્ડન, ફુવારો, જિમ, સ્વિમિંગ પૂલ, કોફી શોપ- શું કહીએ કે શું ન કહીએ પણ, અહી તમામ સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હતી. સંતાનો દૂર વસતાં હોય તો અથવા સ્વતંત્ર રહેવા માંગતા હોય તેવાં વડીલો રેઇનબો રેસીડેન્સીમાં રહેતાં હતાં. આમ તો આ રો હાઉસ નાનું જ હતું પરંતુ ત્યાં એવી સગવડ હતી કે, મહેમાનો માટે હોટલની જેમ સજ્જ રાખેલા એક્સ્ટ્રા રો હાઉસમાં બધી જ સુવિધાઓ મળી રહેતી. બે જણ રહેતા હોય તો સફાઈની વધારે ઝંઝટ નહીં. નોકરો માટે એ જ રેસિડેન્સીમાં સર્વન્ટ ક્વાર્ટર પણ હતાં એટલે મોટેભાગે ઘણા રસોઈવાળા કે ઘરકામવાળા માણસો ત્યાં રહેતા. આ જોઇને લાગે કે આવું અનોખું નગર દરેક શહેરમાં હોવું જોઈએ. ઘણા હોલિડે હોમની જેમ રજાઓમાં આવતા. માબાપને મળવા શનિરવિમાં આવી જતા અને બાળકો અને યુવાનોથી રેઇનબો રેસીડેન્સી ધમધમી ઊઠતી. આ રેસીડેન્સી એટલી જાણીતી હતી કે, કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓ અથવા કોઈ એનજીઓ સાથે જોડાયેલા લોકો વારંવાર અહીં મુલાકાત લેતા.
ચિત્રા પહેલેથી અહીંયાં જ રહેતી હતી. એકલવાયી જીંદગી જીવતી રિટાયર્ડ અધ્યાપિકા શ્રદ્ધાને અહીં ઘર લેવા માટે તેણે આગ્રહ કર્યો હતો. દેખાવમાં માંડ પચાસની લાગતી શ્રદ્ધાનું રીટાયર્ડ થયાં પછી પણ અધ્યાપન કાર્ય ચાલુ જ હતું. તેના હાથ નીચે પી.એચ.ડી. કરતા વિદ્યાર્થીઓ નિયમિત તેને મળવા માટે આવતા. શ્રદ્ધા તેની કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓમાં પ્રિય અધ્યાપિકા હતી. આમ તો તે કડક અને શિસ્તમાં માનતી પણ, ભણાવતી ખૂબ રસથી એટલે તેની કૉલેજના તો શું પણ શહેરની અન્ય કૉલેજના વિદ્યાર્થીઓ પણ તેનો ક્લાસ એટેન્ડ કરવા આવતા.
શ્રદ્ધા તેનાં માતાપિતાની એકની એક દીકરી હતી. લગ્ન નહોતા કર્યા. માબાપ ન રહ્યા પછી પણ તેણે એકલા જ રહેવાનું વિચાર્યું. તેની ખાસ સહેલી ચિત્રા તેનું ખૂબ ધ્યાન રાખતી. બંને એક જ સોસાયટીમાં સાથે રહી શકે તે માટે ચિત્રા જ્યાં રહેતી હતી તે રેઈનબો રેસીડન્સીમાં શ્રદ્ધાને ઘર ખરીદાવ્યું. ત્રીજી રોમાં નાકાનું ઘર શ્રદ્ધાને મળ્યું હતું અને ચિત્રા પહેલી રોમાં રહેતી હતી.
“યાર, આ વોલપીસ ક્યાં લગાવવાનું છે? અને આ આ ખુરશી?”
“હા, આ ખુરશી…. પપ્પા કાયમ આ રીતે જ બેસતા… ખુરશી પર. ચાલ, આ અહીં જ ગોઠવી દે.”
શ્રદ્ધાના ઘરે કામ કરવા માટે પણ ચિત્રાએ વ્યવસ્થા કરી હતી. સીતુ પતંગિયા જેવી ઊડાઉડ કરતી છોકરી. સર્વન્ટ ક્વાર્ટરમાં જ રહેતી હતી અને સવારની કૉલેજમાં ભણતી પણ હતી. બાકીના સમયમાં તે કામ કરતી હતી. શ્રદ્ધાને અહીં આવ્યાને અઠવાડિયું થઈ ગયું હતું, પરંતુ તે ઘણાં બધાં કામોમાં અટવાયેલી રહી. હમણાં જ રિટાયર્ડ થઈ હતી એટલે પેન્શનની કાર્યવાહી, મળેલ રકમનું રોકાણ કયાં કરવું? વારંવાર કૉલેજમાં જવું, વિદ્યાર્થીઓના અધૂરા અભ્યાસની ચિંતા, ઘરની ગોઠવણ, સગાંવહાલાંના ફોન વગેરેમાં ખૂબ જ વ્યસ્ત રહી હતી. આજુબાજુ કોણ રહે છે અને કોણ આવે-જાય છે તે જોવાનો તેની પાસે સમય જ ન હતો. વધારે સમય તો પેલી પતંગિયા જેવી સીતુ સાથે જ પસાર થતો. તે આવે ત્યારથી જ બોલબોલ કરતી. શ્રદ્ધાને બહુ ઈચ્છા ન હતી, પરંતુ નવા ઘરમાં ચિત્રાના આગ્રહથી કથા કરાવી. ચિત્રાએ કહ્યું કે, “એક શુભ કાર્ય થવું જોઈએ અને આપણે જાતે જ જઈને પ્રસાદ બધે વહેંચી આવશું. જેથી, બધાની ઓળખાણ થાય.”
બંને સહેલીઓ પ્રસાદ વહેંચવા ગઈ. બધી જ રો પતાવીને આખરે બાજુના રો હાઉસમાં પ્રસાદ આપવા ગઈ. બહાર નામ વાંચ્યું ‘દિવ્ય શર્મા’. શ્રધ્ધાને કંઈક યાદ આવ્યું. ત્યાં તો બારણું ખોલ્યું અને જેણે બારણું ખોલ્યું તેને એકીટશે જોઈ રહી. હા, આ એ જ દિવ્ય છે. દિવ્યએ ‘આવો’ કહ્યું. ચિત્રાને જોઈને તેને ખ્યાલ આવ્યો કે, પડોશમાં રહે છે એ જ છે અને પછી શ્રદ્ધા સામે જોયું. તેની પણ સ્મૃતિ તાજી થઈ. હા, આ તો ‘શ્રદ્ધા દિવાન’! હવે આંખોથી બંનેએ એકબીજાને ઓળખી લીધાં હતાં. બંને એકસાથે બોલી ઊઠ્યાં, “તમે…?”
બંનેના આશ્ચર્ય ઉદગારો સાંભળીને ચિત્રાને નવાઈ લાગી. પરંતુ પછી તેને થયું, હા… આમને કારણે જ તેની સહેલી શ્રદ્ધાએ લગ્ન નહોતાં કર્યાં. ચિત્રાને બધી જ ખબર હતી. બંને ભૂતકાળમાં ખોવાઈ ગયાં.
માંડ એકવીસ-બાવીસની શ્રદ્ધા મોરપીંછ રંગની સાડીમાં અને નેવી બ્લ્યૂ શર્ટમાં દિવ્ય શોભતો હતો. બંનેના વડીલોએ છોકરા-છોકરીને જોવાનું ગોઠવ્યું હતું. શ્રદ્ધા ચા લઈને આવી, એકબીજાને જોયાં અને પહેલી જ નજરે એક બીજાને ગમી ગયાં. બાજુના રૂમમાં વડીલોએ તેમને વાતચીત કરવા માટે મોકલ્યા. એકબીજાને બહુ જ ઓછા પ્રશ્ન પૂછ્યા હતા અને બંનેએ હા પાડી હતી, જાણે પહેલી નજરનો પ્રેમ ન થયો હોય!
બીજા દિવસે દિવ્યના પિતાનો ફોન આવ્યો કે, “અમને તમારી દીકરી ઘણી પસંદ પડી છે, પણ અમે જ્યોતિષને બતાવ્યું હતું. અમે એમાં ખૂબ માનીએ છીએ. તમારી દીકરીના જન્માક્ષરમાં અમારા દિવ્ય સાથે લગ્ન થાય તો વિધવાયોગ થાય છે એવું જ્યોતિષીએ જણાવ્યું છે. હવે તમે જ કહો… શું કરીએ?”
સાચી વાત છે. કોઈપણ દીકરાનાં માબાપ દીકરાનું મોત થાય કે દીકરીનાં માબાપ જમાઈનું મોત થાય એવું ન જ ઈચ્છે. હજુ બંને વચ્ચે કંઈ વાત આગળ નહોતી બધી એટલે બંનેના વડીલોએ સંબંધ આગળ ન વધારવામાં સલામતી સમજી લીધી. દિવ્ય અને શ્રદ્ધા આ સમાચાર જાણીને દુઃખી થયાં. દિવ્યની તો ઈચ્છા પણ હતી કે, હું આગળ કંઈક વાત કરું, પરંતુ વડીલોના અતિ આગ્રહને કારણે ચૂપ રહ્યો. પછી એઓ કદી મળ્યા નહોતા.
શ્રદ્ધાના મનમાં એક ભય પેસી ગયો. દિવ્ય સાથે તો નહીં, પરંતુ કોઈપણ છોકરા સાથે પરણવાની તેણે ના પાડી દીધી. તેને એમ જ હતું કે, હું લગ્ન કરીશ તો પતિ મૃત્યુ પામશે. જોકે, પાછળથી ઘણી બધી વિધિની વાતો થઈ હતી, ઝાડ સાથે લગ્ન કે ઘડા સાથે લગ્ન…. પણ એ બધું ફોક લાગ્યું.
દિવ્ય ભણીને સરકારી અધિકારી તરીકે કાર્યરત હતો. લગ્ન થયા. એક દીકરો જે આર્મીમાં હતો અને પુત્રવધૂ આર્મીમાં ડોક્ટર હતી. વર્ષો વીતતા ક્યાં વાર લાગે છે? એક અસાધ્ય બીમારીમાં દિવ્યએ પત્ની ગુમાવી અને તે એકલો પડી ગયો. નોકરી હતી ત્યાં સુધી તો તેણે એ જ શહેરમાં નોકરી કરી, પછી દીકરાએ તેને પોતાની પાસે બોલાવી લીધો. દિવ્યને ત્યાં ગમ્યું નહીં, કારણ કે દીકરો અને પુત્રવધૂની વ્યસ્તતા સમજી શકાય. આખરે દીકરાએ દિવ્યની ઇચ્છાનુસાર આ રેસિડેન્સીમાં ઘર બુક કરાવ્યું. એકાદ વર્ષથી દિવ્ય અહીં રહેતો હતો. રજાઓમાં ને વેકેશનમાં દીકરો તેના પરિવાર સાથે અહીં આવી જતો અને ઘર ખીલી ઊઠતું હતું. પછી ફરી દિવ્ય એકલો. તેણે એક કૂતરો પાળ્યો હતો. એક છોકરો જીતુ, બધું જ કામ કરતો હતો.
શ્રદ્ધા તથા દિવ્યએ અરસપરસની વાતો જાણી. ચિત્રાએ પણ સૂર પુરાવ્યો. ‘નાઇસ ટુ મીટ યુ’ કહી પ્રસાદ આપીને બંને નીકળી ગઈ.
શ્રદ્ધા તેના નવા ઘરમાં ધીમે ધીમે ગોઠવાઈ અને મોટાભાગનાં કામ પતી જતાં એ ફ્રી થઈ. તેણે સવારે ચાલવા જવાનું શરૂ કર્યું. ત્યાં તેને ઘણા બધા માણસો મળતા. તેને થતું કે, દિવ્ય કેમ ચાલવા નથી આવતો? સંગીતની શોખીન શ્રદ્ધા રિયાઝ કરતી એ દરમિયાન બાજુમાંથી આવતો કૂતરાનો અવાજ તેને દખલ કરતો છતાં તે કશું કહેતી નહીં. ખાસ કરીને શ્રદ્ધા સીતુને દિવ્ય વિશે ઘણું પૂછતી, કારણ કે સીતુને જીતુ દ્વારા ઘણું બધું જાણવા મળતું. શ્રદ્ધાને ખબર પડી કે, સીતુ અને જીતુ બંને એકબીજાંને ચાહે છે. ઘણીવાર સીતુ તો બાજુમાં જવાનું કારણ જ શોધતી હોય. સીતુના કહેવા મુજબ દિવ્ય સવારે નહીં, પરંતુ સાંજે ચાલવા જાય છે અને કદાચ દિવ્યએ પણ જીતુ દ્વારા જાણકારી મેળવવાનો પ્રયત્ન કર્યો હોય તેમ એક દિવસ સવારે ચાલવા માટે દિવ્ય પણ ગયો. સવારે ખાસ અલાર્મ મૂકીને ઊઠ્યો હતો. થયું એવું કે, હવે બન્નેએ સમય બદલ્યો એટલે ન મળી શક્યાં. એક બપોરે બંને લાયબ્રેરીમાં મળી ગયાં. ખુશ થયાં. ફરી ભૂતકાળમાં એકવાર મળેલા તે મુલાકાતની યાદ તાજી કરતા બંને કોફી હાઉસમાં બેઠાં. જાણે બંને યુવાન બની ગયાં. વાત શું કરવી એ સૂઝ્યું પણ નહીં. પુસ્તકોની વાતો કરી ઘર સુધી સાથે ગયાં. આ રીતે મળવું લગભગ નિયમિત થતું ગયું અને એકલતા ઊજવાતી ગઈ. પણ એકબીજાને ઘરે એઓ કદી નહીં જતાં. તેઓ વાત કરતાં કે ચીજ વસ્તુની આપ લે કરતાં, તે પણ કમ્પાઉન્ડ વોલ પરથી જ જોઈને.
સીતુ અને જીતુને પણ મજા પડતી. એક સોહામણી સાંજે સીતુએ ખાસ ચા નાસ્તો તૈયાર કર્યો. બહાર લોનમાં ટેબલ પર ગોઠવ્યો અને બાજુવાળા અંકલને બોલાવી લાવી. શ્રધ્ધા વાંચવામાં વ્યસ્ત હતી. દિવ્યને જોઈ નવાઈ લાગી પણ ગમ્યું. પછી ઘણીવાર તેઓ આંગણામાં બેસીને ચાનાસ્તો કરતાં. નોકરીની, સમાજની અને દુનિયાની ઘણી બધી વાતો કરતાં. બંનેનાં હૃદયમાં તો હતું કે, સ્નેહની વાતો કરીએ પરંતુ કોઈએ છેડી ન હતી.
એક દિવસ શ્રદ્ધાએ જોયું કે સીતુ બંને ઘરની કોમન દીવાલ પર હાથથી ઠપકારા મારતી હતી. સામેથી પ્રત્યુત્તર આવતો પણ હતો. સીતુ ઠપ કરે તો સામેથી ઠપ અને ઠપઠપઠપ કરે તો સામેથી ઠપઠપઠપ. તેને ખ્યાલ આવી ગયો કે, આ જીતુનો પ્રત્યુત્તર છે. જ્યારે સીતુ ગઈ ત્યારે શ્રદ્ધાને થયું કે એ પણ ઠપકારો મારે, પરંતુ તે તેમ કરી ન શકી. બીજા દિવસે એ જ સમયે તેણે જોયું તો સીતુ આ જ રીતે જીતુ સાથે વાત કરતી હતી અને પોતાના સ્પંદનો પહોંચાડતી હતી. એક દિવસ તેણે પણ સીતુ અને જીતુના ગયા પછી દીવાલ પર ઠપકારો મારવા એક હાથ ઊંચો કર્યો, પણ પાછો વાળી દીધો.
ચિત્રા અવારનવાર તેના ઘરે આવતી અને તે પણ ચિત્રાના ઘરે જતી. ચિત્રાએ શ્રદ્ધાને દિવ્યના સાથની વાત કરી. અને કહ્યું ‘આટલી વયે જન્માક્ષર વિગેરે યાદ ન કરાય’ પણ શ્રદ્ધાના મનમાં વર્ષોથી એક ડરની દીવાલ ચણાઈ ગઈ હતી. ચિત્રાએ દિવ્ય સાથે દોસ્તી વધારી. તેના પુત્રનો નંબર મેળવીને તેની સાથે વાત કરી. તેઓ પણ પપ્પાજીને સાથે રહેવામાં આવી કંપની મળતી હોય તો તૈયાર હતા. પરંતુ બંનેમાંથી કોઇ રુબરુ આ બાબતે વાત કરતું ન હતું. આખરે સીતુએ એક દિવસ વાત કાઢી. જીતુ પાસેથી એને અંકલની થોડી વાતો ખબર હતી. શ્રદ્ધાએ માંડીને વાત કરી અને વિધવા યોગની પણ વાત કરી. સીતુએ આસાનીથી જવાબ આપી દીધો કે એમાં શું? લગ્ન કરો તો પ્રોબ્લેમ છેને? તમારે તો ફક્ત આ વચ્ચેની આ દીવાલ તોડી નાખવાની. વળી હસતાં બોલી, ‘પછી હું અને જીતુ ભેગા મળીને કામ કરીશું.’
શ્રધ્ધાએ કહ્યું,”સાચી વાત, ‘દીવાલ નહીં, દીવાલો તોડવી છે.” અને જાણે શરૂઆત કરતી હોય એમ ઠપ ઠપકારવા હાથ ઊંચો કર્યો….

