નિયતિ કે ગતિ?યામિની+હમસે ભૂલ હો ગઈ, ./પરેશ વ્યાસ

મારા કાવ્યની સુંદર રજૂઆત અભિનેત્રી ધ્વનિ ત્રિવેદીએ કરી છે.

નિયતિ કે ગતિ?

પપ્પા

તમારી ડાળ પર

તમને ગમતું જે ફૂલ છે

એ

એકચુઅલી પતંગિયું છે.

એ ઉડી જવાનું છે,

એની ખબર

તમે તમારી જાતને

જાણી જોઈને

પડવા દીધી નહોતી.!

જો કે મને એની ખબર હતી

પણ

આટલું જલદી

ઉડી જવું પડશે

એની ખબર નહોતી..

હવે તમને

છોડીને જાઉં છું પપ્પા..

પરણેલી દીકરી

શ્વસુરગૃહે જ સોહે

એ

નિયતિ છે કે ગતિ?

ડૂમો ભરાયો છે તમારી આંખોમાં..

જાણું છું

હું જાઉં પછી એ આંખો ડૂસકે ચઢશે.

સમજુ છું પપ્પા

કાલિદાસે લખ્યું જ હતું ને

કે

એક ઋષિ મહર્ષિ પિતાને પુત્રીવિદાયનું

આટલું દુઃખ છે તો

માનવ-પિતાનું શું ગજું?

પણ તમે મહર્ષિથી કમ થોડા છો?

પપ્પા જુઓ

દવાથી લઈ દેવસેવા

સુધીની બધી જરૂરિયાતો

માટેના કોન્ટેકટ નંબર સહિતનાં

દસ લીસ્ટ તમારી નજર પડે

એ રીતે મૂક્યા છે

અને

મારો નંબર અને હું તો

ઘરમાં ઠેર ઠેર મળી જઈશું.

પપ્પા પ્લીઝ તમારી કાળજી

રાખજો મારે માટે..

મેં રોપેલી મધુમાલતીની વેલી સુકાય

નહીં જાય,એ કામ મારી ફ્રેન્ડને સોંપી દીધું છે.

મારા ટોમીને રમાડજો, જોકે એ જ તમને સાચવશે.

પણ પ્લીઝ હમણા વાડામાં બાંધી દેજો

નહિ તો મારો છેડો ખેંચી રોકી લેશે.

કોઇની પત્ની બનવાથી કોઇની દીકરી

થોડી મટી જવાય છે !!

એક ક્ષણ તો થાય છે કે અહીં જ થોભી જાઉં

પણ આંખો લૂછવી જ નથી

ઉભરાવવા દો..

છેલ્લે આખા ઘરને ભીનું જોવું છે

જતાં જતાં હું આંગણાનાં

મનીપ્લાન્ટને ચોરી જાઉં છું

ત્યાં રોપીશ, જોઈએ

કોણ પહેલું સેટ થાય છે?

હું કે એ?

અમને બન્નેને જોવા કદી આવશોને પપ્પા?

ને

જુઓ મારી આંગળીઓ..

સહેલીઓ એ દસ દસ વીંટીઓથી સજાવી છે,

બધી જ

તમારા જમાઈ રાજે ભેટ આપી છે.

એટલે દુષ્યંતની માફક એ મને ભૂલી જાય તો…

તો એક પછી એક…!

આમ તો હું આખા ભારતને

જન્મ આપી શકું એમ છું,

ને કોઈ દુર્વાસા મુનિનો શ્રાપ પણ નથી

છતાં

પતિ પત્નીને કેટલું ઓળખી શકે?

એક પિતા દીકરીને ઓળખી શકે એટલું કે

એથી વધારે?

પપ્પા, સમય રૂપી માછલી બધી જ મુદ્રિકા

એક પછી એક ગળી જશે કે પછી…?

યામિની વ્યાસ

રજૂઆત: ધ્વનિ ત્રિવેદી

********************************

It was fake news got viral on our independence day that the British Prime Minister tendered an apology to India for what happened during British rule. The article is about the art of apology with michchhami dukkadam.

હમસે ભૂલ હો ગઈ, હમકા માફી દઈ દો…

આવું બ્રિટનનાં વડાપ્રધાન બોરીસભૈ જોહ્ન્સનભૈ બોલ્યાં. ભારતની આઝાદી પર્વનાં દિવસે એમણે ટ્વીટ્યું કે ૭૪ વર્ષ પહેલાં બ્રિટને ભારત સાથે જે કર્યું એ બદલ ભારતીયોની હું માફી (અપૉલજિ) માંગુ છું. એ વાત જુદી છે કે આવું એમણે કહ્યું જ નહોતું અને આ આખી વાત કોઈ સળીબાજે, એમનાં નામે, કોઈ ભૂતિયાં ટ્વીટર એકાઉન્ટ પરથી વહેતી કરી હતી. પણ બિચારાં ભારતીયો…. કામચલાઉ રીતે

રાજીનાં રેડ થઈ ગયા. સોશિયલ મીડીયા પર એટલાં ફેઈક ન્યૂઝ ફરે છે કે લાગે છે કે બધું જ ફેઈક છે. પણ મેરે પ્યારે મિત્રોન્ , કોઈ આપણી માફી માંગે તો આપણને ગમે છે શા માટે? આપણો અહં સંતોષાય એ તો આપણને ગમે જ ને? હેં ને?!

કોઈ માફી એટલે માંગે છે કે કારણ કે તે સ્વીકારે છે કે મને નુકસાન -થયું, થઈ રહ્યું છે કે થશે- એવી વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ માટે તે જવાબદાર છે. તે એ પણ સ્વીકારે છે કે હવે પછી એ કાળજી લેશે કે હવે આવું નહીં થાય. આ ભારે અગત્યનું છે. માફી માંગવી અને પછી નુકસાન કર્યે જ જવું, એનો શો અર્થ? આમ તો રીગ્રેટ (ખેદ કે દિલગીરી) અને રીમોર્સ (પશ્ચાતાપ કે પરિતાપ)નો અર્થ એક જેવો જ થાય છે પણ રીગ્રેટ એ છે કે જેમાં માફી એવા ગુનાની છે જે અજાણતામાં અથવા સંજોગવશાત થઈ ગયો હતો. રીમોર્સ જાણતામાં કરેલા ગુનાની માફી માંગવી તે છે. જ્યારે કોઈ જાહેર ગુનાની માફી માંગવાની ફરજ પડે તો ઘણાં ધુરંધરો એવો ચાલાક માફીપત્ર લખે કે જેમાં ખરેખર માફી માંગી હોય એવું લાગે જ નહીં. ઇંગ્લિશમાં આ માટે એક સરસ શબ્દ છે: ‘નોન-અપૉલજિ અપૉલજિ’. એક શરતી માફી પણ હોય છે. આ તે કેવી માફી? જો તમે આમ કરો તો હું તમારી માફી માંગુ. આ તો ભાવતાલ થયો. આ માફી નથી. એક ‘પ્રોફોર્મા અપૉલજિ’ પણ હોય છે. શબ્દો નક્કી જ હોય તમારે બસ નીચે સહી કરવાની. અમે માનીએ છીએ કે માફી માંગવા કોઈને મજબૂર કરવામાં આવે અથવા કોઈ મજબૂરીથી માફી માંગે તો એ માફી નથી. અને હા, માફી માંગનાર એમ લખે કે ‘હું માફી માંગુ છું’-તો એ સાચી માફી. ‘લોકોને એવું લાગ્યું એટલે હું માફી માંગુ છું’- એ માફી નથી.

માફી માંગવી એ સારી વાત છે. આપણે રાજા વિક્રમાદિત્ય તો છીએ નહીં. વેતાળને માથે મૂકીને આપણે આપણાં ભૂતકાળને વાગોળતાં વાગોળતાં કયાં સુધી ચાલ્યા કરીશું? સંબંધને જાળવવો હોય, એને ટકાવવો હોય તો માફી તો માંગતા જ રહેવું પડે. સફળ લગ્ન જીવનમાં તો આમ કરવું જ પડે. પતિ માટે ‘આઈ લવ યૂ’ અને ‘યૂ આર બ્યુટીફૂલ’ પછી જો ત્રીજો મંત્રોચ્ચાર હોય તો એ છે: ‘પ્લીઝ ફરગિવ મી’. પત્ની માટે? ‘મારી ભૂલ માટે તમને માફ કરું છું, જાવ..!’ સિદ્ધહસ્ત કવિ શ્રી હેમેન શાહ ભલે કહે કે ‘દાવા-દલીલ-માફી-ખુલાસાનું કામ શું ? પ્રેમી છીએ અમે ને પરસ્પરની વાત છે’. આવી વાત ગઝલમાં સારી લાગે. સહજીવન તો પઝલ છે, એમાં માફી (માંગવી અને દેવી) અનિવાર્ય છે.

