તરતી નદીઓ
“પૂર્વ, તું પશ્ચિમમાં જો, આહાહા, કેવી નીતરી સાંજ! સૂરજ પણ નદીની આરપાર દેખાય છે.”
“નદી પણ કેવી નિરાંતે વહી રહી છે, ધીમા મધુરા લયથી ગાતી ગાતી! જો તું આવી એટલે એણે ગીત શરૂ કર્યું, પ્રીતા પ્રીતા, પ્રીતા..” કહી પૂર્વએ પ્રીતાને છાલક ઉડાડી. જવાબમાં પ્રીતાએ દુપટ્ટો ભીનો કરી પૂર્વ પર નીચોવ્યો. ક્યાંય સુધી આ નવું પરણેલું જોડું મસ્તી કરતું રહ્યું.
“ને આ જો, કિનારાના કાંકરા-પથરાઓને પણ જાણે માંજીને ચમકતા ઉજળા કરી દીધા છે એને હાથ નથી તોય. નદી નારી જાતિ શબ્દ છે એટલે.”
“એવું કંઈ નહીં મોટી જોઈ ન હોય નારી જાતિ…” વાક્ય પૂરું કરે એ પહેલાં મોટીબેનનો ફોન આવ્યો. “આવો છો મારા રાજારાણી કે વાર છે? બધાં જમવા માટે રાહ જુએ છે.”
“હા મોટીબેન બસ થોડી જ વારમાં પહોંચીએ.”
“ચાલો પ્રીતારાણી, તમારાં વગર કોઈ જમશે નહીં, ફરી અહીં આવીશું.” કહી પૂર્વએ બાઈક સ્ટાર્ટ કરી. પ્રીતા વળગીને બેઠી, ફરીને નદી તરફ જોયું. શાંત નદી પણ જાણે ‘આવજો’ બોલી!
પૂર્વના ઘરે ડિનર બધાં સાથે જ કરતાં. દિવસે બધાં પોતપોતાનાં કામમાં હોય એટલે મેળ ન પડે. લગ્ન પછી બધા મહેમાનો ગયા પણ પૂર્વની મોટીબેન રોકાઈ હતી. આમેય બાળકોને વેકેશન હતું ને પ્રીતાને પણ એમની સાથે વધુ ફાવતું. જમી પરવાર્યા ત્યાં બહાર બૂમ પડી, “આલે… બેન.” સરળ સ્વભાવના સરલાબેન ડબ્બામાંથી વધેલી પૂરીઓ ને શાક એ ભિખારીને આપવાં ગયાં.
“એ ભિખારી તો રોજ આવે ને મમ્મી આપે જ. અરે કોઈવાર તો ન વધે એવું લાગે તો પોતે એક ભાખરી ઓછી ખાય પણ આ ડોસા માટે રાખે જ.” મોટીબેને હસતાં હસતાં મમ્મીના હાથમાંથી વાસણ લીધું.
“કંઈ નહીં, બેટા. એના નસીબનું લખાયું જ હોય એ એને પહોંચે. બીજું તો આપણે શું કરી શકીએ?”
મોટીબેન ફરી ટહુકી, “જો પ્રીતા, એ આખી સોસાયટીમાં ફરે એટલે કોઈવાર આપણે ન આપીએ તોય એ ભૂખ્યો ન રહે. ને મમ્મીએ તો લગ્નમાંથી આવતી વખતે પણ ત્યાંથી થોડું બંધાવી લીધું હતું આને આપવા.”
“હા, મોટીબેન વેસ્ટ જાય એનાં કરતાં તો સારુંને કોઈ ના પેટમાં જાય, પણ રોજ એના માટે વધારે બનાવવું કે ઘટે તો ઓછું ખાઈ બચાવવું એ વધારે પડતું, મમ્મીજી.” પ્રીતાને નવાઈ લાગી.
પ્રીતા પરણી નહોતી ત્યારે પણ કોઈ કોઈ વાર એનજીઓના પરમાર્થનાં કાર્યોમાં જોડાઈ હતી એ યાદ આવ્યું, “મામી, અવર નાની ઇઝ ગ્રેટ.” કહેતી મોટીબેનની દીકરી સરલાબેનને વળગી. પ્રીતા પણ એ મસ્તીમાં જોડાઈ.
બીજે દિવસે ભાણિયાઓને પ્રોમિસ કર્યું હતું એટલે પ્રીતાએ પીઝા બનાવ્યા. બધાંને બહુ ભાવ્યા. પતી ગયા. “આલે… બેન” બૂમ પડી. વળી ભિખારીને શ્રદ્ધા એટલે એક જ વાર બૂમ પાડે પછી ઊભો રહે. મોટીબેને પ્રીતા સામે જોયું. એણે ખાલી ઓવન બતાવ્યું. મોટીબેન “આજે નથી.” અંદરથી જ મોટા અવાજે કહ્યું.