યામિની વ્યાસ 

સત્યના ઉપાસકનો સ્મૃતિદિન+આવર્તન કાવ્ય

સત્યના ઉપાસકનો સ્મૃતિદિન

Here is the Link:https://bansinaad.wordpress.com/2021/01/30/satya-upaasak/

https://youtu.be/u0Km2tUsDwU

“આવર્તન “‘ -વાચિકમ: યશ્વી સ્માર્ત

“આવર્તન “‘હેં મા આવર્તન એટલે શું ?”
“આવર્તન એટલે ફરી ફરીને પાછું આવે એ ….”
“રોજ વહેલા ઉઠવાનું – સ્કૂલ – હોમવર્ક…”
“હા…હા… એટલે જ કહું છું…જલ્દી કર… કશું અધૂરું નહિ મુકવાનું…”
દુનિયા આવર્તન પર ચાલે.
રસોઈ, રિવાજ, ફેશન બધું એનું એજ
ફરી ફરી ને નવા રૂપરંગ સાથે
વિજ્ઞાન કે કુદરત આવર્તન પર જ ચાલે
ખળખળ ઉછળતો સાગર તપે વરસાદ આવે
ખડખડ હસતી દીકરી મલકે માસિક આવે”
“તો મા આપણે બ્લડ ડોનેટ કરીએ તો એનું એજ ફરી થોડું આવે ?”
“હેં…હા…પણ કોઈનો જીવ બચાવતા આપણને શેર લોહી ચઢે એ આવર્તન જ કહેવાય”
“નાની ગુડ્ડુની પથારીમાં પ્લાસ્ટિક અને બાજુવાળા દાદાની પથારીમાં પ્લાસ્ટિક…!”
“હા…આવર્તન કહી શકાય.”

આવા આવર્તનના પાઠ શીખવતી મા મારી રાહ જોતી
…કદી મને સહેજ પણ આવતા મોડું થતું તો…
મા ની નજરમાં સર્જાતું પ્રતીક્ષાનું આવર્તન
પછી એ દીવો ધારતી
જેમ જેમ મોડું થાય તેમ તેમ દીવાની સંખ્યા વધતી
અને સર્જાતું પ્રકાશનું આવર્તન
એ મા ના ચહેરાની ઝળહળમાં કદી હું ખોટું બહાનું ન કાઢી શકતી
પછી મા નો હાથ પકડી એના પ્રિય હીંચકે દોડી જતી
અને રચાતું વહાલનું આવર્તન

મારા નાના પગની ઠેસે મોટું આવર્તન અને
માના મોટા પગની ઠેસે નાનું આવર્તન
એનાથી ઉલ્ટું થતું તો અમે ખૂબ હસતાં
આમ હસતાં હસતાં એક દિવસ મા ના પગ ની ઠેસે હીંચકો ઉપર ગયો…ગયો…ગયો…
પણ…પાછો ન આવ્યો…!

મા, આવર્તન પૂરું કરવાનું હોય !
તારું આ વર્તન જરાય ના ગમ્યું મા…!

હવે કેટલા દીવા ધારું ??

• યામિની વ્યાસ (કાવ્યસંગ્રહ “સૂરજગીરી” ના સૌજન્યથી, સાભાર)

 ઓડિયો-વીઝ્યુઅલ પ્રેઝન્ટેશન માટે નીચેની લીંક ક્લીક કરો

આસ્વાદઃ જયશ્રી વિનુ મરચંટઃ

કુદરત આખી એક નિશ્વિત Frequency – એક ચોક્કસ સમયના અંતરમાં એની એ ગતિના વારંવાર થતી પુનરાવર્તનની ધરી પર ચાલ્યા જ કરે છે. આ જ આવર્તનોની વચ્ચેના ગાળામાં જીવાય છે તે જ કદાચ જીવન છે. પણ અહીં જ્યારે આવર્તનમાં બદલાવ આવે છે ત્યારે શું થાય છે? આ કલ્પનામાં રાચવા કરતાં આ આવર્તનોની મોજ માણી લેવી જોઈએ. આવર્તન અને પરિવર્તન વચ્ચે ક્યારેક મૂંઝવણ ઊભી થઈ જાય છે અને તે સમયે એક Confusion – વૈચારિક ગૂંચવણનું એક પ્લેટફોર્મ જન્મે છે. આ વૈચારિક ગૂંચવાડાના પ્લેટફોર્મ પરથી ટ્રેન, “અગતિગમન”ના સ્ટેશન તરફ આગળ વધે છે. આવર્તનની ચોક્કસ ગતિ ઓચિંતી ખોરંભાઈ જતાં, એ સ્થળ પરથી પાછા ફરવું અને એની એ જ ગતિનું પુનરાવર્તન થવું અસંભવ છે. અગતિગમનના સ્ટેશન પરથી આગળ, અન્ય આવર્તનો તરફ પ્રયાણ કરવું જ પડે છે. આવી સ્થિતિમાં એક જ સમજણ પડે છે કે મનુષ્ય માત્ર આવર્તનનો આનંદ, એ થતાં હોય ત્યાં સુધી માણે અને પછી પણ સુમધુર યાદોને મનમાં વાગોળીને માણ્યા કરે, એટલું જ કરી શકે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો જીવનના કોઈ પણ તબક્કામાં થયેલા આવર્તનના ભંગાણને અને એ પછીની ગતિવિધીને સ્વકારી લઈને, અન્ય તબક્કાના અવર્તનોને માણતાં માણતાં આગળ વધવું, જીવવું, પણ, “જો કમી થી જીવન મેં, વો કમી તો રહેગી” એ તથ્યને સ્વીકારી લેવું.

જીવનની સહજ ગતિ કાયમ આનંદ અને સલામતી તરફની છે પણ ગતિ અવરોધ થતાં આનંદ અને સલામતી ખોરવાય છે એ જિંદગીની કડવી સચ્ચાઈ પણ છે. આ કડવી સચ્ચાઈમાંથી, આંસુ સાથે ફરિયાદ પણ નીકળે છે.  આ કાવ્યમાં કવયિત્રી બહેનશ્રી યામિનીએ એક પુત્રીને પડેલી એની માતાની ખોટ અને એમાંથી નિષ્પન્ન થતી અસહ્ય વેદનાને વાચા આપી છે પણ એની સાથે, કુદરતના આવર્તનોનો સ્વીકાર કર્યો છે. પણ, પુત્રી એની સામે પોતાનો વિરોધ અને અણગમો મા ને ઉદ્દેશીને નોંધાવે છે. સાચા અર્થમાં તો આ અણગમો મા ના “કાઉન્ટર પાર્ટ” એવા ઈશ્વર સામે દર્જ થયેલો છે. કાવ્યનો વિકાસ વાતચીત અને રમત રમતાં થયો છે પણ આમ હસતાં રમતાં કવિ જ્યારે આ પંક્તિઓ કહે છે ત્યારે આ “ડિવાઈન કનેક્શન” – દિવ્યતાનો ઉઘાડ અનાયસે ભાવકના મનોવિશ્વમાં થઈ જાય છેઃ

“….પછી એ દીવો ધારતી
જેમ જેમ મોડું થાય તેમ તેમ દીવાની સંખ્યા વધતી
અને સર્જાતું પ્રકાશનું આવર્તન
એ મા ના ચહેરાની ઝળહળમાં કદી હું ખોટું બહાનું ન કાઢી શકતી “

દીવા માનવાની અને એની જ્યોતિની વાત એટલી સહજતાથી મૂકાઈ છે કે એ વાંચતાં જ શ્રદ્ધાનો ઉદભવ મનમાં અનાયસે થાય છે. અહીંથી આ કાવ્યનું સ્તર ઊંચકાય છે અને કાવ્ય આપણને સાથે લઈને અનંતતાની યાત્રાએ નીકળી પડે છે,

પુત્રીની અસહાયતા અને પુત્રીના આંસુ ભાવકના મનને ભીંજવી જાય છે, તે સાથે જ, કવયિત્રીના શબ્દો દ્વારા પથરાતો પ્રકાશ, વાચકના અંતરને અજવાળી જાય છે.  બહેન યશ્વી સ્માર્તનું પઠન – વાચિકમ, એમના અવાજના આરોહ-અવરોહ થકી, કવિતાને એની યોગ્ય ઊંચાઈને આંબવામાં હાથોહાથ ફાળો આપે છે. બહેનશ્રી યામિની અને યશ્વીને ખૂબ ખૂબ અભિનંદન.