એવોર્ડ વિનિંગ ઓથર, સ્પીકર અને સીઈઓ કેવિન હેન્કોક કહે છે કે ‘માફી એ ભૂતકાળ માટે નથી, ભવિષ્યકાળ માટે છે.’ એ યાદ રહે કે જિંદગી આગળ ચાલે છે, પાછળ જતી નથી. ઈતિ.

હીટ ગીતોના ગીતકાર અંજાન

હીટ ગીતોના ગીતકાર અંજાન

હિન્દી ફિલ્મોના ગીતકાર અંજાનને આ ફાની દુનિયા છોડી ગયાને ૨૩ વર્ષ થયાં. ૧૩ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૯૭ના રોજ તેમનું નિધન થયું હતું. લાલજી પાંડે તેમનું મૂળ નામ અને ‘અંજાન’ તેમનું તખલ્લુસ. તેમણે આપણને ‘ખાઈ કે પાન બનારસવાલા – ડોન’ કે ‘રોતે હુએ આતે હૈ સબ – મુકદ્દર કા સિકંદર’ જેવા જાણીતા ગીતો આપ્યાં હતાં. તેમના પછીની પેઢીના જાણીતા ગીતકાર સમીર તેમના દીકરા થાય.

વારાણસીના વતની અંજાને હિન્દી ગીતોમાં ભોજપુરી શબ્દોની મહેક જગાવી હતી. ૨૪ ઓક્ટોબર, ૧૯૨૯ના રોજ તેમનો જન્મ વારાણસીમાં જ થયો હતો.

૧૯૫૩ની પ્રેમનાથ પ્રોડક્શનની ફિલ્મ ‘પ્રિઝનર ઓફ ગોલકોંડા’મા તેમણે પહેલી વાર ‘લહેર યે ડોલે, કોયલ બોલે’ અને ‘શહીદો અમર હૈ તુમ્હારી કહાની’ જેવાં ગીતોથી શરૂઆત કરી હતી. પછી તેઓ નાની ફિલ્મોમાં ગીતો લખતા રહ્યાં. ‘લંબે હાથ’ના ‘મત પૂછ મેરા હૈ મેરા કૌન વતન’ જેવાં ગીતો તેઓ સંગીતકાર જી.એસ. કોહલી માટે લખતા રહ્યાં. પ્રેમચંદની કથા પર આધારિત ‘ગોદાન’ ફિલ્મના રવિના સંગીતમાં તેમના ગીતો લોકપ્રિય પણ થયા. પછી ઓ.પી. નૈય્યરના સંગીતમાં ગુરુ દત્તની ‘બહારે ફિર ભી આયેગી’ કે જી. પી. સિપ્પીના ‘બંધન’ના ગીતોથી તેમને વધુ કામ મળ્યું. પછી કલ્યાણજી આનંદજીના સંગીતમાં ‘કબ કયું ઔર કહાં?’મા ઇન્દીવરની જેમ તેઓ લખતા થયા. શંકર જયકિશનના ‘ઉમંગ’, ‘રીવાજ’ કે ‘એક નારી એક બ્રહ્મચારી’મા અંજાનના ગીતો હતાં. રવિના સંગીતવાળી ‘વંદના’મા ‘આપ કી ઇનાયત આપ કે કરમ’ જેવું ગીત મળ્યું. તો તેમના રાહુલ દેવ બર્મનની ‘હંગામા’માં ‘સૂરજ સે જો કિરણ કા નાતા’ ગીતથી ઝીનત અમાનની કેરિયર શરૂ થઇ હતી.

છતાં અંજાનને સફળ ફિલ્મી ગીતકાર બનતા ઘણાં વર્ષો લાગ્યા. અમિતાભ બચ્ચનની કલ્યાણજી આનંદજીના સંગીતવાળી ફિલ્મોમાં અંજાન સહુથી વધુ લોકપ્રિય રહ્યાં. જેની શરૂઆત ‘દો અનજાને’થી થઇ હતી. ‘હેરા ફેરી’, ‘ખૂન પસીના’, ‘મુકદ્દર કા સિકંદર’, ‘ડોન’, ‘લાવારીસ’ કે ‘જાદૂગર’ સુધી તેમની સફળતા જારી રહી. બચ્ચન સાહેબ માટે સંગીતકાર રાજેશ રોશનની ‘દો ઔર દો પાંચ’ કે ‘યારાના’, બપ્પી લાહિરીની ‘નમક હલાલ’ કે ‘શરાબી’ કે રાહુલ દેવ બર્મનની ‘મહાન’માં અંજાનના ગીતોએ ધૂમ મચાવી હતી. પ્રકાશ મેહરા સાથે તેઓ લાંબો સમય ગીતો લખતા રહ્યા. તેમણે મિથુન ચક્રવર્તીની ‘ડિસ્કો ડાન્સર’ કે ‘ડાન્સ ડાન્સ’ માટે પણ ગીતો લખ્યાં.

નેવુંના દાયકામાં તેમનું સ્વાસ્થ્ય જવાબ આપવા લાગ્યું. છતાં તેમણે ‘ઝીંદગી એક જુઆ’, ‘દલાલ’ કે ‘ઘાયલ’ના ગીતો લખ્યાં. ‘ગોરી હૈ કલૈયા’ ગીતવાળી ‘આજ કા અર્જુન’ અને ‘શોલા ઔર શબનમ’ (૧૯૯૨) તેમની છેલ્લી સફળ ફિલ્મો રહી. ૧૯૬૦ના દાયકામાં અંજાને અનેક ગેરફિલ્મી આલબમ માટે ગીતો લખ્યાં હતાં, જે રફી, મન્ના ડે તથા સુમન કલ્યાણપુરે ગાયા હતાં. ભોજપુરી ફિલ્મ ‘બાલમ પરદેશી’ના અંજાનના ગીતો પણ ખુબ સફળ થયાં હતાં.

આમ વીસેક વર્ષો સુધી અંજાન સફળ ગીતકાર રહ્યાં. તેમના ગીતો ભોજપુરી છાંટ સાથે આવ્યા. તેમના ગીતકાર દીકરા સમીરના કહેવા મુજબ તો જ તેઓ ‘ખઈ કે પાન બનારસવાલા’ કે ‘બિના બદરા કે બિજુરિયા કૈસે ચમકે’ જેવાં ગીતો લખી શક્યા.

ગીતકાર અંજાનના ટોપ ટેન ગીતો: આપ કે હસીં રુખ પે આજ – બહારે ફિર ભી આયેગી, ખઈ કે પાન બનારસવાલા – ડોન, દિલ તો હૈ દિલ, રોતે હુએ આતે હૈ સબ, ઓ સાથી રે, પ્યાર ઝીંદગી હૈ – મુકદ્દર કા સિકંદર, મંઝીલે અપની જગહ હૈ, લોગ કેહતે હૈ – શરાબી, છૂ કર મેરે મન કો – યારાના, પગ ઘૂંઘરું બાંધ, રાત બાકી બાત બાકી – નમક હલાલ.