સરલાબેન વહેલાં વહેલાં આવ્યાં ને થોડા બિસ્કિટ કાઢીને પ્રીતા તરફ ધર્યા. પ્રીતા એ આપવા ગઈ. એણે જોયું તો એ વૃધ્ધ ભિખારીનો એક હાથ કોણીએથી કપાઈ ગયો હતો. એ જ ખભા પર ઝોળી ભેરવી હતી. બીજા હાથમાં એક મોટું ડોલચું હતું. ઝોળીમાં એ રોટલી, ભાખરી, પૂરી જેવી સૂકી ચીજ લેતો ને ડોલચામાં દાળ, શાક, કઢી જેવી ચીજ ભરતો. બિસ્કિટ એણે ઝોળીમાં લઈ લીધાં. “ભલું કરે, મા.” તૂટક સ્વરે કહી લાકડી લઈ ચાલતો થયો. પ્રીતા એને જતો જોતી ઊભી જ રહી. થોડીવારે બાજુમાં અવાજ સંભળાયો, “આલે… બેન.”
પ્રીતાને આ રોજનું થયું. મહિનો વીત્યો. મોટીબેન પણ ગયાં, પણ વૃદ્ધ ભિખારી બાબત એનું મગજ કંઈ જુદું વિચારતું હતું. એણે એનું ધ્યાન રાખવું શરૂ કર્યું. એ નિયત સમયે આવી જતો. કોઈ આપે કે ના આપે તોય કોઈ ફરિયાદ નહીં. ‘ભલું કરે, મા.’ કહી આગળ ચાલતો. બીજી કોઈ મગજમારી નહીં. સમય વીતતો ગયો. કડકડતી ઠંડીમાં કામળો ઓઢીને ને વરસાદમાં પ્લાસ્ટિક કોથળો ઓઢીનેય આવતો. એણે જોયું લગભગ દરેક ઘરેથી કંઈક તો મળતું જ. એણે મમ્મીને પૂછ્યું, “આટલા બધું ખાવાનું એ શું કરતો હશે? એને ઘરે કેટલાં લોકો છે? ને એ માટે આ ઘરડો જ કેમ આવે છે?”
“ખબર નહીં બેટા, પણ મારા સાસુમાએ કહેલું કે ઘરેથી કોઈ ખાલી હાથે ન જાય એટલે ચાપુચપટી પણ આપવું.”
પ્રીતાને સંતોષ ન થયો એણે પૂર્વને આ બાબત વાત કરી. પૂર્વએ લેપટોપમાંથી ડોકું ઊંચું કરતા “એય છોડને, તને હું વહાલો છું કે ભિખારી? તું બસ મારો વિચાર કર, મારી મેના!” કહી ટૂંકાવ્યું.
પ્રીતાને એનજીઓમાં જવાનું મન થયું. ફરી એ વિચારે ઘેરી લીધી. ‘એનો એક હાથ નથી, આ કોઈ મોટા રૅકિટમાં ન ફસાયો હોય! અથવા તો ચલાવતો હોય! નાના બાળકો પાસે ભીખ કે છોકરીઓ પાસે બીજા કામો…. ઓ માય ગોડ!”
એણે એ જ દિવસે એ ડોસા સાથે વાત કરવી શરૂ કરી, પણ એણે ખાસ જવાબ આપ્યા નહીં. ફક્ત ખાવાનું આપે કે ન આપે એટલું જ જોતો. કદી કોઈ સાથે નજર પણ ન મેળવતો. પ્રીતાએ સોસાયટીમાં ઘણી બહેનોને એના વિશે પૂછી જોયું. કોઈને ખાસ ખબર ન હતી. “ભિખારી વિશે શું જાણવાનું? આપવું હોય તો આપવાનું નહીં તો કાઢી મૂકવાનો.” એવુંય સાંભળ્યું.
એક દિવસ એક બેને કહ્યું, “સાસુની સમચરીએ ગરીબને જમાડવાના હતા, ત્યારે ખાવાનું પહોંચાડવાનું કેટરિંગવાળાને જ કહેલું. કદાચ નદીએ જતા ઝૂંપડપટ્ટી આવે એ બાજુ આપી આવેલા.” જાણે પ્રીતાના પગમાં પાંખ આવી. એકલાં જતાં થોડી બીક લાગી. અટકી. પૂર્વની ઓફિસેથી આવવવાની રાહ જોઈ. આવતાં જ પૂર્વને લાડ કરતાં બોલી, “પૂર્વ ચાલને પેલી નીતરી નદીમાં આરપાર દેખાતો સૂરજ જોવા.”
“એમ? ઓહો ચાલ, ત્યાં પ્રીતા… પ્રીતા… નું ગીત મારે પણ સાંભળવું છે.” નીકળતા’તા ને મહેમાન આવી ગયા. પ્રીતા નિરાશ થઈ ગઈ. ન જવાયું.
હંમેશ મોડા ઊઠતા પૂર્વ પાસેથી એણે મોર્નિંગ વૉક માટે આગલી રાત્રે જ પ્રોમિસ લઈ લીધું હતું. બિચારો માંડ ઊઠ્યો. ભાગતી બાઈક પર ભલે વળગીને બેઠી હતી પણ ધ્યાન એનું ઝૂંપડપટ્ટી શોધવામાં હતું. “પૂર્વ, પૂર્વ એક મિનિટ વેઇટ.”