ખૂબ આભાર પરમ આદરણીય કનુભાઈમારા કાવ્યોની રજૂઆત માટે આપનો ખૂબ સુંદર પ્રતિભાવ આશીર્વાદ રૂપે મળ્યો.આભારી છું.સાદર પ્રણામમિત્રો ! જીવન જેટલું પણ હોય તે સમય સાથેની ગતિનું સંગીત છે. તેમાં આરોહ અને અવરોહના બદલાવ સાથે તાલ મેળવાય તો જ સૂર મધુર લાગે. અટકીએ તો તાલ ચૂકાય અને તાલ ચૂકીએ તો બેસૂરા બની જવાય. મુખડા અને અંતરાના આવર્તનોની સમતુલા જાળવવામાં કૌશલ જોઈએ. અહીં કશુ જ અધૂરું ન ચાલે કે અધૂકડું ન ચાલે. સંગીતના આવર્તનમાં અંત તે જેમ ગીતનો અંત તેમ જ જીવનના ઉતાર ચઢાવ પછી અટકાવ તે મૃત્યુ. પરંતુ તે પણ એક છલના જ છે. ગીત અટકે છે તેના ધ્વનિ અને માધુર્ય તો અવિનાશી છે. સમય અને સંગીત તો વહેતાં જ રહે છે. આવર્તન પણ અટકતાં નથી. યામિનીબેન વ્યાસ સૂચક રીતે જ આવર્તન કાવ્યથી શરુઆત કરી નિયતિ કે ગતિએ પૂરું કરે છે. કેટકેટલાં આલંબન અને અવરોધ સાથે જીવનપ્રવાહ. સામાજિક વિટંબણાઓ, આંસુ, અંધારા, અજવાળા, ફૂલ, ટહૂકાઓ, ડૂમા, સંબંધો, સ્મૃતિઓને સ્વયંને જ પરાવર્તિત કરતાં અરિસામાં જ પામવાનું છે. જીવનમંચ પર ભજવાતી આવર્તનની પ્રક્રિયા જ તો જીવનનું સાતત્ય છે. સરળ ભાષાકર્મ, જીવન સાથે અનુબંધ ધરાવતી પ્રતીકપ્રયોજના, આક્રોષ અને સંવેદનોમાં સમાન ૠજુતા, શબ્દોમાં અર્થભારની સહજ નિષ્પત્તિ માટે શબ્દનાવિન્ય અને તે અભિવ્યક્તિ સચોટ અને સોંસરવી ભાવકહૃદયને સ્પર્શે તેવી સુંદર, માધુર્યસભર રજૂઆત. સર્જક પાસે રહેતી અપેક્ષાઓ સુપેરે પૂરી કરતાં યામિનીબેન વ્યાસ આભાર અને અભિનંદન. શ્રી કનુભાઈ સૂચક

ડૉ. નરેશ ફીટર

જેકપોટ

જેકપોટ

“ઓહ….! મમ્મી….!” લેબરરૂમમાં પ્રિયાએ મારો હાથ જોરથી પકડી રાખ્યો હતો.
“હે ભગવાન! મારી દીકરીને સારી રીતે આમાંથી પાર પાડ. મંદિરે આવીને બાળકનું માથું ટેકવી જશું.” મેં મનોમન પ્રાર્થના કરી.” પ્રિયાને વેણ આવતું હતું અને દર્દથી પીડાતી મારી દીકરીનો કણસાટ સંભળાતો હતો. જોકે, એ પીડામાં એક મધુરી ખુશી પણ વર્તાતી હતી. પણ હવે જલદી પ્રસૂતિ થઈ જાય તો સારું. હું માનું કે ન માનું પરંતુ મારી કાકીસાસુ કહેતાં કે, આવા સમયે શરીર પર કોઈ બંધન ન રાખીએ, તો સારી રીતે છુટકારો થઈ જાય. તેથી, તેના પગમાં પહેરેલી પાયલ મેં કાઢી નાંખી અને વાળ પણ રબરબેન્ડ કાઢી ખુલ્લા કરી દીધા.
હું બિલકુલ આ જ રીતે, દીકરીની જેમ, પ્રથમ પ્રસુતિ માટે મારા પિયર ગઈ હતી. આવી જ મધુરી વેદના… અને હવે જલદી છૂટી જાઉં એવું જ થતું અને થયું પણ ખરું. પરી જેવી મારી પ્રિયા આ જગતમાં આવી. કેવું ગુલાબી ગુલાબી પોચું પોચું શરીર, કાળીભમ્મર આંખો, નાના નાના નાજુક હાથપગ ને ફૂલની દાંડી જેવી કોમળ આંગળીઓ! પહેલીવાર તેને જોઈ ત્યારે થયું કે સ્ત્રીની કૂખમાં બ્રહ્માએ કેવું ગજબ નિર્માણ કરી રાખ્યું છે! કેવી ગજબ કૃતિનું નિર્માણ થાય છે! જાણે માતાપિતાની પ્રતિકૃતિ જ કહોને! તેને છાતીએ વળગાડી ત્યારે અદભૂત રોમાંચ થયો હતો.બચબચબચ કરતી મને વળગી પડી હતી.પહેલો રડવાનો અવાજ સાંભળ્યો. એય સૂરીલો લાગતો હતો.
કાકીજી મને વધામણી આપવા આવ્યાં હતાં ત્યારે કહેલું, “સારું છે! પહેલી વખતે ઘરમાં લક્ષ્મી આવી છે. પણ બીજો રાઉન્ડ બાકી હોં! આ શુકનવંતા પગલે પગલે દીકરો ચોક્કસ આવશે ત્યારે એના પગ દૂધે ધોઇશું”
મને સમજાયું નહીં કે, કાકીજી ખુશી વ્યક્ત કરી ગયાં કે આશ્વાસન આપી ગયાં? પહેલેથી જ નાની, દાદી, સાસુ, કાકીસાસુ કે મા, સૌના વર્તન અને વાણીથી કદાચ મારાં મનમાં ઘર કરી ગયું હતું કે, દીકરી પ્રત્યે અપાર વહાલ હોય, દીકરી ખૂબ ગમતી હોય પરંતુ એક દીકરો તો હોવો જ જોઈએ. એટલે જ, સહુના કહેવા મુજબ પહેલી દીકરી હોય તો બીજા રાઉન્ડની ટ્રાય કરવી જ જોઈએ.પહેલો દીકરો હોય તો પછી મરજી મુજબ.
આ બધું જ ભૂલી ને હું મારી વ્હાલુકડીને પંપાળવામાં લાગી ગઈ. એ જન્મી તો જાણે ફરીથી હું જ જન્મી! તેની વિચ્છેદાયેલી નાળ જોઈને થયું હતું કે, ભલે ગર્ભનાળથી છૂટાં પડયા પણ હૃદયનાળથી હંમેશને માટે જોડાયેલા રહીશું.અરે,અદ્દલ મારું જ પ્રતિબિંબ જોઈ લો! અને તે હતી પણ કેવી મીઠડી!એની છઠ્ઠીના દિવસે કાકીજીના કહેવા મુજબ સાચવી રાખેલું ધારજણું ઝભલું પહેરાવ્યું અને વિધિના લેખ લખવા કંકુ છાંટી કાગળ અને કલમ મુકાયા.
પછી તો જાણે આંખોના પલકારામાં પ્રિયા મોટી થતી ગઈ.અમારી સૌની હથેળીમાં એનું બાળપણ દોડતું રહ્યું.ઘરની ખૂબ લાડકી. આખું ઘર માથે લેતી. કેટલા બધા પ્રશ્નો પૂછતી! ‘મોટી થઈને તું શું બનીશ?’ એવું એને પૂછતા, બીજા બાળકો તો ઘણું બધું કહે પણ, મારી પરી તો કહેતી, ‘હું મમ્મી બનીશ’
એ થોડી સમજણી થઈ પછી અમે નક્કી કરેલું તે મુજબ બીજો રાઉન્ડ થયો અને નસીબજોગે મને દીકરો આવ્યો પર્વ. નાના ભાઈને પણ તે ખૂબ વહાલ કરતી.અમારી હથેળીમાં બન્નેનું બાળપણ દોડતું રહ્યું. પ્રિયા પર્વને સાચવતી પણ ખૂબ. ભણી-ગણીને મોટી થતી ગઈ. તેની સાથે ભણતા સોહામણા અંકિતને તેણે અંકિત કર્યો. તેણે અમને વાત કરી અને અમે એને ધામધુમથી પરણાવી. દોઢ વર્ષ પછી તેણે આ ખુશખબર આપી કે, તે હવે એકલી નથી. તેનામાં એક નવી જીવંતતા પાંગરી રહી છે, ત્યારે ખૂબ ભાવ સાથે આશીર્વાદ અપાઈ ગયા, ‘અરે વાહ! અમારો ભાણિયો આવી જવાનો!’ કદાચ ઊંડે ઊંડે એવું પણ હતું કે,દીકરો આવે ને એકજ પ્રસૂતિમાં પતી જાય. દીકરીજમાઈ પણ કહેતાં કે, જે પણ હોય, પણ એક જ બાળક.ફાસ્ટ લાઈફમાં એકને જ સંપૂર્ણ વહાલથી અને સમગ્ર ધ્યાન આપી ઉછેરીશું.
પ્રેગનન્સી દરમિયાન ડૉક્ટરને બતાવવા જવાનું થતું ત્યારે પ્રિયાની સાથે હું જ જતી. મને વિચાર આવી જતો કે, એક જ વખતની પ્રસુતિમાં ટ્વિન્સ આવી જાય તો કેવું સારું! અને તેમાંય એક દીકરો અને એક દીકરી હોય તો!
ફરી પ્રિયાનો ઊંહ્કારો સંભળાયો. તેણે મારો હાથ જોરથી દબાવ્યો ને મેં હાથ ફેરવતા કહ્યું”બસ બેટા, હવે થોડી જ વાર..” બીજી કોઈ ફિકર ન હતી કારણ કે અમારી ભત્રીજાવહુ જ હોશિયાર ગાયનેકોલોજિસ્ટ હતી અને અમે તેની જ હોસ્પિટલમાં હતા. પ્રિયાની પીડા મારાથી ન જોવાતાં મેં ભગવાનને કહ્યું, “જે પણ હોય તે.. પણ મારી દીકરીને હવે પીડા મુક્ત કરો.”ને ખરેખર પ્રિયાને રૂપાળી પરી અવતરી. પરીના મધુર ગુંજથી સૌ આનંદમાં હતા. ખાસ કરીને મારા જમાઈરાજ. ‘ભઈ બાપ બન્યા હતા!’ પ્રિયાએ પોયણી જેવી નાનકડી પરીને છાતીએ વળગાડી ને બચબચબચ…
મેં જમાઈરાજને કહ્યું, “તમને ખૂબ ખૂબ વધામણી, દીકરા!” જમાઈરાજે ખૂબ જ વહાલથી એ જન્મેલી દીકરીના માથા પર હાથ ફેરવતા ફેરવતા કહ્યું, “અરે વાહ!પ્રિયા જો તો કોના જેવી લાગે છે?”
મારાથી સહજ બોલાઈ ગયું. “બાપમુખી છે, શુકનવંતી છે,એનાં પગલે તે ચોક્કસ ભાઈને લાવવાની.” જમાઈરાજ બોલ્યા, “ના રે…. મમ્મી આજ અમારો જેકપોટ! હવે બીજું કોઈ નહીં, નો સેકન્ડ રાઉન્ડ.”