‘સપ્ટેમ્બરના સિતારા – નરેશ કાપડીઆ’ – પુસ્તકનો અંશ – આભાર: શુભ સાહિત્ય, ગોપીપુરા, સુરત

સફળ ફિલ્મોના સર્જક – જી.પી. સિપ્પી

સફળ ફિલ્મોના સર્જક – જી.પી. સિપ્પી

હિન્દી ફિલ્મોમાં અપ્રતિમ સફળ એવી ‘શોલે’ બનાવનાર ગોપાલદાસ પરમાનંદ સિપ્પી અગર જીવતા હોત તો આજે ૧૦૬ વર્ષના થાત. ૧૪ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૧૪ ના રોજ તેમનો જન્મ આજના પાકિસ્તાનના હૈદરાબાદમાં થયો હતો. સિંધી હિંદુ પરિવારના આ ફરજંદે અનેક સફળ ફિલ્મોનું નિર્માણ-નિર્દેશન કર્યું છે. ‘શોલે’ ઉપરાંત જી.પી. સિપ્પી યાદ રહેશે ‘સીતા ઔર ગીતા’, ‘શાન’, ‘સાગર’, ‘રાજુ બન ગયા જેન્ટલમેન’ જેવી સફળ ફિલ્મોથી.

ફિલ્મોના નિર્માણ ઉપરાંત તેમનું બહુ મોટું પ્રદાન ફિલ્મ ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (એફએફઆઈ)ના પ્રમુખ રૂપે હતું. તેઓ તે સંસ્થાના પ્રમુખ ત્રણ વખત રહ્યા હતા. તે ઉપરાંત તેઓ ફિલ્મ એન્ડ ટીવી પ્રોડ્યુસર્સ ગીલ્ડ ઓફ ઇન્ડિયાના અધ્યક્ષ પદે પણ લાંબો સમય રહ્યા હતા.

તેમણે ૧૯૫૧માં દેવ આનંદ અને નિમ્મીની ફિલ્મ ‘સજા’નું પહેલું નિર્માણ કર્યું હતું. ૧૯૫૫માં ‘મરીન ડ્રાઈવ’ અને ‘અદલ-એ-જહાંગીર’નું અને ૧૯૫૬મા ‘શ્રીમતિ ૪૨૦’નું નિર્દેશન કર્યું હતું. ગુરુ દત્ત – વહીદાની તેમણે નિર્માણ કરેલી ફિલ્મ ‘૧૨ ઓ ક્લોક’ને સફળતા મળી હતી.

તેમની ‘મેરે સનમ’ના ઓ.પી. નૈય્યરના સંગીતથી તેમણે ધૂમ મચાવી હતી ૧૯૬૮માં સિપ્પીની ‘બ્રહ્મચારી’ તેમની સફળતાનું ઊંચું શિખર હતું. આ ફિલ્મ માટે તેમને શ્રેષ્ઠ નિર્માતા, શમ્મી કપૂરને શ્રેષ્ઠ અભિનેતા, શંકર જયકિશનને શ્રેષ્ઠ સંગીતકાર, શૈલેન્દ્રને ‘મૈ ગાઉ તુમ સો જાઓ’ માટે શ્રેષ્ઠ ગીતકાર અને રફી સાહેબને ‘દિલ કે ઝરોખો મેં તુજ કો બિઠાકર’ ગાવા બદલ શ્રેષ્ઠ ગાયકના ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ મળ્યાં હતાં.

સુપર સ્ટાર રાજેશ ખન્ના જેમાંથી શોધાયા તે પોતાના પ્રકારની પહેલી પ્રતિભા શોધ કરનારા નિર્માતાઓની ટીમમાં જી.પી. સિપ્પી હતા. તેમની ખન્ના-મુમતાઝની ફિલ્મ ‘બંધન’નું ઘણું શૂટિંગ સૂરત પાસેના પલસાણા વિસ્તારના ગામો-ખેતરોમાં થયું હતું, ત્યારે બંને મોટા સ્ટારના યજમાન બનવાનો લહાવો અહીંના પરિવારોએ લીધો હતો. ૧૯૭૧માં તેમણે અલગ પ્રકારની વાર્તા સાથે શમ્મી કપૂર અને રાજેશ ખન્નાને પ્રેમ ચતુષ્કોણમાં હેમા માલીની અને સિમી સાથે રજૂ કર્યા ફિલ્મ ‘અંદાઝ’માં. તેમાં લેખક સલીમ-જાવેદ હતાં અને પહેલી વાર શંકર જયકિશને રાજેશ ખન્ના માટે ‘જિંદગી એક સફર હૈ સુહાના’ બનાવીને ધૂમ મચાવી હતી.

જી.પી. સિપ્પી હંમેશા યાદ રહેશે તેમની ૧૯૭૫ની ફિલ્મ ‘શોલે’ થી. તે ભારતીય ફિલ્મોના ઈતિહાસની સૌથી સફળ ફિલ્મોમાંની એક છે. સિક્સ ટ્રેક સ્ટીરીઓ સાઉન્ડ અને ૭૦ એમએમ ની પ્રિન્ટ પર બનેલી ‘શોલે’ ટેકનીકની દ્રષ્ટિએ પણ મહાન ફિલ્મ હતી. તે એક સીમાચિહ્ન બની ગઈ. જોકે એજ રીતે તેમણે જેને ‘અર્બન શોલે’ રૂપે બનાવેલી તે ‘શાન’માં તેઓ સફળતા દોહરાવી શક્યા નહોતા.

ત્યાર બાદ તેમણે ‘તૃષ્ણા’ અને ‘એહસાસ’ બનાવી. ‘બોબી’ પછી પડદાથી દૂર રહેલાં ડીમ્પલજી ને ફરી ઋષિ કપૂર સાથે તેમણે ‘સાગર’માં ૧૯૮૫માં લાવીને સફળતા દોહરાવી હતી.

બદલાતા સમયમાં સલમાન ખાનને લઇને તેમણે ‘પથ્થર કે ફૂલ’ અને શાહરુખ ખાનને લઇને ‘રાજુ બન ગયા જેન્ટલ મેન’ બનાવી. એ સ્ટાર્સ આજ સુધી રાજ કરે છે. સિપ્પી સાહેબની છેલ્લી રજૂ થયેલી ફિલ્મ ‘હંમેશા’ (૧૯૯૭) હતી. તેમના અત્યંત તેજસ્વી દીકરા અને ‘શોલે’ સહિતની અનેક ફિલ્મોના નિર્દેશક રમેશ સિપ્પી તેમનો વારસો સાચવતા રહ્યાં.

૨૫ ડીસેમ્બર, ૨૦૦૭ના રોજ મુંબઈમાં ૯૩ વર્ષની વયે તેમનું નિધન થયું.

જી.પી. સિપ્પીના ટોપ ટેન ગીતો: તુમ ન જાને કિસ જહાં મેં ખો ગયે – સજા, તુમ જો હુએ મેરે હમસફર – ૧૨ ઓ ક્લોક, જાઈયે આપ કહાં જાયેંગે – મેરે સનમ, દિલ કે ઝરોખો મેં તુઝ કો બીઠા કાર – બ્રહ્મચારી, ઝીંદગી એક સફર હૈ સુહાના – અંદાઝ, હવા કે સાથ સાથ – સીતા ઔર ગીતા, યે દોસ્તી હમ નહીં – શોલે, સપનોં કા શહર મેં – એહસાસ, પ્યાર કરનેવાલે – શાન, સાગર જૈસી આંખો વાલી – સાગર, કભી તું છલિયા લાગતાં હૈ – પથ્થર કે ફૂલ અને શરદી ખાંસી ના મેલેરિયા – રાજુ બન ગયા જેન્ટલ મેન.

