વિનર-ટેઇક-ઓલ: જે જીતે એ સઘળું લઈ જાય
ધ વિનર ટેઇક્સ ઈટ ઓલ, ધ લૂઝર્સ સ્ટેન્ડિંગ સ્મોલ, – સ્વીડિશ પોપ મ્યુઝિક ગૃપ આબા (૧૯૮૦)
આમ તો આ બ્રેક-અપ સોંગ છે. સંબંધ તૂટવાની વાત છે. પ્રેમની રમત પૂરી થઈ જાય છે. હવે બાજીમાં હૂકમનો એક્કો નથી. હારે છે એ નાસીપાસ થઈ જાય છે. અને જે જીતે છે એ સઘળું લઈ જાય છે. પ્રેમસંબંધમાં આવું જ તો હોય છે. રાજકારણમાં અને વેપારધંધામાં પણ આવું જ છે. જે જીતે છે એને બધું મળે છે. હારે છે એનો ભોગ લેવાય છે. એનું જે કાંઈ પણ છે (અથવા હતું) એ બધું જીતનારને ભાગે જાય છે. ચાલો પહેલાં રાજકારણની વાત કરીએ.
યસ, ચૂંટણી પરિણામ આવી ગયા. પંજાબમાં ઝાડુ ફર્યું, બાકી ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, ગોવા, મણિપુરમાં કમળ ખીલી ગયા. પંજાનાં ફનાફાતિયા થૈ ગ્યા. આપણી ચૂંટણી પદ્ધતિ સાદી છે. ઇંગ્લિશમાં એને ‘પ્લુરાલિટી વોટિંગ’ કહે છે. અન્ય કરતા વધારે મત મેળવી જાય એ ઉમેદવાર જીતે. ચૂંટણી પદ્ધતિનો માટે એક અન્ય શબ્દ પણ છે. એ છે ‘મેજોરિટેરિયન વોટિંગ’. જો બીજા તમામ ઉમેદવારનાં તમામ મત ભેગા કરીએ અને એનાથી વધારે મત જેને મળે એ જ જીતી ગયા, એવું કહેવાય. સિમ્પલ મેજોરિટી (સાદી બહુમતી) અને એબ્સોલ્યુટ મેજોરિટી (સંપૂર્ણ બહુમતી). પણ તો પછી કોણ જીત્યું? હવે કોણ ખાધું-પીધું-ને-(તા)રાજ-કીધું કરશે?- એ નક્કી જ ન થાય. આજનો મુહાવરો વિનર-ટેઇક-ઓલ (Winner-take-all) કહે છે કે જે જીતે છે એ બધું જ લઈ જાય છે. હારે છે એની પાસે કાંઈ બચતું નથી. એનું કોઈ સાંભળતું નથી. એનું કાંઈ પણ હવે ચાલતું નથી. એવું ન થઈ શકે કે હારનાર પાસે ય કશુંક બચે? એવું ન થઈ શકે કમળ જીત્યું હોય તો ય પક્ષપલટો કર્યા વિના સાયકલનો એકાદો ધારાસભ્ય પ્રધાન બની જાય કે ઝાડૂ જીત્યું હોય તો પંજાનાં એક ધારાસભ્યને પ્રધાનપદું મળી જાય. જા, તૂ ભી ક્યા યાદ કરેગા! પણ એવું કાંઈ થાય નહીં. જીતે એને બધું જ મળે. હારનારનાં ભોગે જીતનાર જીતે છે. આજનો આ મુહાવરો સંસ્કૃતિની સ્વીકાર્ય સ્થિતિ દર્શાવે છે. હારનારો ભલે બોલ બોલ કર્યા કરે, પોતાનો ભવ્ય હતો એ ઇતિહાસનાં ગાણાં ગાતો ફરે, પૂર્વજોનાં બલિદાનની દુહાઈ દીધાં કરે પણ… એનું કાંઈ આવે નહીં.
પ્રેમનું પણ એવું જ છે. વિનર-ટેઇક-ઓલ મૂળ તો પ્રેમભગ્ન દિલનો ઉદ્ગાર છે. પ્રેમ હોય પણ પછી એ ન પણ હોય. અથવા એકને માટે ભરતી હોય અને બીજા માટે ઓટ આવી ગઈ હોય. પેલાને બીજે ગમવા માંડ્યું હોય. પેલી હજી આશામાં બેઠી હોય કે પેલો આવશે. ભ્રમર વૃત્તિ ઈનબિલ્ટ હોય તો શું થાય? પછી સંબંધનું અચ્યુતમ કેશવમ થઈ જાય. અમેરિકન લેખક ચક ક્લોસ્ટરમેન અનુસાર આપસી સહમતિથી છૂટા પડ્યા હોઈએ ત્યારે એકને લાગે છે કે આ ઠીક છે પણ બીજી વ્યક્તિ સાવ ભાંગી પડે છે. કોઈ મનદુ:ખ નથી, કોઈ મનભેદ નથી- એવો દાવો ખોટો છે. કારણ કે જીતનારો બધું જ લઈ જાય છે.