યામિની વ્યાસ 

બોલપેન

સવારે કેટલી ભાગદોડ? વળી, આજે પિન્કીની બર્થડે. “મમ્મી, આજે ખ્યાતિમાસી ગુડ્ડુને લઈને આવશેને?” પિન્કી ટહુકી. ખ્યાતિનું નામ પડતાં જ સાગરિકાને ગુસ્સો આવી ગયો, પણ એને કાબૂમાં રાખી કહ્યું, “ના બેટા. ખ્યાતિમાસીને કામ છે એટલે પછી આવશે, હંને!” સાગરિકા અને ખ્યાતિ બંને જીગરજાન બહેનપણીઓ, પણ હમણાં જ એક નાનકડી વાતમાં બંનેની મોટી લડાઈ થઈ ગયેલી. બંનેના ઈગો નડ્યા. કોઈ સૉરી કહેવા તૈયાર નહોતું. “સાગરિકા બબડી, “ઓહ! હમણાં તેં એને ક્યાં યાદ કરી? આજે તો કેટલું કામ છે! ને વળી આજે મને નોકરીમાં પણ રજા ન મળી, તે ન જ મળી.” સાગરિકા હોસ્પિટલની લેબોરેટરીમાં કામ કરતી હતી. જલદી જલદી કામ પતાવીને, લન્ચબોક્સ ભરીને, પર્સ લટકાવીને નોકરીએ જવા નીકળી. કેટલીય ઉતાવળ કરે પણ રોજ સમય થઈ જ જતો. વળી, તડકો કહે મારું કામ! માથેમોઢે ઝડપથી દુપટ્ટો બાંધીને, પર્સ ડીકીમાં નાખીને સાગરિકા એક્ટિવા ભગાડતી. આજે તો વધુ મોડું થયું હતું. વળી, પિન્કી માટેની ગિફ્ટ પણ લાવવાની હતી. અનાથાશ્રમમાં પિન્કીના નામનું દાન પણ આપવાનું હતું. એક્ટિવા સાથે વિચારો પણ બમણી ઝડપે દોડતા હતા. ચાર રસ્તા નજીક આવતા ઓર સ્પીડ વધારી, પણ ટ્રાફિક સિગ્નલ પર લાલ લાઇટ થવાથી બ્રેક મારવી પડી. સાગરિકા અકળાઈ ઊઠી, પણ થાય શું? પાંખવાળું એક્ટિવા લઈ ઊડવાનો વિચાર એને સો ટકા આવી જ ગયો હશે! તે ઊભી હતી ત્યાં જ એક કાકા બોલપેન, પેન્સિલ વગેરે વેચવા આવ્યા. તેમની સાથે એક નાની છોકરી હતી. એનાં હાથમાંય બોલપેનો હતી. “લઈ લો. બેન, ખાલી દસ રૂપિયા. જુઓ, ખૂબ સરસ લખાય છે.” એણે સાથે રાખેલા કાગળ પર લીટા પાડી બતાવ્યા. “આ ભૂરી, આ કાળી ને આ લાલ…” સાગરિકા પોતાના વિચારમાંથી બહાર આવી અને આવા આકરા તાપમાં, પેટ માટે પેન વેચતા કાકા અને તેમની છોકરી પર દયા આવી ગઈ. તેને થયું કે, “બધી જ પેનો લઈ લઉં. મારી સાથે કામ કરતા બધા મિત્રોને આજે બોલપેન આપીશ અને પેન્સિલ્સ પિન્કીના મિત્રો માટે રિટર્ન ગિફ્ટ આપવામાં કામ લાગશે. આ વખતે રિટર્ન ગિફ્ટ પણ મોટી આપીશ. એ જાણીને ખ્યાતિની પણ આંખ પહોળી થઈ જશે. એને તો બતાવી જ દઉં. એના મનમાં સમજે છે શું?”
પણ સાગરિકા એકટીવા પરથી ઊતરે, પર્સ ડીકીમાંથી કાઢે, પૈસા કાઢે, એ પહેલાં તો લીલી લાઈટ થઈ ગઈ. પાછળથી ક્યારના રાહ કોઈ રહેલાં વીહિકલ્સમાંથી એક સાથે હોર્નના અવાજો વધ્યા. આખરે સાગરિકાએ વિચાર પડતો મૂકીને નીકળી જ જવું પડ્યું. આખો દિવસ ગયો. સાંજ પડી. પિન્કીની બર્થડે ધામધૂમથી ઉજવાઈ. પણ સાગરિકાને પેલા ગરીબકાકા પાસેથી પેન ખરીદી ન શકી એનો રંજ રહ્યો. બીજે દિવસે રવિવાર હતો. ત્રીજે દિવસે સાગરિકા નક્કી કરીને ઘરેથી વહેલી નીકળી હતી કે, આજે એ ચાર રસ્તા પર કાકા પાસેથી પેનો ખરીદી લેશે.
એણે છુટ્ટા રૂપિયા પર્સના બહારના ખાનામાં જ રાખ્યા અને પર્સ ખભે લટકાવ્યું, જેથી સિગ્નલ પર સરળતા રહે. એ ત્યાં પહોંચી પણ એ કાકા દેખાયા નહીં. ત્યાં ટ્રાફિક વચ્ચે ઊભા રહેવાય એવું નહોતું. આખરે એ નીકળી ગઈ.
ચોથે દિવસે એક્ટિવા થોડે દૂર પાર્ક કરીને સગરીકાએ ચાર રસ્તા પર બધે નજર કરી. પણ, કાકા દેખાયા નહીં. આમ, એણે આખું અઠવાડિયું એ કાકાને શોધ્યા. એમના વિશે પૂછે પણ કોને? પછીના અઠવાડિયે સાગરિકાની ડ્યૂટીનો સમય બદલાયો. હવે કાકાને શોધવા શક્ય નહોતું. એને રંજ રહ્યો.
એ એના કામમાં પરોવાઈ ગઈ. લેબમાં ટેસ્ટ કરીને એનો રિપોર્ટ લખતી હતી. સેમ્પલ પર દર્દીનો વોર્ડ નંબર અને કેસ નંબર લખ્યો હતો પણ દર્દીનું નામ ઉકેલાતું નહોતું. એણે વોર્ડમાં ફોન કર્યો. જબાવ મળ્યો કે, ‘દર્દીને જડબા પર વાગ્યું છે, તે બરાબર બોલી નથી શકતો પણ કોઈ ભલો માણસ એમને અહીં લાવ્યો છે. એ ચાર રસ્તે બોલપેન વેચે છે, અને હરિ બોલપેનવાળા એમનું નામ છે. તે અઠવાડિયાથી એડમિટ છે. આજે એમનું ઓપરેશન છે.” આ સાંભળી સાગરિકા વોર્ડમાં દોડી ગઈ. તેણે જઈને જોયું તો કોઈ બીજા જ ભાઈ હતા. એ નિરાશ થઈ. પાછી જવા જતી હતી ત્યાં પાછળથી અવાજ આવ્યો, “બેન, બોલપેન લેશો?” સાગરિકાએ ફરીને જોયું તો પેલા જ કાકા. સાગરિકા કંઈ પૂછે તે પહેલાં કાકાએ કહ્યું, “થોડા દિવસ પહેલા આ મારી જેમ બોલપેન વેચતા મારા દોસ્તને કોઈ ગાડીવાળો ટક્કર મારી નાસી ગયો હતો. કોઈએ મદદ ન કરી. હું માંડ એને અહીં લઈ આવ્યો છું. એને એક નાની છોકરી જ છે. એની ઘરવાળી પણ નથી. એ છોકરીને હમણાં હું મારે ઘરે લઈ ગયો છું. મારે ઘરે હું અને મારી ઘરવાળી, છોકરાં નથી. આ રીતે રોટલા રળીએ છીએ. હવે તો આનો ઓપરેશનો પણ ખર્ચ! બહેન, બીજા પણ કોઈને બોલપેન જોઈતી હોય તો કહેજો.”
સાગરિકા કાકાને જોતી જ રહી. તેણે પોતાના સિનિયર્સ તેમજ ડીનને કહીને શક્ય એટલી રાહત અપાવી. બધી જ બોલપેનો ને પેન્સિલ્સ ખરીદી, અને એ જ બોલપેનથી ખ્યાતિને પત્ર લખવો શરૂ કર્યો, “વહાલી ખ્યાતિ, સૌ પ્રથમ તો એક્સટ્રીમલી સૉરી…..
બીજું, તને ખાસ કહેવાનું કે…..

યામિની વ્યાસ

લાલ

લાલ

ધીમહિ દોડતી સ્કૂલેથી દોડતી આવી સ્કૂલબેગ ફેંકી એના રૂમમાં ગઈ. યુનિફોર્મ બદલવા ગઈ પણ સ્કર્ટ પર પડેલા લાલ રંગના ડાઘ જોઈને નવાઈ પામી. એણે સ્કર્ટ ફેરવી જોયો.ખુશીથી બોલી ,”હા, આ તો પિન્કીએ કાનમાં કહેલી વાત. ઓ હું પણ આ ગ્રુપમાં આવી ગઈ.”સ્કૂલમાં સહેલીઓ આ બાબતે ગુસપુસ કરતાં ત્યારે ધીમહિ એના અનુભવો શેર ન કરી શકતી.એને થયું,”હા, હવે હું પણ અમારી ગુસપુસ સમિતિની મેમ્બર.” હવે આ વાત પહેલા કોને કહું,એ વિચારે ચઢી.મમ્મી તો જોબ પર ગઈ હતી.દોડતી નાની પાસે સ્કર્ટ લઈને ગઈ.
‘ઓ નાની જો મારામાં..’
‘ઓહ બેટા.. થાય આ ઉંમરે.. તું માથે બેઠી..’
‘ કોના? ઉભી તો છું !’
‘ગુડ્ડુ, હવે ઉછળકૂદ નહી તું મોટી થઈ ગઈ .’
‘એટલે જ જાઉં છું બાસ્કેટબોલ રમવા .’
‘અરે સાંભળ, ઊભી રહે,’લે આ કપડું પહેરી લે તારી મમ્મી આવે પછી પેલું શું કહે છે..?’
‘ અરે સેનેટરી પેડ ..! લઈ આવું છું સામે તો શોપ છે નાની!’
‘ તું લેવા જઇશ જાતે? તને સંકોચ નહીં થાય!’
‘ નાની વારેવારે તને શરદી થાય છે તો તું રૂમાલ નથી ખરીદતી જાતે ?’
‘સારું, ઘરમાં ક્યાંય અડીશ નહીં’
‘વૉટ?’
‘ સારું,માટલે ને પૂજાઘરમાં ન અડીશ ..ને મને પણ નહીં’
‘નાની તને અડવાની ઇમર્જન્સી આવે તો?’
‘તો રેશમી કપડાં પહેરીને અડાય. અમારા વખતમાં નાના બચ્ચાંને મા રેશમી કપડાં જ પહેરાવી રાખતા.’
‘ઓ નાની કપાસ ફૂલ બનાવે એ કોટન કપડાં ના ચાલે.. એ તો પ્યોર વેજ ..પણ કીડો બનાવે એવાં રેશમી કપડાં ચાલે ..નોનવેજ! હેં ને!’
‘અરે અમારા જમાનામાં આવો અડકાબોળો ના ચાલે .અમારે તો કંતાનના ગાદલા પર સૂવાનું, જુદા બેસીને ખાવાનું,પાણી કે ચીજવસ્તુ પણ દૂરથી જ આપે! ‘
‘ઓ વાઉ ..! આમ આઇસોલેટ થઈ ચેટ કરવાની કેવી મજા!
તું નાની આપજે મને મોબાઈલ અનટચ કરીને..’
‘ અરે અમે તો રાહ જોતા ક્યારે ત્રણ દિવસ પૂરા થાય ને માથાબોળ નાહી લઈએ !’
‘એમાં શું નાની ત્રણ દિવસ ટેરેસ પર એકલા ટહેલવાનું?’
‘નારે ..કોઈનાં અથાણાંનાં ચીરીયા કે પાપડ સુકવ્યા હોય તો ઓળા પડે .’
‘એ બધું ના સમજાયું.. પણ નાની તારે તો કથા કે પૂજા બહુ કરવાની હોય,તું તો કહે છે કે ના અડાય તો પિરિયડ હોય તો તમે શું કરતાં?’
‘અરે નકોરડા ઉપવાસ કરતાં.. એક ઉપવાસ એટલે એક દિવસ ઓછો પાળવાનો ને રાત્રે આભમાં તારાને જોઈને તારાસ્નાન કરતાં એટલે શુદ્ધિકરણ થઈ જાય .’
ધીમહિ તરતજ,’તે હું તો રોજ રાત્રે શાવર લઉં છું ને વાળ લૂછતાં બાલ્કનીમાં તારા તો જોઉં છું ..તો હું….!’
‘એવું નહીં બેટા ધીરે ધીરે તને સમજાશે.’
‘ઓકે નાની તારી બધી વાત ધીમે ધીમે સમજવાની ટ્રાય કરીશ.’
‘ને સાંભળ છેલ્લી વાત છોકરાઓથી દૂર રહેજે કંઈ ઊંચનીચ થઈ જાય તો ..’
‘નાની કેમ હવે? પહેલાનું ઊંચનીચ ચાલે?’
‘ હે ભગવાન હવે તને કંઈ કહેવું નથી,તારી મમ્મી આવી તને સમજાવશે.’
‘ઓકે બીજું શું ધ્યાન રાખવાનું?’
‘કોઈનું મૃત્યુ થાય ને તો એના અંતિમ દર્શન કરવા નજીક ના જવાય આવું હોય ત્યારે..’
‘ત્યારે તો એની વિદાય માટે ત્રણ દિવસ રાહ જોવાની ?’
‘અરે ભગવાન આવી તો ઘણી બધી વાતો છે,તું પૂછ પૂછ ના કર.’
‘શું નાની?’
એટલું બધું છે કે, તને કેમ સમજાવું ?હજુ તો….
મારું તો વહેલું ગયું ને એ સારું..’
‘એ જ તો મારામાં આવ્યું નાની !’ બોલતી ધીમહિ સામેની દુકાનેથી નેપકીન્સ ખરીદી લાવી.આવી ત્યારે નાની ભગવાનને પ્રાર્થના કરતાં હતાં,’સાચવજે મારી ફૂલ જેવી દીકરીને, આજના જમાનાની છે,થોડી નાસમજ અને બહુ ભોળી છે!’
ધીમહિ તો અંદર જઈને ખૂબ સરસ તૈયાર થઇને આવી લાલ ડ્રેસમાં.
નાનીને બહુ નવાઈ લાગી,’ઓ દીકરા,બહુ રૂપાળી લાગે છે આ નવા લાલ કપડામાં.’
‘નાની તમે આ રીતે રેડી નહીં થતાં?’
‘બેટા,અમારા જમાનામાં તો જુના કપડાં પહેરી ખૂણામાં બેસી રહેતાં, કોઈને અડકાઈ જાય તો તેણે નાહી લેવું પડે. ખાવાનું પણ ત્યાંજ, અડાય નહીં એ રીતે આપી જાય.ને પોતાના વાસણ જાતેજ માંજવાના ને કપડાં પણ જાતેજ અલગથી ધોવાના.’
‘ને મમ્મી?’
‘તારી મમ્મીને હું થોડી છૂટ આપતી.’
ધીમહિ નાનીને વળગતાં બોલી ‘નાની,તો મને બધી છૂટ હેં ને? જો મોબાઈલ ચાલુ છે આપણી વાત મમ્મી ક્યારની સાંભળે છે અને આવી રહી છે બધાને ભેગા કરીને સેલિબ્રેટ કરવા અડકાબોળો.!!. મારા ફ્રેન્ડસ, ટીચર્સ, રિલેટિવ્સ બધા ..રેડ કોસ્ચ્યુમમાં ..રેડ રોઝ સાથે ..નાચીશું,ગાઈશું,જલસા કરીશું…’
ટીંગટોંગ ..
‘જો બેલ પડયો ..નાની તું બારણું ખોલ.. હું મ્યુઝિક ચાલુ કરું ..સનેડો સનેડો લાલ લાલ સનેડો !’