પુસ્તક: સપ્ટેમ્બરના સિતારા – નરેશ કાપડીઆ

Today is National Mathematics Day સુધીર ફડકે

Today is National Mathematics Day

( I.e. Birth Day of Srinivasa Ramanujam )

See This Absolutely Amazing Mathematics Given By Great Mathematician रामानुजम

1 x 8 + 1 = 9

12 x 8 + 2 = 98

123 x 8 + 3 = 987

1234 x 8 + 4 = 9876

12345 x 8 + 5 = 98765

123456 x 8 + 6 = 987654

1234567 x 8 + 7 = 9876543

12345678 x 8 + 8 = 98765432

123456789 x 8 + 9 = 987654321

1 x 9 + 2 = 11

12 x 9 + 3 = 111

123 x 9 + 4 = 1111

1234 x 9 + 5 = 11111

12345 x 9 + 6 = 111111

123456 x 9 + 7 = 1111111

1234567 x 9 + 8 = 11111111

12345678 x 9 + 9 = 111111111

123456789 x 9 +10= 1111111111

9 x 9 + 7 = 88

98 x 9 + 6 = 888

987 x 9 + 5 = 8888

9876 x 9 + 4 = 88888

98765 x 9 + 3 = 888888

987654 x 9 + 2 = 8888888

9876543 x 9 + 1 = 88888888

98765432 x 9 + 0 = 888888888

And Look At This Symmetry :

1 x 1 = 1

11 x 11 = 121

111 x 111 = 12321

1111 x 1111 = 1234321

11111 x 11111 = 123454321

111111 x 111111 = 12345654321

1111111 x 1111111 = 1234567654321

11111111 x 11111111 = 123456787654321

111111111 x 111111111 = 12345678987654321

મરાઠી ફિલ્મો અને સુગમ સંગીતના આઇકોન સુધીર ફડકે

મહાન સંગીતકાર – ગાયક સુધીર ફડકેનો ૧૦૧મો જન્મ દિન. ૨૫ જુલાઈ ૧૯૧૯ના રોજ તેમનો કોલ્હાપુરમાં જન્મ થયો હતો. તેઓ પાંચ દાયકા સુધી મરાઠી ફિલ્મોના અને સુગમ સંગીતના આઇકોન ગણાતા હતા. તેમણે ૨૧ હિન્દી ફિલ્મોનું પણ સંગીત સર્જ્યું હતું. તેઓ બાબુજી નામે જાણીતા હતા. હિન્દી ફિલ્મોના ભાવકો તેમને ‘જ્યોતિ કલશ છલકે’ કે ‘આજ પહલી તારીખ હૈ’ જેવા ગીતોના સંગીતકાર રૂપે ઓળખે છે.

તેમનું મૂળ નામ રામ ફડકે હતું. કોલ્હાપુરના વામનરાવ પાધ્યે પાસે તેઓ શાસ્ત્રીય સંગીત શીખ્યા હતા. તેઓ પહેલાં એચએમવી અને પછી ૧૯૪૬થી પ્રભાત ફિલ્મ કંપની સાથે સંગીતકાર રૂપે જોડાયા હતા. તેમની પાંચ દાયકા જેટલી લાંબી કરિયરમાં સુધીર ફડકેએ મરાઠી અને હિન્દી ફિલ્મોમાં યાદગાર સંગીત આપ્યું હતું. તેઓ જેટલા સારા સંગીતકાર હતા, તેટલાં જ સારા ગાયક પણ હતા. તેમના સાથી ગાયિકા લલિતા દેઉલકરને તેઓ પરણ્યા હતા. ૧૯૫૦માં જન્મેલા તેમના દીકરા શ્રીધર ફડકે પણ જાણીતા ગાયક-સંગીતકાર છે.

કવિ શ્રી જી. ડી. મડગુલકરના પદ્ય આધારિત ‘ગીત રામાયણ’ એ સુધીર ફડકેનું સૌથી જાણીતું કાર્ય છે. એ સંગીત કાર્યક્રમ ૧૯૫૪-૫૫ દરમિયાન એકાદ વર્ષ સુધી ઓલ ઇન્ડિયા રેડીઓ પર રજૂ થયો હતો. એને આધારે રજૂ થતાં રંગમંચીય કાર્યક્રમ આજે પણ વિશાળ શ્રોતા સમૂહ સામે રજૂ થતાં રહે છે. તેમાં સુધીર ફડકેએ તમામ ૫૬ ગીતોને સ્વરબદ્ધ કર્યા છે, જેને અનેક જાણીતા ગાયકોએ ગાયા છે. એ તમામ ગીતો સુધીર ફડકેના સ્વરમાં પણ રેકોર્ડ કરાયા છે.

તેમના અંતીમ સમયમાં સુધીર ફડકે સ્વાતંત્ર્ય સેનાની વિનાયક દામોદર સાવરકરના જીવન પર આધારિત ‘વીર સાવરકર’ ફિલ્મના નિર્માણ અને ગીત સંગીત સાથે વ્યસ્ત હતા. લોકોના ફાળાથી એ ફિલ્મ બની હતી.

સુધીરજી ગોવા મુક્તિ અંદોલન સાથે પણ સંકળાયા હતા. તે પહેલાં ફડકે સાંઠ વર્ષો સુધી રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ સાથે સંકળાયેલા હતા. અમેરિકામાં ‘ઇન્ડિયા હેરીટેજ ફાઉન્ડેશન’ના તેઓ સ્થાપક સભ્ય અને મુખ્ય પ્રેરણા સ્રોત હતા.

સુધીર ફડકેએ ૧૧૧ ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું હતું, જેમાંની ૨૧ હિન્દી ફિલ્મો હતી. ભારતની બે મહાન ગાયિકાઓ આશા ભોસલે અને લતા મંગેશકર સાથે તેમણે યાદગાર ગીતોના સર્જન કર્યા હતાં.

૧૯૪૬ની ‘ગોકુળ’ ફિલ્મના સંગીતથી તેમણે સંગીત યાત્રાની શરૂઆત કરી હતી. જે ૧૯૮૮ સુધી અવિરત ચાલુ રહી હતી. સુધીર ફડકેના જે હિન્દી ગીતોથી આપણે પ્રભાવિત છીએ તેમાં ‘ભાભી કી ચૂડિયા’નું લતાજીએ રાગ ભૂપાલીમાં ગાયેલું ગીત ‘જ્યોતિ કલશ છલકે’ અને કિશોર કુમારે ગાયેલું ફિલ્મ ‘પહલી તારીખ’નું ‘ખુશ હૈ જમાના આજ પહલી તારીખ હૈ’નો સમાવેશ થાય છે. આ ગીત આજે પણ રેડિયો સિલોન દ્વારા દર મહિનાની પહેલી તારીખે વગાડાય છે. મરાઠી લાઈટ ઇન્ફન્ટ્રી દ્વારા ગવાતા સ્ફૂર્તિ ગીતની ધૂન સુધીર ફડકેની છે. તેમણે કરેલું સંગીત નિયોજન મીલીટરી બેન્ડ વગાડે છે. જેના શબ્દો જી. ડી. મડગુલકરના છે. આરએસએસ ના બીજા સરસંઘચાલક શ્રી આર એસ ગોલવલકરની શ્રધાંજલિ માટેનું ગીત ‘ચાહિયે આશિષ માધવ’ પણ સુધીર ફડકેનું સર્જન છે. સુધીર ફડકેના અન્ય મહત્વના સર્જનમાં આશી પાખરે યેતી, દેવ દેવહર્યાત નાહી, દાવ માંડુન માંડુન મોડું નકો, વિકટ ઘેતલા શ્યામ, તુઝે ગીત ગન્યાસ્થી સૂર લાભુ દે, તોચ ચંદ્રમાં નાભાત નો સમાવેશ થાય છે.

સુધીર ફડકેને અનેક માન અકરામ મળ્યાં હતાં. ૧૯૬૩ની તેમની મરાઠી ફિલ્મ ‘હા માઝા માર્ગ એકલા’ને શ્રેષ્ઠ ફીચર ફિલ્મનો નેશનલ એવોર્ડ મળ્યો હતો. ૧૯૯૧માં તેમને સંગીત નાટક એકેડમી એવોર્ડ મળ્યો હતો અને ૨૦૦૨માં તેમને ડીડી સહ્યાદ્રી દ્વારા ‘સહ્યાદ્રી સ્વર રત્ન પુરસ્કાર’થી સન્માનિત કરાયા હતા.

સુધીર ફડકેનું નિધન મુંબઈમાં ૨૯ જુલાઈ, ૨૦૦૨ના રોજ સવારે ૧૦.૩૦ કલાકે બ્રેઈન હેમરેજથી થયું હતું. તેમના દેહને દાદરના વીર સાવરકર મેમોરીયલમાં લોક દર્શનાર્થે રાખવામાં આવ્યો હતો. જ્યાં મોટી સંખ્યામાં લોકોએ તેમના અંતીમ દર્શન કર્યા હતા. બોરીવલી અને દહીસરને પૂર્વ અને પશ્ચિમ રેલવેને જોડતા દહીસર નદી પરના રેલવે ફ્લાયઓવર – ઓવરબ્રીજને સુધીર ફડકેનું નામ આપવામાં આવ્યું છે.

દેશના પનોતા સંગીત પુત્ર રૂપે તેમણે કરેલા મહાન કાર્ય માટે તેમને વંદન કરીએ.