“શું થયું?”
“ચાલને પેલા ‘આલે… બેન.’વાળા ડોસાકાકાને આપવા. મહેમાનો ગયા પછીનું વધેલું આપવાનું છે. મમ્મીજીએ આપ્યું છે.”
“અરે યાર, સાસુવહુ બેય સરખાં, એ અહીં રહે છે? આવતી વખતે આપજે.” પૂર્વની બાઈક સીધી નદીકિનારે થોભી. પ્રીતાની ધીરજની કસોટી થાય એ પહેલાં સામે જે દૃશ્ય જોયું એ જોઈ પૂર્વ પણ આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થઈ ગયો.
પ્રીતા સહસા બોલી, “હું નહોતી કહેતી. આ કોઈ રૅકિટ છે?” થોડી છોકરીઓ અને નાના છોકરાઓ નદીનાં પાણીમાં હતાં ને પેલો ‘આલે બેન’ ડોસો પણ પાણીમાં ઊતરતો બૂમ પાડી કંઈ બતાવી રહ્યો હતો.
પૂર્વએ જોરથી બૂમ પાડી. બધાં ગભરાઈ ગયાં. ડોસાએ છોકરીઓને અહીંથી જલદી જવાનું કહ્યું ને ધીમેથી નજીક આવ્યો. પ્રીતાનો ગુસ્સો વધે એ પહેલાં પૂર્વએ લાફો મારવા હાથ ઉગામ્યો. બે ત્રણ છોકરાં દોડી આવ્યાં. “આ બાપુને મારજો નઈ. ઈ જ અમન જીવાડ હ.”
“આ બધાં કોણ છે?” પ્રીતા ધૂંધવાઈ. એને તો એક ગુનેગારને પકડી પાડવાનો મનોમન ગર્વ પણ હતો.
“બેન, મું મજૂર જ હૂ. શેતાનો મારી સોડીને ઉઠાઈ ગ્યાં તાઅરે ઝપાઝપીમાં મારો હાથ કપાઈ ગ્યો ન તોય સોડી તો નથી જ મળી. ઘણી હોધી, હજ્જુય હોધું હૂ, પણ બાપડીને ચોક વેચી મારી હસે. ન ઈ જીવે હે ક ચમ ઈ કોય ખબર નહિ.” ડોસો રડી પડ્યો.
એટલામાં એકબે છોકરાનાં માબાપ દોડતાં આવ્યાં. “અર ભઈ, આ બાપુ જ તો અમાર સોકરાંઓને હાચવે હે ન ઇન ભરોહે મેલીન અમ મજૂરીએ જીયે. એ સાર સોપડી ભણેલા હે તો સોકરાંન ભણાવે હે, બધી સોડીઓ વચ્ચે ઈમનું ઘરનું મશીન આલી દીધું હે તે બધી સીવણ કૉમ સીખે હે.”
“અરે ભઈ, સોડીને યાદ કરતી કરતી માર ઘરવાળીય મરી જઈ પસ્સ મેં નક્કી કર્યું ક કોઈની સોડી હાથે આવું નઈ થવા દૂ. માબાપ તો ચેટલે હણ હેડીન જોય. ચારે આવી નઅ ચારે રોધી એટલે આ લોક હારું મું જ ખાવાનું મોગી લાઉં. સોડીઓને તકલીફમો સોમનો ચમચમ કરવો ઈ સીખ્વાડું. તરતાંય આવડે. નદી તરીન બી ભાગી હકે. લાકડી સલાવતાય આવડે હે. કોઈ હાથ તો અડાડે ઇયોન!.” ડોસો ઝનૂનથી બોલ્યો. પ્રીતા આભી જ રહી ગઈ ને આ ભીષ્મપિતામહને જોઈ રહી. ખરું એનજીઓ તો અહીં છે. એટલી વારમાં છોકરીઓ કપડાં બદલીને આવી ગઈ. પ્રીતા તરત જ “સૉરી હં… જાઓ તરવા.”
“હવે જીએ તો તીજી જોડ ચોથી લાબ્બી?” સૌથી નાનીથી ચૂપ ન રહેવાયું. પૂર્વ ને પ્રીતા એકમેકને જોતાં રહ્યાં. “મારે લીધે એક દિવસ તમારું તરવાનું પડ્યું, બધાં માટે એક એક ડ્રેસ હું આપીશ.” તેઓનાં હરખાયેલાં મોઢા જોઈ, ડોસાને સૉરી કહીને બાઈક વાળી પણ પ્રીતાને તો નદીમાં તરતી નિર્દોષ માછલીઓ જેવી છોકરીઓ જ દેખાતી રહી.પછી એ માછલીઓ જાણે ગમતી નદીઓ બની તરવા લાગી.
–
નીરવ રવે 