યામિની વ્યાસ 

ગાર્બિજ+

આજે

साहित्य,कला और संस्कृति को समर्पित साहित्य24 डॉट कॉम नित नयर आयाम छू रहा है।साहित्य खासकर हिंदी साहित्य के साथ साथ अन्य अहिन्दी भाषी क्षेत्र में भी हिंदी को बढ़ावा देने के लिए यह प्लेटफॉर्म कार्य कर रहा है। काव्य गगन कार्यक्रम जो कि 24 राज्य,24 दिन और 24 घंटे के लिए आयोजित किया गया था।इसी क्रम में संस्था ने 24 विभिन्न बोली और भाषा को सम्मिलित कर एक रिकॉर्ड की तरफ अग्रसर है।इस कार्यक्रम का हिस्सा बनना ..अपने आप मे एक सुखद अनुभूति है।इस संस्था के संस्थापक हरिप्रकाश पांडेय हैं,सह संस्थापक डॉ देविंदर कौर हैं ,कार्यक्रम की परिकल्पना भी इन्ही दोनो ने की है।अब यह राष्ट्रीय और अंतरराष्ट्रीय स्तर पर जाने जाना लगा है।क्षेत्रीय भाषाओं में भी यह संस्था सतत कार्य कर रही है।

ગાર્બિજ સવાર સવારમાં ચાંદનો ટુકડો અહીં શું કરે છે?નિનાદની નજર સામેના ઘરે અવનવા વળાંક સાથે બારીબારણાં ઝાટકતી ભવ્યા પર પડી. માંડ ત્રણ દિવસ પહેલાં જ અમેરિકાથી પરણવા માટે કાકાના ઘરે પધારેલા નિનાદનું ઊંઘનું સાયકલ હજુ સેટ થયું ન હતું. એને સમી સાંજથી ઝોંકાં આવતાં હતાં અને લગભગ મળસ્કે એ જાગી જતો. બધા ઊંઘતા હોય ત્યારે ઉપર અગાસીમાં જઈ એ સવાર સુધી આંટા મારતો. ત્યાં જ એણે ધૂળનો ઊધડો લેતી ભવ્યાની મોહક અદા જોઈ. બ્રેકફાસ્ટ ટેબલ પર જ એણે કાકાકાકીને ભવ્યા વિશે પૂછ્યું. કાકીએ તો ઉત્સાહમાં આવી પડોશીધર્મ બજાવ્યો. ‘ઓહો, એ તો અમારાં કલાબહેનની ભાવુ! એમાં કંઈ જોવાપણું નથી. એના તો રૂપ સાથે ગુણ પણ ચડસાચડસી કરે.’ઠરેલ કાકાએ પણ બધી જ રીતે યોગ્યતાની સંમતિ દર્શાવી. હવે વાત સમોસામ જ ચાલવાની હતી. એ મખમલી સવારે ભવ્યાની ભવ્યતા પર પડેલી નિનાદની એક નજરે અગાઉથી નિર્ધારિત ગ્રીનકાર્ડ હોલ્ડર માટે થનગનતી કેટલીય કન્યાઓનો કન્યાદર્શન કાર્યક્રમ રદ કરાવ્યો.આ તરફ તો ભવ્યાને પરદેશ જવાનો બિલકુલ મોહ ન હતો. “ના, લતાકાકી, મમ્મીપપ્પા કે વહાલા ભઈલાને છોડીને જવું પડેને પછી તો કેટલાંય વર્ષે મળાય, ના, બાબા ના!” ભાવ્યાએ હરખપદુડા નિનાદના કાકીને ઝડપથી જવાબ આપી દીધો. છેવટે મમ્મી, પપ્પા અને સહેલીઓની સમજાવટથી નિનાદ સાથે મુલાકાત માટે તૈયાર થઈ. મનોમન નક્કી જ કરીને ગઈ હતી કે ‘ના જ પાડીને આવીશ.’ પણ… વિવેકી સોહામણા નિનાદની એક ઝલક જ હૈયા સોંસરવી ઊતરી ગઈ. ‘ચટ મંગની પટ બ્યાહ’ કરીને ભવ્યા તો નિનાદ સાથે ઊડી ગઈ. માબાપે દિલ પર પથ્થર મૂકી દીકરીની ખુશી માટે એને વળાવી. પણ, ભવ્યને સતત યાદ આવતું હતું તેનું બાળપણ; મમ્મીનો પાલવ, પપ્પાનું વહાલ, લાડકા ભાઈનાં મસ્તીતોફાન, સખીઓ સાથેની ગુસપુસ વાતો, એનું ઘર, ગલી, ચોક ને હિંચકો. ખરી છેને મમ્મી, બેચાર વરસાદની છાંટ પડી ન પડીને એ ઝાંપા સુધી દોડતી છત્રી લઈને “બેટા, છત્રી તો લેતી જા. અરે! કંઈ ખાધું જ નથી. લે, લંચબોક્ષ.” “મમ્મી હવે કોલેજમાં ક્યાં એવું બધું લઈ જાઉં?” ને પપ્પા તો મને અઢાર પૂરાં થયાં ન થયાં ત્યાં તો સ્કૂટી લઈ આવેલા અને નાનકડો રાજન સ્કૂલની રોજની દાસ્તાન રજૂ કરે મારી સામે એક્ટિંગ સહિત. હું સ્કૂલકોલેજમાં કેટલીય પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતી ને ઇનામો મેળવતી. પપ્પાને ગૌરવ થાય. મમ્મી પણ ખુશ છતાં ટોકે, “બહુ ચગાવી ના મુકાય દીકરીને. હવે માંડ ત્રણચાર વર્ષ આપણી પાસે છે.” પપ્પા તરત જ બોલી પડતા, “ના રે ના, મારી લાડલીને હું ક્યારેય જવા નહીં દઉં.” મમ્મીપપ્પાની નાનકડી તુંતુંમેંમેંમાં પણ હું મોટેભાગે પપ્પાનો પક્ષ લેતી. મને ચા બનાવતાં આવડતી થઈ ત્યારથી પપ્પા મારા હાથની ચા પીતા. તોય મમ્મી વગર મને એક પળ ન ચાલતું. કેટલીય વાર થાય કે એડવાન્સ ગણાતા કન્ટ્રીમાં થતી હોય તો હું પાલવની ખેતી કરું. મમ્મીના લહેરાતા પાલવનાં ખેતર હોય. એના છાંયડે બેસી રહું. પાલવથી અણજાણ અમેરિકન લોકો એનું પણ મૂલ્ય આંકી વેચે એવા છે. ભવ્યાએ આવીને આવી કેટલીય યાદોંને સહારે દસ વર્ષ કાઢી નાંખ્યાં. કેટલીય વાર બારડોલી આવવાનું નક્કી કરે પણ નિનાદની બિઝનેસમાં વ્યસ્તતા અને બે નાનાં બાળકો સાથે નીકળી નહોતી શકતી. વળી, સાસુમાની કેન્સર જેવી ગંભીર બીમારીને કારણે એકના એક ભાઈના લગ્ન વખતે પણ આવી શકી નહતી એટલે પિયર આવવા તલસી રહેલી ભવ્યાને આ વખતે નિનાદે જ પાંચ વર્ષની દીકરી નેન્સી સાથે મોકલી હતી અને પોતે દીકરા નીલ સાથે લેવા આવશે એવું પ્રૉમિસ પણ આપ્યું હતું. ગાડી લઈને ખાસ લેવા આવેલાં ભાઈભાભી અને નાનકડી ભત્રીજી રિમઝિમ સાથે અવનવી વાતોમાં મુંબઈ-બારડોલીનું અંતર ઝડપથી કપાઈ ગયું. ઢળતી સાંજે ઘરે પહોંચ્યા ત્યારે તો ગાડીમાંથી કૂદી જ પડી. બહાર હિંચકા પર કાગના ડોળે રાહ જોતી મમ્મીને વળગી પડી. પેપર વાંચતા પપ્પા પણ પેપર ફેંકી દોડી આવ્યા. “ભાવુ બેટા, આવી ગઈ?” દસ વર્ષ પત્રો, ફોટા, ફોનથી મળાતું પણ રૂબરૂ મેળાપ આજે થયો. પપ્પા રિટાયર થઈ ચૂક્યા હતા. તબિયતે સ્વસ્થ હતા અને મમ્મીના ચહેરા પર થોડી કરચલી સિવાય ઝાઝો ફેર ન હતો. ઘરમાં ગઈ, થયું, ‘મારું ઘર! એ જ બારી, એ જ ખૂણા, એ જ ભીંત પણ રંગ તાજો લાગે છે ને બારસાખ તો નવાનકોર પડદા પહેરી ઊભી છે. મેં પેચવર્ક કરી બનાવેલા પડદા જૂના થઈ ગયા હશે. કેટલીય વાર એણે અંદર બહાર કર્યું. આંગણું, તુલસીક્યારો, વાડો, ચોકડી, ટગર, કરેણ, જાસૂદ બધાને ધ્યાનથી નીરખી નીરખીને જોતી રહી, જાણે કશું ખોવાયેલ શોધતી ન હોય! “ચાલો દીદી, ફ્રેશ થઈ જાઓ. પહેલાં જમી લઈએ પછી લેટ થઈ જશે.” પૂર્વાએ માનપૂર્વક કહ્યું.ભવ્યાએ પૂછ્યું, “મમ્મી, ખાસ શું બનાવ્યું છે? ખીચડી, રોટલો, સળંગદાળ, લસણની ચટણી…” “બેટા, હવે તને ને નેન્સીને એ બધું કદાચ ન ફાવે એમ વિચારીને રાજન હોટલમાંથી ચાઈનીઝ ને થાઇડિશ લઈ આવ્યો છે.” “ને ભાણીબહેન માટે બ્રેડબટર, ટોસ્ટ, નુડલ્સ છે. બ્રિસ્લેરી વૉટરનું પણ આખું કાર્ટન જ મંગાવ્યું છે. રાજનમામા બોલ્યા. ભવ્યાએ કંઇક જુદું ધારેલું; ડ્રોઇંગરૂમમાં બધા વર્તુળાકારે બેસીને ખાઈશું ને છેલ્લે મેથિયા અથાણાની ચીરી ચગળતી ચગળતી હીંચકા ખાઈશ. જમીને હીંચકા ખાવા ઓટલે આવી પણ આ શું? ઓટલો તો ત્રણ બાજુ લોખંડની જાળી લગાવી બંધ કર્યો છે. મોટા હીંચકા કઈ રીતે ખાવા? ચહેરો વાંચતા મમ્મીએ કહ્યું, “ભાવુ, અહીં તો હવે ધોળે દહાડેય ચોરીનો ભય રહે. રાજ અને પૂર્વા નોકરીએ જાય અને અમે રિમઝિમ જોડે એકલા.” ત્યાં રાજને બૂમ પાડી, “મોટી બહેન, તમારી પથારી અહીં કરી છે. ફાવશેને?”“અરે રાજુ! આ તો તારો બેડરૂમ છે. તું અને પૂર્વા ક્યાં સુવાના?”“અમે ડ્રોઇંગરૂમમાં સૂઈ જઈશું, દીદી. તમે ખૂબ થાકેલા હશો. વળી, તમે ત્યાંની સગવડથી ટેવાયેલા. અમે ફોટામાં તમારું ઘર, કિચન, બેડરૂમ, કિડ્સરૂમ બધું જ જોયું છે. કેટલું સરસ છે! નહીં? આ આપણા ઘર જેટલો તો તમારો હૉલ જ હશે! નહીં?” ભવ્યાને થયું, ‘આ હરખઘેલી ભાભીને શું કહું? મારે તો બધાની સાથે ગપ્પા મારતા મારતા ગાદલાં પાથરી નીચે સૂવું હતું.’ ભવ્યા સવારે વહેલી ઊઠી ગઈ. કિચનમાં જઈ ગરમાગરમ મસાલેદાર ચા બનાવી. “મમ્મી, પપ્પા ક્યાં ગયા? પહેલાં તો મારા હાથની ચાથી એમના દિવસની શરૂઆત કરતા, નહિ?” “દીકરા, પપ્પા મોર્નિંગ વૉક માટે ગયા છે. હવે એમને એસિડિટી વધુ રહે છે તેથી ચા છોડી ફક્ત ઠંડું દૂધ પી લે છે. ફરી ભવ્યા ચુપ. પૂર્વા ઊઠી ગઈ હતી. “ગુડ મોર્નિંગ દીદી, પૂર્વા ટહુકી.“જો પૂર્વા, હું છું ત્યાં સુધી હું રસોડું સંભાળીશ. તું જોબ પર જવાની તૈયારી કર.”“ના રે દીદી, મેં અને રાજને તો જીજુનો ફોન આવેલો ત્યારથી જ રજાની વ્યવસ્થા કરી દીધી હતી. આપણે કાલે જ મહાબળેશ્વર-ગોવા જઈએ છીએ અને જીજુ ને નીલુ આવે પછી ઊટી-મૈસુર જઈશું.”ફરીને આવ્યાને બીજે જ દિવસે નિનાદ ને નીલ આવી ગયા. બપોરે બધા આરામ કરતા હતા ત્યારે એ ટેબલ લઈને માળિયા પર ચડી. એ વિચારે કે કદાચ મળી જાય જુના સાથીયાના રંગ, દિવાળીના કોડિયાં. ગોરમાની છાબ… પણ એને ખબર નહોતી કે એનું સ્થાન સ્ટિકરે, ડેકોરેટિવ લાઈટના તોરણે અને ગોરમાની રેડીમેઈડ ટોપલીએ લઈ લીધું હશે. જૂનાં વાસણો, સિલાઈ મશીન, પટારો, જુના રૂનું પોટલું વગેરે દેખાતું હતું. પટારા ઉપરની શેતરંજી હટાવી તો ખુશ થઈ ગઈ. ઍલ્યુમિનિઅમના પતરાની સ્કૂલબેગ હતી. ખોલીને જોયું તો એમાં પાંચિકા, બંગડીના કાચ, આભલાં, શંખ, કોડીઓ, ચણોઠી, પીંછા, જુના ગ્રીટિંગ કાર્ડ, રંગીન પથ્થરો વગેરે બધું જ અકબંધ હતું. એ ફટાફટ ઊતરી, જાણે કોઈ ખજાનો હાથ ન લાગી ગયો હોય! એણે પોતાની બેગમાં એ બેગ સરકાવી દીધી. દોડધામમાં મહિનો પતી ગયો ને વિદાયની વેળા આવી. પાંચ મિનિટ એ કોઈને કહ્યા વગર ફળિયાના ચોકમાં દોડી ગઈ. વચ્ચોવચ એક થાંભલો હતો. ત્યાં તે સહેલીઓ સાથે લંગડી, ઊભી ખો ને ફૂદરડી રમતી અને એની પ્રિય રમત હતી થપ્પો. એ થાંભલાને હાથ ફેરવી થપ્પો મારવા જતી હતી ત્યાં જ પૂર્વા આવી, “દીદી, શું શોધો છો? જીજુ ઉતાવળ કરે છે, ચાલોને.”ભવ્યાએ આવવું પડ્યું. ફરી ઘરમાં ગઈ. હજી પણ એને થતું હતું કે અહીં એ ભણતી, અહીં રમતી, અહીં ઊંઘતી, અહીં ભઈલા સાથે ઝઘડતી, અહીં તો મમ્મી તેલ નાખી માથું ઓળી દેતી ને અહીં તો પપ્પા…. “મોટી બહેન…” ફરી રાજને બૂમ પાડી. એને થયું મહિનો વીતી ગયો તોય મમ્મીપપ્પાને જાણે મળી જ નથી. એ બંનેને વળગી પડી. છ આંખોમાં આંસુ ઊમટી પડ્યાં. એ લૂછવાનો પણ સમય ન રહ્યો. બધા ગાડીમાં ગોઠવાઈ ગયા હતા, ફક્ત એની જ રાહ જોવાતી હતી. બેઠા પછી મમ્મીપપ્પા તરફ જોવાતું પણ ન હતું ને ભારેખમ થઈ ગયેલ હાથ આવજો કરવા ઊઠતો પણ ન હતો. ‘હવે હું ક્યારે જઈશ આ રાહ જોતી ઉદાસ ચાર આંખો!’ ગાડીએ ટર્ન લીધો ત્યાં સુધી હાલતા રહેલા મમ્મીપપ્પાના હાથને એ જોતી રહી. ત્રણ દિવસ બાદ અમેરિકા પહોંચી. નીલભાઈ બધાની બેગ ખાલી કરી ગોઠવવા લાગ્યા ત્યાં પતરાની સ્કૂલબેગ ખોલીને જોઈ. એણે બૂમ પાડી, “મમ્મા, ઇઝ ધિસ ગાર્બિજ?”“નો…” કહીને ભવ્યાએ બેગ આંચકી લીધી. એને ડર લાગ્યો કે માંડ જરા જેટલું હાથ લાગેલું બાળપણ થપ્પો આપીને અમેરિકાની કચરાપેટીમાં તો નહીં જતું રહેને?”.લેખિકા : યામિની વ્યાસ

કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ

કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ: જો અને તો ‘જો’ અને ‘તો’ – ‘પણ’ અને ‘બણ’ કે પછીકોણ? – કોઈ – કઈ – કશું – નિષ્ફ્ળ વગેરે… -ભગવતીકુમાર શર્માનીરજ ચોપરાએ સોનેરી ભાલો ફેંક્યો અને દેશવાસીઓ પુલકિત થયા. રવિકુમાર દહિયાએ રૂપેરી કુસ્તી કરી. મીરાબાઈ ચાનુએ પણ રજત તંબૂર ઊઠાવીને દેશને ચાનક ચઢાવી. બજરંગ પુનિયાની કુસ્તી, લવલીના બોરગોહેનની મુક્કાબાજી, પીવી સિંધુનું બેડમિન્ટન અને મનપ્રીત સિંઘની પુરુષ ટીમ હોકીનાં કાંસ્ય પદકો પણ આનંદનો અહેસાસ કરાવી ગયા. રાની રામપાલની મહિલા હોકી ટીમ ભલે ચોથે ક્રમે આવી પણ અમને તો સ્વર્ણપદક મળ્યા જેવડો આનંદ થયો. ટોકિયો ઓલમ્પિક્સની પૂર્ણાહૂતિ થઈ અને અમે સમાચારમાં શબ્દો શોધી રહ્યા હતા. રાનીની ટીમ અન્ડરડોગ (Underdog) હતી, લવલીનાએ સફળ પોડિયમ ફિનિશ (Podium Finish) કર્યું. પણ શબ્દસંહિતાની આ ઓલમ્પિક્સમાં વિજયી શબ્દ બન્યો રવિકુમાર દહિયાનાં સમાચારમાં આવેલો શબ્દ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ (Counterfactual Thinking). ‘ફર્સ્ટપોસ્ટ’નાં અહેવાલ મુજબ સિલ્વર મેડલ જીત્યા બાદ રવિકુમારે કહ્યું કે ‘હું ખુશ છું પણ હું એ માટે ઓલમ્પિક્સમાં આવ્યો નહોતો. કદાચ હું એને જ લાયક હતો. ચલો, ઠીક હૈ.’ સ્વાભાવિક છે કે રવિકુમાર ખુશ નથી. એને ગોલ્ડ મેડલ ન મળ્યાનો અફસોસ છે. બીજા ક્રમે આવનારા કોઈ પણ સિલ્વર મેડાલિસ્ટ ખુશ હોતા નથી. પણ હા, ત્રીજા ક્રમે આવનારા બ્રોન્ઝ મેડાલિસ્ટ હંમેશા ખુશ હોય છે. એનું કારણ છે કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ.. એવું ય છે કે સિલ્વર મેડલ જીતનાર એની આખરી રમતમાં હાર્યો હોય છે, જ્યારે બ્રોન્ઝ મેડલ જીતનાર એની આખરી રમતમાં જીત્યો હોય છે. હેં ને? જો કે વિજેતા શબ્દ ઉપર પિસ્ટપેષણ કરીએ તે પહેલાં અન્ય બે શબ્દોની ટૂંકમાં વાત કરી લઈએ. ‘અન્ડરડોગ’નો શાબ્દિક અર્થ નબળો કૂતરો એવો થાય પણ એ અપમાનજનક શબ્દ જરા પણ નથી. એ વાત જુદી છે કે આ શબ્દ આવ્યો છે કૂતરાઓની લડાઈમાંથી. સને ૧૫૦૦ની આસપાસ કૂતરાઓની લડાઈનું આયોજન થતું. કોણ જીતશે એની બોલી લાગતી. જે નબળો દેખાતો હોય એ અન્ડરડોગ. સ્વાભાવિક છે કે એ હારે. પણ ક્યારેક જીતી ય જાય. અન્ડરડોગ એવી વ્યક્તિ માટે વપરાય છે જેમાં પ્રતિભા છૂપાયેલી હોય છે પણ નામના નથી. અન્ડરડોગ એ અપમાનજનક શબ્દ નથી. આમ અચાનક સરસ દેખાવ થયો, આપણી મહિલા હોકી ટીમ અન્ડરડોગ હતી પણ ગ્રેટ બ્રિટનને જે રીતે હરાવી, એ જોઈને મઝા આવી ગઈ. ‘પોડિયમ ફિનિશ’ શબ્દ એટલે એવું કાર્ય, એવો દેખાવ જે ખેલાડીને ગોલ્ડ, સિલ્વર કે બ્રોન્ઝ મેડલ અપાવે. પોડિયમ એટલે મંચ, ચબૂતરો, લાંબો ઓટલો. ફિનિશ એટલે સમાપન, નિર્ણયાક પરિણામ. એમ શબ્દ બન્યો પોડિયમ ફિનિશ. હવે આજનો મુખ્ય શબ્દ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ. ‘કાઉન્ટર’ એટલે સામો ફટકો, સામી ચાલ, વિરુદ્ધ, વિરોધી, ઊલટી દિશામાં, વિરોધ કરવો, રદિયો આપવો. આમ તો ‘કાઉન્ટરએટેક’ શબ્દ જાણીતો છે, જેનો અર્થ થાય છે શત્રુના હુમલાના જવાબમાં સામો હુમલો (કરવો). પણ અહીં ‘કાઉન્ટર’ પછીનો શબ્દ ‘ફેક્ટ્ચ્યુઅલ’ છે, જેનો અર્થ થાય છે હકીકત સાથે સંબંધી, વાસ્તવિક, ખરેખરું. કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ. એટલે હકીકત કરતાં વિપરીત વિચારવું તે. એટલે એમ કે કશું થઈ ગયું છે. પણ જો એવું ન થાત અને કશું બીજું થાત, કશું જુદું થાત તો.. એટલે એમ કે પ્રથમ ક્રમ માટેનાં મુકાબલામાં જરા માટે રહી જવાય, ગોલ્ડ મેડલ મળે નહીં, સિલ્વર મેડલથી સંતોષ કરવો પડે. અહીં ન મળ્યાનું દુ:ખ છે. કાશ, થોડો સારો દેખાવ કર્યો હોત તો.. જો આમ કર્યું હોય તો પરિમાણ જુદું જ આવત. માત્ર ખેલાડીઓ પૂરતો આ શબ્દ મર્યાદિત નથી. હું મોટરસાયકલ ચલાઉં છું, એક્સિડન્ટ થયો, કાશ, મેં હેલમેટ પહેરી હોત. કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગનાં બે પ્રકાર છે. એક છે અપવર્ડ અને બીજો ડાઉનવર્ડ. સિલ્વર મેડાલિસ્ટને ગોલ્ડમેડલ ન મળવાનું દુ:ખ થાય છે, એનું કારણ અપવર્ડ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ છે. બ્રોન્ઝ મેડાલિસ્ટ ખુશ છે કારણ કે એ ડાઉનવર્ડ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ કરે છે. જો મિલા સો ગનીમત. ન મામા કરતાં કહેણો મામો સારો.. એટલે એમ કે જેના ૩૫% માર્કે પાસ થઈ ગયો એ ઠોઠ નિશાળિયો ખુશ છે પણ ૯૦% માર્કસ આવી ગયા, એ હોંશિયાર વિદ્યાર્થી દુ:ખી છે કારણ કે એને ૯૯%ની અપેક્ષા હતી. જો ઠોઠ નિશાળિયો કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ નહીં કરે તો એ ઠોઠ છે અને ઠોઠ જ રહેશે. જ્યારે અત્યારે દુ:ખી છે એ હોંશિયાર વિદ્યાર્થી અપવર્ડ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ કરીને હજી વધારે મહેનત કરે તો હજી આગળ વધી શકે. જે હોય તે પણ માનસિક રીતે હતાશ ન થાય તો આવો હકીકતથી વિપરીત ઉપર તરફનો વિચાર સારું પરિણામ લાવે છે. રીસર્ચ એવું પણ કહે છે કે સામાન્ય રીતે સ્ત્રીઓ પુરુષોની સરખામણીમાં ડાઉનવર્ડ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ વધારે કરે છે. તેઓને સંતોષ છે. જે મળ્યું તેમાં સંતોષ છે. સ્ત્રીઓ એટલે જ વધારે સુખી હોય છે. માનસિક રીતે વધારે સ્વસ્થ હોય છે. કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ નોર્મલ છે, નેચરલ છે. આપણે એમાંથી શીખીએ અને બીજી વાર વધારે સારો દેખાવ કરીએ તો બંને પ્રકારનાં કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ ખરેખર ભવિષ્યને સુધારે છે. હા, એટલું છે કે અપવર્ડ પ્રકારે ઝાઝું વિચાર્યા જ કરીએ તો ડીપ્રેશન આવી જાય. જો ચલા ગયા ઉસે ભૂલ જા. હવે એ નથી. ‘સિલસિલા’ ફિલ્મ યાદ છે? રેખા તો બીજે પરણી ગઈ છે પણ અમિતાભ એને યાદ કર્યા કરે, એ કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ છે. તુમ હોતી તો ઐસા હોતા, તુમ હોતી તો વૈસા હોતા, તુમ ઇસ બાતપે હૈરાં હોતી, તુમ ઇસ બાતપે કીતની હંસતી-નાં ટાયલાં કર્યા કરે છે. મને ‘ટાયલું’ શબ્દ ગમે છે. ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર એનો અર્થ થાય છે- લંબાણથી કરાતી નિરર્થક વાતચીત. ચાલો ત્યારે, આ લંબાણથી કરેલી સઅર્થક વાતચીત અહીં જ બંધ કરીએ. કાશ, મેં હજી ટૂંકાણમાં લખ્યું હોત..! શબ્દ શેષ:‘લેખકો આ કહેવાતું કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ હંમેશા કરતા હોય છે. કાયમ કરે છે. મોટા ભાગનાં લોકો માટે કાઉન્ટરફેક્ટ્ચ્યુઅલ થિંકિંગ એક આદત હશે પણ લેખકો માટે એ અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે.’ -ઇન્ડોનેશિયન લેખિકા ઈકા નતાશા Paresh Vyas