‘જુલાઈ માસના સિતારા – નરેશ કાપડીઆ’ – પુસ્તકનો અંશ. આભાર શુભ સાહિત્ય, ગોપીપુરા, સુરત

સ્વીકાર્યતા આમ તો સારી પણ ….પરેશ વ્યાસ

સ્વીકાર્યતા આમ તો સારી પણ ….

અભિપ્રાય પ્રાય: સરખા નથી હોતા. એકનાં અનેક વિષે. અનેકનાં એક વિષે. આપણે એકેમેકથી અલગ છીએ. ઓશો કહેતા કે કોઈ ઊંચા નથી, કોઈ નીચા નથી પણ કોઈ સરખા ય નથી. સૌ કોઈ પોતે અજોડ છે. માણસની જોડ સખી નહીં જડે રે લોલ!

જગતકાજી દેશ અમેરિકામાં ચૂંટણીનાં પડઘમ વાગી રહ્યા છે. એક તરફ રીપબ્લિક્ન પાર્ટીનાં ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ પુન: દાવેદાર છે. પ્રેસિડન્ટની ચૂંટણીમાં એમને ચૂનૌતી આપી રહ્યા છે ડેમોક્રેટિક પક્ષનાં જો બિડેન. જો કે આપણાં વિદેશ મંત્રી એસ. જયશંકરને જ્યારે કોઈએ પૂછ્યું કે આ પૈકી ભારત માટે બહેતર કોણ? તો મંત્રીશ્રીએ કહ્યું કે ભારતને કોઈ ફરક પડતો નથી. ભારતનાં ફૂટપ્રિંટ (પાદચિહ્ન) વિશાળ છે. ભારતની અક્સેપ્ટિબિલિટી (સ્વીકાર્યતા) પણ વિસ્તીર્ણ છે. બંને ઉમેદવારોની નીતિ, રીતિ, મતિ અને ગતિ સાવ ઉત્તર દક્ષિણ ભલે હોય પણ ભારતનું નામ આવે એટલે બંને ઉમેદવારો બે દેશનાં આપસી સંબંધને એક નવી ઊંચાઈએ લઈ જવા અનુબદ્ધ છે. અમને થયું કે આ સ્વીકાર્યતા એટલે?

ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર અક્સેપ્ટિબિલિટી એટલે સ્વીકારવા યોગ્યતા, સ્વાગતાર્હ, પસંદગી યોગ્યતા, ચાલે તેવું હોવાપણું. કોઈ કોઈને સ્વીકાર્ય ક્યારે હોઈ શકે? અમે વિચાર્યું તો અમને લાગ્યું કે આપણે તો મૂળથી સારા માણસ છઈએ. આપણે છીએ ડાહ્યાંડમરાં, ભલાભોળાં, લોકશાહીને વરેલા. આપણે ધર્મ નિરપેક્ષ. આપણે જાતિ, જ્ઞાતિ કે પ્રાંત નિર…. (બસ હં.. હવે બઉ થયું!) કોઈ એક ગાલે તમાચો મારે તો આપણે બીજો ગાલ ધરનારા છીએ. પણ કોઈ એથી ય આગળ મેથી મારે તો એની ચટણી ય કરી નાંખનારા આપણે છીએ. આપણી સ્વીકાર્યતા એટલે પણ ખરી કે અમેરિકામાં ૧૨ લાખ ભારતીય મૂળનાં મતદારો છે. ચૂંટણીમાં હારજીત પાતળી હોય ત્યારે ભારતને રાજી રાખવું જરૂરી છે. અને ભારત એક મોટું બજાર પણ તો છે. આપણી સાથે વ્યાપારિક સંબંધો અમેરિકા માટે પણ હિતકારી છે. સ્વીકાર્યતા આમ તો માપતોલની બાબત છે. જ્યારે આપણે ભાવતાલ કરીએ ત્યારે આપણી એક મર્યાદા બાંધી દઈએ. અહીં સુધી બરાબર. એનાથી ઓછું અમને ન ખપે. થોડું તમે જતું કરો, થોડું અમે જતું કરીએ અને જે બચે તે સ્વીકાર્ય બને. બંને માટે. સ્વીકારમાં આવકાર છે. તિરસ્કાર નથી. સ્વીકાર નિરાકાર પણ નથી. તમે એ જોઈ શકો. તમે એ ફીલિંગને અનુભવી શકો. સ્વીકારમાં -યે દોસ્તી હમ નહીં છોડેંગે-નો ભાવ છે. સ્વીકાર્યતા હોય તે સંબંધ શ્રેષ્ઠ અથવા તો આદર્શ જ હોય એવું જરૂરી નથી. અહીં બધો જ ફાયદો મને જ થાય, એવું નથી. બેઉ હાથમાં લાડવો અહીં હોતો નથી. એક હાથ દે, એક હાથ લે- જેવી સ્થિતિ સૌનો સાથ સૌનો વિકાસ સાધવામાં મદદ કરે છે.

સ્વીકાર્યતાનો એક શબ્દકોશી અર્થ છે: ચાલે તેવું હોવાપણું. ફાધર વાલેસ એવું લખી ગયા હતા કે ‘ચાલશે’ જેવો ઘાતક શબ્દ આપણાં શબ્દકોશમાં બીજો કોઈ નથી. જ્યારે માણસની સુરક્ષાની વાત આવે ત્યારે કોઈ આવી ચાલુ સ્વીકાર્યતા યથાર્થ નથી. બાંધછોડ કરીએ તો માણસોનાં જીવ પડીકે બંધાઈ જાય. અગ્નિશામક સાધનો વિના તમતમારે ટ્યુશન ક્લાસ કે હોસ્પિટલ ઠઠાર્યે જાવ તો ચાલે- એવી સ્વીકાર્યતા ઘાતક નીવડે. માસ્ક પહેર્યા વિના નીકળો, જ્યાં ત્યાં થૂંકો, જાહેરમાં ટોળટપ્પાં કરો, સોશિયલ ડિસ્ટન્સિંગની મધરનાં મેરેજ કરી નાંખો- એ સ્વીકાર્ય નથી. આરોગ્ય અને સુરક્ષાની વાતમાં કોઈ પણ નીંભરતા ‘ને નફ્ફટાઈને આપણે સ્વીકારી ન જ શકીએ. એ તો બધું એવું જ ચાલે- એવી ચૂપકીદી પણ ઘાતક છે. સ્વીકાર્યતાની એક મર્યાદા હોય, એ પછી તડાફડી થાય તો ભલે થાય. કોઈ શિશુપાળ મર્યાદા વળોટે તો સુદર્શન ચક્ર જ જોઈએ. પછી સ્વીકાર્યતાનો અવકાશ નથી. પછી તો યુદ્ધ એ જ કલ્યાણ.

પણ મર્યાદામાં રહીને સ્વીકાર્યતા વધે એવો સ્વભાવ કેળવવો સારો. ઘાયલ સાહેબે તો કહ્યું જ છે કે ‘જવાનીના પૂરા બે શ્વાસ પણ લીધા છે કયાં ‘ઘાયલ’, હજુ કંઈ ત્યાગ બાકી છે, હજુ સ્વીકાર બાકી છે.’ ત્યાગ હોય તો સ્વીકાર્યતા સહજ બને. હેં ને?

કોવિડ-19 પ્રેરિત અવનવાં જોડ-શબ્દો /પરેશ વ્યાસ

કોવિડ-19 પ્રેરિત અવનવાં જોડ-શબ્દો

 

 

કો વિડ-૧૯ નવાં શબ્દો લઈને આવે છે. ‘સંક્રમણ’ નાં અતિક્રમણની આપણને ખબર છે. ઇંગ્લિશ શબ્દો ‘માસ્ક’ અને ‘સેનેટાઈઝર’થી આપણે પરિચિત છીએ. ‘ક્વોરેન્ટાઇન’  અને ‘કન્ટેઈનમેન્ટ ઝોન’ આપણે જાણીએ છીએ. ‘વેન્ટિલેટર’  અને ‘પીપીઈ’  એટલે શું?-એ સમજવું આસાન છે. ‘સુપર સ્પ્રેડર્સ’  કોણ હોઇ  શકે? અને  ‘કોન્ટેક્ટ-ફ્રી ડીલિવરી’  એટલે શું?- એની વ્યાખ્યા આપણને કોઠે પડી ગઈ છે.