વિનર-ટેઇક-ઓલનાં સમાનાર્થી શબ્દો પણ છે. વિન ઓર લૂઝ (જીત યા હાર), ઓલ ઓર નથિંગ (બધું અથવા કશું ય નહીં), ઝીરો સમ (શૂન્ય સંચય), હાઇ સ્ટેક (ઉચ્ચ દાવ) વગેરે. કેમ્બ્રિજ ડિક્સનરીનાં મતે વિનર-ટેઇક-ઓલ એ ધંધાની વ્યૂહરચના છે જેમાં અન્ય પ્રતિસ્પર્ધીઓને એટલાં નબળાં પાડી દેવા કે પછી એ કશું કરી જ ન શકે. ઇન્વેસ્પીટોડિયા અનુસાર ધંધામાં હરીફાઈ તો હોય જ. જે શ્રેષ્ઠ પરફોર્મ કરે એ ઉચ્ચ સ્થાને પહોંચે. કોઈક એને ‘ડાર્વિન ઈકોનોમી’ પણ કહે છે. નાના અને મધ્યમ માણસો કપાઈ જાય. જે સૌથી વધારે ફિટ હોય એ ટકે. આપણે ચીનનો બહિષ્કાર કરો, બહિષ્કાર કરો-નું ગાણું ગાતા રહી જઈએ અને આ મોટા માણસો આણી કંપની પોતાને સસ્તું પડે એટલે ચીન સાથે ધંધો કરી આવે. લો બોલો! ‘વોકલ ફોર લોકલ’ એટલે સ્થાનિક માટે બોલવું અથવા આત્મનિર્ભર બનવું, એ ખૂબ સારી વાત છે. પણ જીતી જતા મોટા માણસોને એવો કોઈ બાધ નથી. એ તો ગમે ત્યાં ધંધો કરી આવે. અને પછી તેઓ દેશનાં સૌથી અમીર આદમી બની જાય છે. તેઓની પાસે અઢકળ પૈસો આવી જાય. નાના અને મધ્યમ વર્ગનાં માણસોનાં સૂપડાં સાફ થઈ જાય છે. કારણ કે વિનર-ટેઇક-ઓલ. જો જીતા વો સિકંદર, બાકી બધા કલંદર. કલંદર એટલે ફકીર, નિસ્પૃહ માણસ. હારેલો હોય એ પછી કાંઈ નહીં થઈ જાય. એનું પછી કાંઈ ન આવે. ધમાધમ મસ્ત કલંદર!
ન્યૂયોર્ક ટાઈમ્સનાં પૂર્વ કોલમિસ્ટ આનંદ ગિરિધરદાસનું એક પુસ્તક છે: વિનર્સ ટેઇક ઓલ: ધ ઇલિટ શારેડ ઓફ ચેન્જિંગ વર્લ્ડ. બદલાતા વિશ્વનો કોયડો બની ગયેલો ભદ્ર વર્ગ- એવો અર્થ થાય. તેઓ કે જેઓ બધું જ ભેગું કરીને બેઠા છે. અને હવે તેઓ દાન પુણ્ય અને સખાવતો કરતા ફરે છે. ગરીબોનાં બેલી થઈને ફરે છે. પણ સવાલ એ છે કે ગરીબોનું ભલું કરવાનું હોય, સૌને તક આપવાની વાત હોય તો એક કામ સરકારનું છે. પણ અહીં એવું કામ પણ આ કોર્પોરેટ કરે છે. ધનવાન લોકો આવું બધું કરશે પણ પોતાને ફાયદો થાય એવી નીતિમાં જો કોઈ ફેરફાર કરવાની કોશિશ કરે તો એ નહીં થવા દેશે. ટેક્સમાં બચત થાય એવું કાયમ કરતા રહેશે. વચેટિયાઓ, લોબિંગ કરનારાઓ હોય જ છે. બહુ પહોંચેલી માયા હોય છે આ બધા. લેખક દલીલ કરે છે કે આ ધનવાન લોકોનાં હાથ મજબૂત કરવા કરતા એવી સંસ્થાઓ તૈયાર કરો, જે બધાને સાથે લઈને વિકાસ સાધે.