કદી નહીં કહેતા

નાઈટ ડ્યૂટી પતાવી સવારે ડૉ. સ્તુતિ હોસ્પિટલથી ઘરે આવી સીધી ન્હાવા ગઈ. આમ પણ આખી રાત પીપીઈ કીટ પહેરી રાખવાથી પરસેવાથી રેબઝેબ હતી. નહાઈને ભીના વાળ લૂછતી બહાર આવી. મમ્મી ચા નાસ્તા માટે રાહ જોતી હતી. તે બોલી, “ચાલ બેટા, આજે તો તને ભાવતા મેથીના ગોટા બનાવડાવ્યા છે. હા, આગળ બોલીશ નહીં, કોઈ ડાયટિંગ નહીં. તું બિલકુલ ફિટ છે. ” સ્તુતિ હસતી હસતી આવી મમ્મીને વહાલ કરતાં બોલી, “ઓહો, આ તમે કહો છો, ડૉ. શ્વેતા? આ ઉંમરે પણ ફિટ રહેવા લોકો આપનું એક્ઝામ્પલ આપે છે. લવ યુ મા” એટલામાં પાપા અને તેના બંને ભાઈઓ પણ આવી ગયા. તોફાન મસ્તી અને એકબીજાની ખેંચાખેંચમાં ડાઇનિંગ ટેબલ ગુંજી ઊઠ્યું. મમ્મી ડૉ. શ્વેતા શહેરની જાણીતી ગાયનેકોલોજિસ્ટ અને પાપા ડૉ. કંદર્પ જાણીતા સર્જન હતા. વળી મોટા ભાઈઓ પણ મેડીકલના એજ રસ્તે ને આખા પરિવારની નાની લાડકી સ્તુતિ આજ વર્ષે એમ. બી. બી. એસ. થઈ સિવિલ હોસ્પિટલમાં આગળ અભ્યાસ અને ઇન્ટર્નશિપ માટે જોડાઈ હતી. શહેર એમને ડૉકટર પરિવાર તરીકે ઓળખતું. નાસ્તા પછી પપ્પા અને ભાઈઓ પોતપોતાના કામે માસ્ક પહેરી હોસ્પિટલ જવા નીકળ્યા. મમ્મી બપોર પછી જવાની હતી. પાપા સ્તુતિને કહેતા ગયા, “બેટા, હવે આરામ કરજે, મોબાઈલ દૂર રાખીને. . . ” બંને ભાઈઓ બોલ્યા, “યસ સેઇમ, ઇન ટુ ઇન્વરટેડ કોમા” સ્તુતિએ મસ્તીમાં બંનેના ચાળા પાડ્યા.
સ્તુતિએ એના વાળ બાંધવા માટે બટરફ્લાય કાઢવા ડ્રેસિંગ ટેબલનું ખાનું ખોલ્યું ને ઘૂઘરીવાળી ગમતી એક બંગડી દેખાઈ. અચાનક હોસ્પિટલની વાત યાદ આવતા મમ્મીને કહેવા દોડી, “મમ્મી, કાલે એક લેડી પેશન્ટનું ડેથ થયું. અમે ચારપાંચ દિવસથી એની ખૂબ દિલથી ટ્રીટમેન્ટ કરતા હતા પણ એડમિટ હતી ત્યારથી જ એની કન્ડિશન સિવીયર હતી. પછી થોડી સુધારા પર હતી. કાલે હું ડ્યૂટી પર હતી ત્યારે મારી સામે માંડ સ્માઈલ આપ્યું અને મારો ગ્લોવ્ઝવાળો હાથ પકડવા ટ્રાય કરી. મને એના હાથમાંની સાવ બ્લેક થઈ ગયેલી આવી બંગડી આપી બોલી, “બેટા તમે મારી બહુ સેવા કરી મારું મરણ સુધાર્યું, ભગવાન તમને ખૂબ ખુશ રાખે. હું કંઈ બોલું કે ના પાડું એ પહેલાં તો પાણી. . ” એમ બોલતાં જ મેં પાણી પાયું અને સડન કોલેપ્સ્ડ. મારા સિનીઅર પણ દોડી આવ્યા પણ. . ” શ્વેતાએ ધ્યાનપૂર્વક વાત સાંભળી પૂછ્યું, “પછી?”
“આવું તો મમ્મી રોજ કોઈનું ને કોઈનું થાય છે. એના સગાઓને કેવું થતું હશે? હવે આમ પણ એના રિલેટીવ તો કોઈ હતા જ નહીં. મેં તો સિનીઅરને પૂછી એ કાળી પડી ગયેલી બંગડી ગરીબ પેશન્ટ માટેના વેલ્ફેર ફંડમાં જમા કરાવી દીધી. સિસ્ટર કહે, ‘કદાચ ચાંદીની હોય’ ને મમ્મી સાથે મારા પર્સમાં બે હજારની નોટ પડી હતી, સો ઉમેરીને એકવીસસો પણ સાથે જમા કરાવ્યા. મારી ફ્રેન્ડે કહ્યું, “બધા માટે આટલી લાગણી સારી નહીં. પણ મને ઈચ્છા થઈ”
“ઓકે ઓકે બેટા, પણ એનું નામ શું હતું?”
“યાદ નથી, હા. . . સોનેરી, સોનેરી જ નામ હતું. જાણે મહિનાઓથી ના ખાધું હોય એવું પાતળું શરીર પણ આંખ ખરેખર બ્યુટીફુલ હતી. ઓકે મમ્મી, આ રોજની હિસ્ટરી છે. મને બે કલાક પછી ઉઠાડજે. મારે ફરી ડ્યૂટી પર જવાનું છે. “
“અરે પણ. . . . હમણાં તો આવી”
“મમ્મી, સોહમની ડ્યૂટી હું કરીશ. એનો ફ્રેકચરવાળો પગ હજુ બરાબર સારો નથી થયો. ” કહેતી રૂમમાં ગઈ.
“ડૉ. સોહમ ભલે તારો બોયફ્રેન્ડ હોય પણ મેરેજ પછી જો મારી દીકરી પાસે વધુ કામ કરાવ્યું તો એની ખેર નથી. ” શ્વેતા હળવાશથી બોલી.
સ્તુતિએ મોટેથી હસતાં હસતાં તેના રૂમમાંથી જ જવાબ આપ્યો, “જસ્ટ ચીલ, મમ્મી” પણ શ્વેતા જરાય ચીલ નહોતી. એ છવ્વીસ વર્ષ પહેલાનાં વર્ષોમાં સરી પડી.
ડૉ શ્વેતા અને ડૉ કંદર્પ શહેરનાં સારા ડોકટર્સ ઉપરાંત તેઓની ફિટનેસ માટે જાણીતાં હતાં. રાત્રે કેટલા મોડા કેમ ન સૂતા હોય પણ સવારે વહેલાં ઊઠીને ચાલવા, દોડવા કે સાયકલિંગ કરવાં નીકળી પડતાં. એટલા બધા નિયમિત કે સૂરજ પણ કદાચ એમની રાહ જોઈ ઊગતો. આજ રોજનો એક એવો સમય હતો કે બંને રિલેક્સ થઈ શકતાં. કોઈ વાર દૂર જવું હોય તો ગાડી લઈ નીકળતાં અને ક્યાંક પાર્ક કરી ખુલ્લી હવામાં ચાલતાં. શ્વેતા સવારની સુંદરતાને ક્લિક કરવાનું ભૂલતી નહીં.
આવી જ રીતે એક દિવસ વાતમાં ને વાતમાં ચાલતા શ્વેતાને કંઈક અવાજ સંભળાયો. કંદર્પને એણે ઊભો રાખ્યો. પણ એને અવાજ ન સંભળાયો. શ્વેતા અટકી ડાબી બાજુ ખસી સહેજ પાછળ ગઈ. ઝાડ નીચે ગોદડીમાં લપેટાયેલું એક નાનકડું બાળક હતું. શ્વેતાએ ઊંચકી લીધું. જોયુ તો સરસ ફ્રોક પહેરાવેલી અને કપાળ પર કાળું ટપકું કરેલી મજાની બાળકી હતી. પોતે ગાયકેનોલોજિસ્ટ હતી. કેટલીય બાળકીઓનો જન્મ કરાવ્યો હતો પણ આ રીતે અચાનક નાનકડી બાળકી મળી જવી એ કંઈક અનોખી અનુભૂતિ હતી. ડૉ. કંદર્પને પણ નવાઈ લાગી. આજુબાજુ જોયું. ત્યાંથી પસાર થનારાઓને પૂછ્યું. થોડીવાર રાહ જોઈ પણ કોઈ દેખાયું નહીં. કંદર્પએ કહ્યું, “ચાલ પોલીસને સોંપી દઈએ. તેઓ વ્યવસ્થા કરશે.” એવામાં
શ્વેતાએ એના પગ સાથે કાળા દોરાથી બાંધેલી નાની પોટલી જોઈ. એમાં ચિઠ્ઠી હતી. ચિઠ્ઠીમાં લખ્યું હતું, ‘મારી ખૂબ મોટી લાચારીને કારણે મારી વ્હાલસોયી બાળકીને છોડી જાઉં છું. આપ જે કોઈ એને લઈ જશો એ મારાથી સારી રીતે ઉછેરશો એવી ખાતરી છે. એ ના થાય તો મારા જીવના ટુકડાને અનાથ આશ્રમમાં મૂકી આવવા એક લાચાર માની આગ્રહભરી વિનંતિ. આ સાથે મારી એક ચાંદીની બંગડી મૂકું છું જે એનું કાંડુ પહેરવા જેવડું થાય ત્યારે આ માના આશીર્વાદ સમજી ખાલી એકવાર પણ પહેરાવશો. તમને સો વાર પગે પડું છું.’
આ વાંચી શ્વેતાની આંખો ભરાઈ આવી. એણે કંદર્પને કહ્યું, “આપણને દીકરી નથી તો આને દત્તક લઈએ?”
કંદર્પએ કહ્યું, “મને ગમે પણ આવા લાગણીવેડા ના કરાય. બહુ વિચારવું પડે. એની વિવિધ પ્રોસીજર હોય છે. હમણાં પોલીસમાં ચાલ.” પણ અંતે શ્વેતાની ખૂબ ઈચ્છા હોવાથી જરૂરી કાર્યવાહી પછી બાળકી દત્તક લઈ લીધી. એમના બે દીકરાઓ બીજાત્રીજા ધોરણમાં ભણતા હતા. તેઓ પણ નાની બહેન જોઈ ખુશ થયા. એમને તો નાનું રમકડું મળી ગયું. હરિકૃપાથી મળી હોવાથી એનું નામ સ્તુતિ પાડ્યું. પણ ભાઈઓની એ સોનપરી અને મમ્મીપાપાની લાડકડી બની ગઈ. પૂરા વૈભવથી અને લાડકોડથી મોટી થતી હતી એની જન્મ દેનાર માએ કદાચ સાચું જ ભાવિ જોયું હશે.
સ્તુતિ દત્તક લીધેલું સંતાન છે એ બધાને જ ખબર હતી. શ્વેતા અને કંદર્પએ નક્કી કર્યું હતું કે કોઈ બીજા દ્વારા ખબર પડે એ પહેલાં એને જણાવી દેવું. જન્મદિવસ તો ખબર નહોતો એટલે એ મળી એ જ એનો જન્મદિવસ ઊજવતાં. એ સમજતી થઈ ત્યારે બર્થડેને દિવસે તેઓએ તેને કહી દીધું હતું. ત્યારે એ ચીસ પાડી બંનેને વળગી પડી હતી, “ના, તમે જ મારા મમ્મીપપ્પા છો. મને ઝાડ નીચે નહીં મૂકી આવતા.” બંનેએ આંખમાં આંસુ સાથે માંડ એને શાંત પાડી ને ફરી ક્યારેય આ વાત નહીં કહેવાનું નક્કી કરેલું.
સમય વીતતો ગયો. સ્તુતિના ટહુકાથી ઘર ચહેકતું રહેતું. ભાઈઓ સાથેની રમતમાં કે લડાઈમાં પણ એની જ જીત થતી. એના વગર કોઈને ગમતું નહીં. સ્તુતિ હતી પણ મીઠડી અને સુંદર. શ્વેતાએ એની અઢારમી બર્થડે એ પેલી ઘૂઘરીવાળી એક બંગડી સોનાનું ગિલીટ ચઢાવી એને ગિફ્ટ કરી પણ એ એની માએ આપી હતી એ ના કહ્યું. કદાચ સ્તુતિને દુઃખ થાય. સ્તુતિને તો આ ગિફ્ટ બહુ ગમી ગઈ. થોડા થોડા વખતે એનું ગિલીટ ન ઉતરે એનું શ્વેતા ધ્યાન રાખતી.
એક દિવસ પોતાના કન્સલ્ટિંગ રૂમમાં શ્વેતા પેશન્ટ તપાસતી હતી ત્યારે એક ગરીબ દેખાતી સ્ત્રી આવી પહોંચી. તેણે કહ્યું એકલામાં વાત કરવી છે. એણે કહ્યું, ” ઝાડ નીચે મારી છોકરી મુકેલી એ અભાગી મા હું જ છું.” તે હાથ જોડીને બોલી, “હું વેશ્યા છું ને મારી છોકરી મારી જેમ ના બને એટલે મેં આ કર્યું. એનો શું વાંક? એ છોકરીને તમને લઈ જતા મેં દૂરથી જોયા હતા. અને પેપરમાં પણ આવ્યું હતું કે તમે દત્તક લીધી છે.” શ્વેતા સાંભળી હચમચી ઊઠી. જાતને સંભાળતા તે બોલી, “હા બોલો”
“મારે મળવું નથી. એને દુઃખી ન કરાય. મારી વાત એને કદી કહેશો નહીં. બસ એકવાર એનો ફોટો બતાવી દો. પછી જિંદગીભર જોવા નહીં આવું. આ મારો પાકો વાયદો છે. આ બીજી બંગડી એનું ફ્રોક લેવા બીજી વેશ્યાને વેચી હતી જે મેં પાછી ખરીદી છે. એક મા શું આપી શકે?” એની આંખમાં પાણી આવી ગયાં.
શ્વેતાએ એને મોબાઇલમાંથી ફોટા બતાવ્યા. નામ સ્તુતિ અને એના ભણતર તથા પ્રગતિ વિશે કહ્યું. લગ્ન થવાના છે તે ડૉ. સોહમ વિશે કહ્યું. એ ખૂબ ખુશ થઈ. શ્વેતાને પગે પડી. શ્વેતાએ એને બંગડી પાછી આપી કહ્યું. “એક તમે રાખો.આ રીતે પણ તમે જોડાયેલા રહેશો.” શ્વેતાએ તેને પૈસા આપ્યા અને નામ પૂછ્યું તો એ બોલી, “ના આ ના લઉં, આ તો મારી દીકરીના નસીબના. પણ બહુ સમજાવટથી બંગડી પાછી લીધી. તે જતાં જતાં બોલી, “મારું નામ સોનેરી… એને ના કહેશો કદી…” એ જતી રહી પછી ક્યારેય નહોતી આવી.
હા, એ જ સોનેરી આજે મૃત્યુ પામી. એક હાશ કે દીકરીના હાથનું છેલ્લું પાણી એણે પીધું અને દીકરીએ એની પાછળ દાન પણ કર્યું.
તરત શ્વેતા ઊભી થઈ. સ્તુતિના રૂમમાં જઈ ડ્રેસિંગ ટેબલનું ડ્રોઅર ખોલ્યું. પેલી બંગડી લઈ સોનીને ત્યાં જઈ આવું સેઇમ અરજનન્ટલી સોનામાં ઘડવાનું કહ્યું અને પેલી ગિલીટવાળી બંગડી વેલ્ફેર બોક્સમાં કવરમાં રૂપિયા સાથે મૂકી મોકલી દીધી.
— યામિની વ્યાસ 