આપણું ઘર હવે રેડ, ઓરેન્જ કે ગ્રીન ઝોનમાં હોઈ શકે છે. એક વાઇરસ કેટલાંય મહિનાઓથી આપણી બોલચાલ અને આપણાં દિમાગ પર હાવી થઈ ગયો છે. વાઇરસની પણ એક પરિભાષા છે. વાઇરસ અવનવાં શબ્દો પણ સર્જે છે. જેમ કે કોવિડિયટ .’કોવિડ’  અને ‘ઈડિયટ’ એમ બે શબ્દોનો બનેલો શબ્દ. એવો બેશરમ કે મૂર્ખ જે સામાન્ય માર્ગદર્શક નિયમોનું પાલન ન કરે. જાહેરમાં છીંકે, થૂંકે, માસ્ક પહેરે નહીં, હાથ ધૂએ નહીં. અને સામાજિક દૂરી કે શારીરિક દૂરી-કી  ઐસીતૈસી કરતો રહે, એ આપણો કોવિડિયટ. આવા જ બે શબ્દોને જોડીને બનાવાયેલાં  કોવિડ વિશેષ અન્ય રસપ્રદ પ્રોટમેન્ટુ શબ્દો પણ ઓનલાઈન માર્કેટમાં આવી ચૂક્યા છે. ચાલો, એ વિષે જાણીએ.

૧. સ્પેન્ડેમિક (Spendemic):

‘સ્પેન્ડ’  એટલે ખર્ચ કરવો. ‘પેન્ડેમિક’ આપણે હવે જાણીએ છીએ. વૈશ્વિક મહામારી કે રોગચાળો. લાકડાઉન  હતા. ઘરમાં પૂરાયા હોઈએ તો ખર્ચ શાનો? પણ સાહેબ, હવે પ્રવર્તમાન  સમયમાં ઓનલાઈન ખરીદી હદ બહાર વધી છે. જીવન જરૂરી નથી એવી ખરીદી પણ થઈ જાય છે. અત્યારે પૈસા બચાવવા જોઈએ. અથવા કોઈ શ્રમિકોને મદદરૂપ થવા વાપરવા જોઈએ. પણ ઓનલાઈન હોમડીલીવરી શરૂ થઈ એટલે ઘરે રોજ રોજ પાર્સલનાં પાર્સલ આવે. આવું કેમ?

અમે અગાઉ ‘રીટેલ થેરપી’  શબ્દ વિષે લખી ગયા છીએ. તાણ, ચિંતા કે ઉદાસીની માનસિક બીમારી હોય તો કોઈ પણ વસ્તુની છૂટક ખરીદી મનને શાંતિ આપે છે. જો કે દેવું કરીને કરી હોય એવી ખરીદીનાં હપ્તા ભરવામાં મેન્ટલ ડીપ્રેશન વકરે એવી સંભાવના છે! પણ મર્યાદામાં હોય તો કોઈ પણ ભૌતિક ખરીદી દરેક નર અને નારીને તો સવિશેષ એક ચોક્કસ પ્રકારનાં નિર્ભેળ આનંદની અનુભૂતિ કરાવે છે. સ્પેનડેમિક શબ્દ સાંપ્રત પરિસ્થિતિમાં રીટેલ થેરપીનું  ઓનલાઈન સ્વરૂપ છે. અહીં ખરીદીનો આનંદ ત્રણથી ચાર વાર થાય છે. એક વાર જ્યારે તમે ઓનલાઈન ઓર્ડર આપો. પછી પાર્સલ ક્યાં પહોંચ્યું?- એનું તમે ટ્રેકિંગ કરો ત્યારે. ત્રીજી વાર એકચ્યુઅલ ડીલીવરી થાય, કાતર લઈને તમે પાર્સલનું વિમોચન કરો અને  આ હા હા….. આહલાદક આનંદની અનુભૂતિ.. અને ચોથી વાર? તમને આઈટેમ ન ગમે અને એને વિના મૂલ્યે રીટર્ન કરી ૧૦૦ % રીફંડ મેળવો ત્યારે થાય એ આનંદ પણ સ્પેન્ડેમિકમાં આવી જાય છે.એવું કહે છે કે સ્પેન્ડેમિક ખર્ચ સાયક્યાટ્રિસ્ટ કરતાં સસ્તો પડે છે. શરતો લાગુ. 

૨. કોરોનિયલ્સ (ર્ભર્હિૈચનજ):

મૂળ શબ્દ છે મિલેનિયલ્સ. સહસ્ત્ર શતાબ્દિ વર્ષમાં યુવાન થતી આખી પેઢી. કોઈ નક્કી વ્યાખ્યા નથી પણ સામાન્ય રીતે ૧૯૮૨થી ૧૯૯૬ સુધીમાં જન્મેલાં બાળકો કે જેઓ એકવીસમી સદીમાં યુવાન બન્યા છે, એમને મિલેનિયલ્સ કહી શકાય. અત્યારે ૨૦૨૦નું વર્ષ છે. કોવિડ-૧૯નાં લાકડાઉનનાં પ્રતાપે લોકો ઘરમાં નજરકેદ રહ્યાં છે.  હજી અન-લાકડાઉનમાં પણબહાર જવા માટે સરકારીશરતો તો છે જ. ત્યારે સમય જ સમય હતો અને હજી ય છે. ઘરની અંદર રહીને કરવું ય શું? આ સામાજિક દૂરી છે, આ ક્યાં શારીરિક દૂરી છે? વસ્તી તો વધવાની જ. કોરોના કાળમાં જન્મેલાં આ બાળકો જ્યારે યુવાન થશે ત્યારે તેઓ કોરોનિયલ્સ કહેવાશે. હાથ ધોવાં, માસ્ક પહેરવાં, ઉકાળો પીવો, દૂરથી નમસ્તે કરવું અને ઓનલાઈન આર્થિક  વ્યવહારનાં સંસ્કાર તો એમને ગળથૂથીમાં મળ્યા છે. આ આખી પેઢી અત્યારે આપણાં માટે ઝઝૂમતા ફ્રંટલાઈન કોરોના વોરિયર્સ જેવાં કે ડોક્ટર, નર્સ, પોલીસકર્મી, સફાઇકર્મી, અગ્નિશમનકર્મી વગેરે માટે કુદરતી માનસન્માન ધરાવતી હશે.

૩. ક્વોરેન્ટિની (ઊેચચિહૌહૈ) :

રોગચાળો છે. દવા નથી. વાઇરસ નરી આંખે દેખાતો નથી. હાથ ધોઈને વાઇરસ ધોયાનો સંતોષ મેળવીએ છીએ. સૌ કોઈ કહે છે કે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારો. વાઇરસ પ્રતિકારક ઉકાળાની વિવિધ રેસિપી ઓનલાઈન વાઇરલ થઈ છે. ક્વોરેન્ટિની શબ્દ અમેરિકન છે. જેમાં મૂળ તો વૉડકા અને જીનનું માર્ટીની કોકટેલ છે પણ સાથે વિટામિન-સીનો પાવડર પણ છે. એ નાંખો એટલે માર્ટીનીમાં નાની નાની પરપોટી ફીણફીણ થવા માંડે. ક્વોરેન્ટિની ઢીંચવાથી મનનો ઉદ્વેગ તો શાંત થાય જ અને સાથે સાથે રોગ પ્રતિકારક શક્તિ પણ વધે. આપણાં ભારતની વાત કરી તો અમને લાગે છે કે આદૂ, મરી, તુલસી, ફૂદીનો બીયરમાં નાંખીને પી શકાય તો કદાચ ક્વોરેન્ટિની જેવો જ હેતુ સરે! કવિ શ્રી અનિલ જોશીનાં ગીતકાવ્યની પંક્તિ યાદ છે? મેં તો તુલસીનું પાંદડું બીયરમાં નાખીને પીધું. જો કે ગુજરાતમાં રહેતા હો તો જીંજીયર (જીંજર +બીયર) કે બીયરુલસી (બીયર+તુલસી) પીણું પીવું ગેરકાયદેસર ગણાશે. પરમિટ કઢાવી લઈએ તો કેવું?!!