મધ્યમ વર્ગ જો કે તો પણ સંતોષી જીવ છે. આમ સાવ ભૂખ્યો ય નથી કે એનો જઠરાગ્નિ જાગે અને ખંડેરની ભસ્મકણી ન લાદે- એવું થાય. પણ હા, એ ચર્ચા કરી શકે. લોકશાહીમાં એ જ તો છે. કહી શકાય. બોલી શકાય. જે જીતે છે એ અલબત્ત બધું લઈ જાય પણ પછી એ આમ ગાંધીજીનો બીજો વાંદરો યઈ જાય, કાન બંધ કરી દેય, સાંભળે જ નહીં. તો તો સાલું અઘરું.. માટે હે જીતનારાઓ ધ્યાન રાખજો, નહીં તો અમે તમને ધ્યાનમાં રાખીશું..
શબ્દશેષ:
‘મધ્યમ વર્ગને મર્યાદિત પ્રવેશ મળે એવું વિનર-ટેઇક-ઓલ અર્થતંત્ર અસ્વસ્થ અને અકર્તવ્યનિષ્ઠ લોકશાહીનું દ્યોતક છે.’ –વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમનાં સ્થાપક ચેરમેન ક્લૉસ સ્કેબ
———————————————————-
મારે વાત કરવી નથી અમે જેમાંથી પસાર થયા છીએ તેના વિશે જો કે તે મને દુઃખી કરે છે હવે તે ઇતિહાસ છે મેં મારા બધા કાર્ડ રમ્યા છે અને તે તમે પણ કર્યું છે વધુ કંઈ કહેવાનું નથી રમવા માટે વધુ પાસાનો પો નથી વિજેતા તે બધું લે છે હારનાર નાનો છે વિજયની બાજુમાં તે તેણીની નિયતિ છે હું તમારી બાહોમાં હતો વિચારીને હું ત્યાંનો છું મને લાગ્યું કે તે અર્થપૂર્ણ છે મને વાડ બનાવી રહ્યા છે મને ઘર બનાવી રહ્યા છે વિચારીને હું ત્યાં મજબૂત બનીશ પણ હું મૂર્ખ હતો નિયમો દ્વારા રમવું દેવતાઓ ડાઇસ ફેંકી શકે છે તેમના મન બરફ જેવા ઠંડા છે અને અહીંથી નીચે કોઈ કોઈ પ્રિય વ્યક્તિને ગુમાવે છે વિજેતા તે બધું લે છે (તે બધું લે છે) ગુમાવનારને પડવું પડશે (પડવું પડશે) તે સરળ છે અને તે સાદા છે (તે ખૂબ સાદા છે) મારે શા માટે ફરિયાદ કરવી જોઈએ? (ફરિયાદ શા માટે?) પરંતુ મને કહો, શું તેણી ચુંબન કરે છે જેમ હું તમને ચુંબન કરતો હતો? શું એવું જ લાગે છે જ્યારે તેણી તમારું નામ બોલાવે છે? ક્યાંક ઊંડે અંદર તમને ખબર હોવી જોઈએ કે હું તમને યાદ કરું છું પણ હું શું કહું? નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ ન્યાયાધીશો નિર્ણય કરશે (નિર્ણય કરશે) મારી પસંદ રહે છે (મને વળગી રહે છે) શોના દર્શકો (શોના) હંમેશા નીચા રહેવું (નીચા રહેવું) રમત ફરી ચાલુ છે (ફરીથી ચાલુ) પ્રેમી અથવા મિત્ર (અથવા મિત્ર) મોટી વસ્તુ અથવા નાની (મોટી અથવા નાની) વિજેતા તે બધું લે છે (તે બધું લે છે) મારે વાત કરવી નથી જો તે તમને ઉદાસી અનુભવે છે અને હું સમજું છું તમે મારો હાથ મિલાવવા આવ્યા છો હું માફી માંગુ છું જો તે તમને ખરાબ લાગે છે મને જોઈને ખૂબ જ ટેન્શન થઈ ગયું આત્મવિશ્વાસ નથી પણ તમે જુઓ વિજેતા તે બધું લે છે વિજેતા તે બધું લે છે તેથી વિજેતા તે બધું લે છે અને હારનારને પડવું પડે છે ડાઇસ ફેંકી દો, બરફની જેમ ઠંડા અહીંથી નીચે જાઓ, કોઈ પ્રિય બધું લે છે, પડવું પડે છે અને તે સાદા છે, શા માટે ફરિયાદ કરવી? સ્ત્રોત: Musixmatch ગીતકાર: એન્ડરસન બેની ગોરાન બ્રોર / ઉલ્વેઅસ બજોર્ન કે ધ વિનર ટેકસ ઇટ ઓલ ગીતો © યુનિવર્સલ/યુનિયન ગીતો મ્યુઝિકફોર્લાગ એબ
નીરવ રવે 