રક્ષા કવચ

રક્ષા કવચ

‘લે તારી રાખડી ને લાવ પાછી મારી ગીફ્ટ.’ યાદ છે? રક્ષાબંધનને દિવસે ઝઘડો થાય તો તારો આ સંવાદ અચૂક હોય. તને રાખડીનો કેટલો શોખ! મિકી, ડોનાલ્ડ, સ્પાઇડરમેન, મ્યુઝિકવાળી ને લાઈટવાળી ને દર વર્ષે બજારમાં નવી આવે એ તો ખરી જ. વળી, તું દોસ્તોને બતાવીને કલાકે કલાકે રાખડી બદલાવે પણ ખરો.

પણ કેવો લુચ્ચો! ગિફ્ટ એક જ વાર આપે અને એ પણ ચોકલેટથી પતાવે! એકવાર ડૉકટરે મને દાંતના સડા વિશે પૂછેલું તો મેં તારું નામ દીધેલું. ભલે આપણી વાતેવાતે લડાઈ થાય, પણ તું કાયમ કહેતો, ‘કોઈ હેરાન કરે તો મને કહી દેજે, આ તારો ભાઈ બેઠો છે.’ ત્યારે હું ખરેખર નિર્ભય થઈ જતી.

તું ખરેખર મારું સુરક્ષાકવચ. તને મારા રિપોર્ટ કાર્ડમાં પપ્પાની સહી કરતા આવડે. કફ સિરપની બાટલી ફૂટી જાય તો પિગીબેંકમાંથી ખરીદી ને અરધી કરીને જગ્યા પર ગોઠવતા આવડે. ઓશિકાથી લડતાં લડતાં કવર ફાટી જાય તો રૂ ખોસીને સ્ટેપ્લરથી સીવતાં આવડે. તું મારાથી એક વર્ષ પાછળ છતાં મારું હોમવર્ક આવડે.

નાનપણથી તારે ઉકેલવા હતા ઘણા કૂટપ્રશ્નો, સિદ્ધ કરવા હતા કેટલાય પ્રમેય, નાસા પહોંચી બનવું હતું એસ્ટ્રોનટ ને બોલની સાથે બેટ પણ ઉછાળી બનવું હતું ક્રિકેટર. રાયફલમાંથી ગોળી છૂટીને દુશ્મનને આરપાર વીંધી બૂમરેંગની માફક પાછી આવે એવી શોધ કરી બનવું હતું યોદ્ધા. ફેન્સી ડ્રેસમાં તું આ સઘળું બની ચૂક્યો હતો. રિસર્ચનાં સપનાંથી ખીચોખીચ ભરેલી તારી આંખો જોઈ લાગતું’તું કે તું સાયન્ટિસ્ટ જ બનશે. વળી, તારાં તોફાનો જોઈને એમ પણ લાગતું’તું કે તું કંઈ નહીં બને. મમ્મીપપ્પા પણ ખીજાતાં. મેં તો કહી દીધું હતું, કંઈ નહીં બને તોય મારો ભઈલો તો મને બહુ ગમશે.

યાદ છે? મમ્મીએ એકવાર ઉંદરનું પીંજરું આપી એમાંથી ઉંદર દૂર છોડી દેવા કહ્યું’તું ને આપણે પેલાં વારેવારે આપણને વઢતાં કોકીકાકીના ઘર નજીક છોડી આવેલા. ને હા, તે દિવસે આપણાં બંનેની લડાઈમાં રોટલીના ડબ્બામાં પાણી પડી ગયેલું પછી શું કરેલું યાદ છે? પછી ક્લિપ મારીને બધી રોટલીઓ બહાર દોરી પર સૂકવેલી. દાદી સુદર્શનચૂર્ણ દર રવિવારે આપતાં એટલે શનિવારે આપણે એ ડબ્બી ખાલી કરી દેતા. પણ એ આપણા દાદી હતા, સમજી જતા ને થોડું બીજી ડબ્બીમાં કાઢી રાખતાં, પછી વહાલથી ખીજાતાં. પણ આટલાં તોફાન સાથે તારો તો બધામાં જ પહેલો નંબર આવતો.

ને આખરે તું બન્યો ડૉક્ટર, થ્રૂઆઉટ ગોલ્ડમેડાલીસ્ટ! આખરે તેં સાચુકલો સફેદ કોટ પહેર્યો. ગળે સ્ટેથોસ્કોપ લટકાવીને હાથમાં સિરિન્જ પકડી ખરી! આખી દુનિયાને તારે સાજી કરવી છે. ગમે તેટલી ઈમરજન્સી હોય પણ તું રક્ષાબંધને રાખડી બંધાવવા અચૂક આવે. યાદ છે? એકવાર તો ઓપરેશન થિયેટરમાંથી નીકળી ગ્લોવ્ઝ સાથે જ કાંડુ ધરી દીધેલું. ને મને મારો ભાઈ દેવદૂત હોવાનું ગૌરવ થયેલું. તું જેમ જેમ મોટો થતો ગયો તેમ તેમ રાખડીની સાઈઝ નાની થતી ગઈ ને ગિફ્ટ મોટી-અનોખી. પેનડ્રાઈવથી લઈ પુસ્તકો સુધીની… ને પાછો પૂછે અચૂક, ‘શું જોઈએ તારે? હું છું ને તારો ભાઈ.’ ત્યારે વહાલથી મારી આંખો ભરાઈ આવતી. અમે બહેનો તો બસ વ્હાલની ભૂખી.

ભાઈ, આમ તો તું બહુ હિંમતવાન. ભારેખમ ઓપરેશન તારે માટે રમત વાત. વહાલી દાદીના મૃત્યુ વખતેય ના રડ્યો પણ લગ્ન પછી મારી વિદાય તો દૂર, તું તો આગળના દિવસોથી જ રડવા માંડેલો. ને વિદાયવેળાએ તો… અરે! તારા જીજુએ છાનો રાખવો પડેલો. તને તો એમ જ કે, રોજ રક્ષાબંધન આવે ને રોજ હું તારે ઘરે આવું.
જો, આજે આવી છું તારી ગમતી રાખડી લઈને. ચાલ હાથ ધરને!
તું કહે તો કલાકે કલાકે શું, મિનિટે મિનિટે બાંધીશ. કોણ મને કહેશે ‘તારો ભાઈ બેઠો છેને!’ ક્યાં છે મારું રક્ષાકવચ? ઓ કૉરોના વોરિયર! એકવાર પણ નહીં આવે?
-યામિની વ્યાસ