મહામારી ભયંકર છે. વાતાવરણ ગંભીર છે. એમાં શબ્દની થોડી હ્યુમરસ વાત શા માટે? સાહેબ, હ્યુમરને સહારે તો સર્વાઇવ થવાનું છે. હ્યુમર વાતાવરણને હળવું બનાવે છે. હલકું બનાવતું નથી. અને આપણે મરતા પહેલાં મરવાનું નથી. શબ્દની સંગે જિંદગી મઝાની જ રહેવાની. હેં ને? 

શબ્દશેષ:

‘શબ્દને ઉન્નત કરો, અવાજને નહીં. વરસાદથી ફૂલો ઊગે છે, નહીં કે વાદળોનાં ગડગડાટથી.’

– વિખ્યાત ચિંતક જલાલુદ્દીન રૂમી 

 

---

હોય મારે રજા+Covid 19 Naturopathy treatment

Important points–

1 Eat fruit–before eating take salad– and take one roti in 30 minutes small morsal of thumb size–and chew 32 times etc– and for corona 10 advice from taking early morning sunlight

2 Take full head to toe bath– put cloths in washing machine

3 take tea or coffee without milk- and no milk products

4 take herbal tea-lemon tree–green tea

5 take kadha of: sauf+tulsi+ Laving+ Ilaichi

6 gargle full day of Haldi or fitkari (Alum) or vinegar

7 take citrus juice- santara- mausambi- limboo- coconut water

8 use soap with foam- and wash hands for 20 to 30 seconds

9 use alcohol base sanitizer– but don’t eat using that

 avoid all cold water- drinks- ice cream etc and 

10..even no alcohol– use it to clean door knobs and other

11 if necessary take 2 pegs but not with salty snacks but with salad and fruit

as salty things will increase your BP

12…and last be happy– and enjoy with family cut jokes–see nice movie-programs–and be healthy and increase your immunity

નૂતન વર્ષાભિનંદન+ હાસ્ય કલાકાર મહેમૂદ

નવા તરંગ સાથે નવા સબંધ અને નવા વર્ષ ની શરૂઆત.

વીતેલા વરસના સુખ-દુ:ખ ભૂલીને નવા વરસને ઉમળકાથી વધાવીએ, સર્વશક્તિમાન પરમાત્માની સર્વદર્શી આંખ સદા સર્વદા મારી સંભાળ રાખી રહી છે ને મારા ઉપર સતત અમીવર્ષા કરી રહી છે. એનો પરમ શક્તિશાળી હાથ – જે બ્રહ્માંડના કોઈ પણ ખૂણે પહોઁચીને ગમે તે કાર્ય સાવ સરળતાથી કરી શકે છે તે – મારી પાસે છે, ઉપર છે, નીચે છે, આસપાસ છે. એ સતત મારૂં રક્ષણ કરે છે. પછી ચિઁતાની શી જરૂર?

હું સાવ નચિઁત છું, સુરક્ષિત છું, પ્રભુની શક્તિથી પ્રેરાયેલો છું.હે પ્રભુ! જે ઘટનાઓ બનવાની છે તે સહન કરવાની શક્તિ આપો. દુઃખોમાં અડગ રહીએ, ગુસ્સો આવે ત્યારે શાંત રહીએ અને ભાગ્યના ભયંકર પલટા સાથે આસમાની-સુલતાની થઈ જાય ત્યારે છેક મૃત્યુના દ્વાર સુધી પણ પરસ્પરને વફાદાર અને પ્રેમભર્યા રહીએ એવો અનુગ્રહ કરો.

આ નવું વર્ષ આપને તથા આપના કુટુંબીજનોને સુખ, સફળતા, આરોગ્ય,આનંદ તેમ જ શારીરિક માનસિક અને આર્થિક રીતે સમૃદ્ધિ સભર બને એવી અમારી હાર્દિક શુભ કામનાઓ વ્યક્ત કરું છું. નવા સંકલ્પ કરીએ અને જીવનમાં પ્રગતિના પંથે આગળ વધીએ.’આ નવું વર્ષ આપને તથા આપના કુટુંબીજનોને સુખ, સફળતા, આરોગ્ય,આનંદ તેમ જ શારીરિક માનસિક અને આર્થિક રીતે સમૃદ્ધિ સભર બને એવી અમારી હાર્દિક શુભ કામનાઓ વ્યક્ત કરું છું.

સૌથી સફળ હાસ્ય કલાકાર મહેમૂદ

દેશના સૌથી લોકપ્રિય હાસ્ય કલાકારોમાંના એક એવા મેહમૂદની ૧૬મી પુણ્યતિથિ. ૨૩ જુલાઈ, ૨૦૦૪ના રોજ મેહમૂદ અલીનું અમેરિકાના પેન્સીલવેનિયાના ડનમોરમાં નિધન થયું હતું. મેહમૂદ હાસ્ય અભિનેતા ઉપરાંત ગાયક, નિર્માતા અને નિર્દેશક પણ હતા.

પોતાની ચાર દાયકાની કરિયરમાં મેહમૂદ સાહેબે ૩૦૦થી વધુ ફિલ્મોમાં અભિનય કર્યો હતો. મેહમૂદને ૨૫ વાર ફિલ્મફેર એવોર્ડના નોમિનેશન મળ્યાં હતાં, એમાંથી ૧૯ વાર તો ‘શ્રેષ્ઠ હાસ્ય કલાકાર’ના હતાં. ૧૯૫૪થી શરુ થયેલાં ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સમાં ‘હાસ્ય ભૂમિકામાં શ્રેષ્ઠ અભિનય’નો એવોર્ડ છેક ૧૯૬૭માં શરુ થયો હતો. તે પહેલાં તેમને ‘શ્રેષ્ઠ સહાયક અદાકાર’ માટે છ વાર નામાંકન મળ્યું હતું.

મેહમૂદને હંમેશા જે ફિલ્મો માટે યાદ કરાશે તેમાં રજુઆતના ક્રમમાં દિલ તેરા દીવાના (શ્રેષ્ઠ સહાયક અભિનેતાનો ફિલ્મફેર એવોર્ડ), સાંજ ઔર સવેરા, જોહર મેહમૂદ ઇન ગોવા, ભૂત બંગલા, પ્યાર કિયે જા, ગુમનામ, પડોસન, આંખે, સાધુ ઔર શૈતાન, વારિસ, હમજોલી, મસ્તાના, મૈ સુંદર હું, બોમ્બે ટુ ગોવા, કુંવારા બાપને યાદ કરી શકાય.

તે ઉપરાંત રજુઆતના ક્રમમાં છોટી બહન, છોટે નવાબ, રાખી, ઘર બસા કે દેખો, ભરોસા, ગૃહસ્થી, ઝીંદગી, જીદ્દી, બેટી બેટે, શબનમ, લવ ઇન ટોકિયો, પતિ પત્ની, મેહરબાન, પથ્થર કે સનમ, નીલકમલ, ઈજ્જત કે દો ફૂલમાં પણ તેઓ યાદગાર હતા.

૨૯ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૩૨ના રોજ મુંબઈમાં મેહમૂદનો જન્મ થયો હતો. એમના પિતા મુમતાઝ અલી ફિલ્મ અને રંગમંચના અભિનેતા / નૃત્યકાર હતાં, જેમણે ચાળીસ અને પચાસના દાયકામાં ખુબ લોકપ્રિયતા મેળવી હતી. મેહમૂદને એક મોટી બહેન અને છ નાના ભાઈઓ હતાં. તેમના બહેન મીનું મૂમતાઝ હિન્દી ફિલ્મોના સફળ નર્તકી અને ચરિત્ર અભિનેત્રી હતાં. તેમના નાના ભાઈ અનવર અલી પણ અભિનેતા ને ‘ખુદ્દાર’ તથા ‘કાશ’ જેવી ફિલ્મોના નિર્માતા હતાં.

બાળ કલાકાર રૂપે મેહમૂદે ‘કિસ્મત’ જેવી મોટી ફિલ્મમાં અભિનય કર્યો હતો. તેમણે ખુબ નાનામોટા કામ કર્યાં હતાં, જેમાં ઈંડા વેચવાથી માંડીને નિર્દેશક પી. એલ. સંતોષીના ડ્રાઈવર તરીકેનું કામ પણ સામેલ છે. એમના દીકરા રાજકુમાર સંતોષીએ પાછળથી ‘અંદાઝ અપના અપના’ (૧૯૯૪) જેવી ફિલ્મોમાં મેહમૂદને ભૂમિકા પણ આપી હતી. મેહમૂદ સાહેબના ઘણાં ગીતો મન્ના ડે એ ગાયા હતાં તો મહાન મોહમ્મદ રફી અને કિશોર કુમારે પણ મેહમૂદ માટે યાદગાર ગીતો ગાયા હતાં.

કહે છે કે મેહમૂદે પચાસના દાયકાના આરંભે અભિનેત્રી મીના કુમારીના બહેન મધુને ટેબલ ટેનિસ રમતાં શીખવ્યું હતું. લગ્ન કરીને મસૂદ નામના દીકરાના જન્મ બાદ સારું જીવન જીવવા માટે ફિલ્મોમાં નાની-મોટી ભૂમિકા કરવા માંડી હતી. ‘સીઆઈડી’ (૧૯૫૬)માં પહેલીવાર ખુની રૂપે મેહમૂદએ અભિનયની તક મળી હતી. એમણે એવું અનેક નાની, ધ્યાન પર ન આવે તેવી ભૂમિકાઓ કરી હતી. જેમકે ‘દો બીઘા જમીન’ કે ‘પ્યાસા’માં તેઓ સિંગદાણા વેચતા ફેરિયા બન્યા હતા.

પછી તો તેમને મુખ્ય ભૂમિકા પણ મળી હતી, પણ હાસ્ય અદાકાર રૂપે તેમને જબ્બર સફળતા મળી હતી. હૈદ્રાબાદી ઉર્દૂ શૈલીમાં તેમના સંવાદો વાળી કેટલીક હાસ્ય ભૂમિકાઓમાં તેઓ ખુબ સફળ થયા હતા. દર્શકોને પેટ પકડીને કેમ હસાવવા તે મેહમૂદ બરાબર જાણતા હતા. ફિલ્મોના નાયકના મિત્ર, જે નાયકને મુશ્કેલ સ્થિતિમાં તળપદી રીતે મદદરૂપ થાય એવી અનેક ભૂમિકાઓ મેહમૂદે કરી હતી. તેમણે શુભા ખોટે સાથે સફળ જોડી બનાવી હતી. તે ઉપરાંત સહ-હાસ્ય અભિનેતા આઈ. એસ. જૌહર અને અરુણા ઈરાની સાથે પણ મેહમૂદ સફળ રહ્યા હતા.

હાસ્યકલાકાર રૂપે દર્શકોનો સૌથી વધુ પ્રેમ અને માન મેળવનારા કલાકારોમાં મેહમૂદ સાહેબ અવ્વલ આવે. તેઓ એવા હાસ્ય અભીનાતા હતાં જેમની સાથે ઘણાં મુખ્ય અભિનેતાઓ ફિલ્મો કરવાની ના પાડતાં હતાં. એનું કારણ એ હતું કે ફિલ્મના ઘણાં દ્રશ્યોમાં મેહામૂદને નાયક કરતાં પણ વધુ લોકપ્રિયતા મળતી હતી. મેહમૂદને કેટલીક મહાન હસ્તીઓને તક આપવા માટે પણ યાદ કરવા જોઈએ. કમર્શિયલ ફિલ્મોમાં ‘બોમ્બે ટુ ગોવા’માં મેહમૂદે અમિતાભ બચ્ચનને હીરો બનાવીને સફળ બ્રેક આપ્યો હતો. પોતાની ‘છોટે નવાબ’ (૧૯૬૧) માં તેમણે રાહુલ દેવ બર્મનને પહેલીવાર સ્વતંત્ર સંગીતકાર રૂપે બ્રેક આપ્યો હતો, તો પોતાની ‘કુંવારા બાપ’ (૧૯૭૪)માં તેમણે સંગીતકાર રાજેશ રોશનને પહેલી તક આપી હતી.

સિત્તેરના દાયકાના અંતે મેહમૂદની લોકપ્રિયતા ઘટવા માંડી હતી. તેમની પીઢ શૈલી, ક્યારેક ઓવર એક્ટિંગ કે જાડું હાસ્ય નીપજાવવાના પ્રયાસ તેને માટે જવાબદાર હતાં. તે ઉપરાંત હાસ્ય અભિનેતાઓની એક નવી પેઢી જગદીપ, અસરાની, પેઇન્ટલ, દેવેન વર્મા અને કદર ખાન રૂપે ઉભરી ચુકી હતી. ૧૯૮૯ – ૧૯૯૯ દરમિયાન મેહમૂદે થોડી ફિલ્મો બનાવવાના પ્રયાસ કર્યાં, જેમાંની થોડી વચ્ચેથી અટકી ગઈ અથવા નિષ્ફળ રહી. ‘અંદાઝ અપના અપના’ તેમની છેલ્લી જાણીતી ફિલ્મ બની રહી.

મેહામૂદના એક દીકરા લકી અલી (મકસૂદ અલી) જાણીતા ગાયક અને સંગીતકાર છે, જેમણે થોડી ફિલ્મોમાં અભિનય પણ કર્યો છે.

અનેક વર્ષો સુધી નાદુરસ્ત રહેલા મેહમૂદ હૃદય રોગની સારવાર માટે અમેરિકાના પેન્સીલવેનિયામાં ડનમોર મુકામે ૨૩ જુલાઈ, ૨૦૦૪ના રોજ મેહમૂદ ઊંઘી ગયા અને ફરી કદી ઉઠ્યા જ નહીં. એ કોઈ હાસ્ય અભિનય નહીં પણ તેમની આખરી એક્ઝીટ હતી. એમના પ્રસંશકોએ મુંબઈના બાંદ્રાના મેહબૂબ સ્ટુડીઓમાં તેમની શોકસભા યોજી હતી. ૨૦૧૩માં ભારતીય ફિલ્મોની શતાબ્દીની ઉજવણી નિમિત્તે ભારતીય ટપાલ વિભાગે મેહમૂદની યાદગાર ભૂમિકાઓ દર્શાવતી પાંચ રૂપિયાની ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડી હતી.

અભિનેતા મેહમૂદે હિન્દી ફિલ્મોમાં ‘હાસ્ય ગીતો’ની આખી શૃંખલા રચી છે: થોડાં યાદગાર ગીતો:

એક ચતુર નાર, આઓ સાંવરિયા – પડોસન, હમ કાલે હૈ તો ક્યા હુઆ – ગુમનામ, સબસે બડા રૂપૈયા – શીર્ષક, મુત્થુ કુલ્લિકા વારી કલ્લા – દો ફૂલ, ઓ મેરી મૈના – પ્યાર કિયે જા, સજ રહી ગલી મેરી માં – કુંવારા બાપ, મૈ તેરે પ્યાર મેં, પ્યાર કી આગ મેં – જીદ્દી, આઓ ટ્વિસ્ટ કરે, ભૂત બંગલા, ભાઈ બત્તુર ભાઈ બત્તુર – ભૂત બંગલા, જાના તુમ્હારે પ્યાર મેં – સસુરાલ, જોડી હમારે જમેગા કૈસે જાની – ઔલાદ, હટો કાહે કો જુઠી બનો બતિયાં – મંઝીલ, તુજકો રખે રામ – આંખે, યે કૈસા આયા જમાના – હમજોલી, મામા ઓ મામા – પરવરીશ, મારા ગયા બ્રહ્મચારી – ચિત્રલેખા, મહબૂબા મહબૂબા બના લો મુઝે દુલ્હા – સાધૂ ઔર શૈતાન, હમ દો દીવાને દિલ કે – જૌહર મેહમૂદ ઇન ગોવા, મેરી પત્ની મુઝે સતાતી હૈ – પતિ પત્ની.

‘જુલાઈ માસના સિતારા – નરેશ કાપડીઆ’ – પુસ્તકનો અંશ. આભાર શુભ સાહિત્ય, ગોપીપુરા, સુરત

પૅન્ડિમોનિઅમ:

પૅન્ડિમોનિઅમ: સાવ અંધાધૂંધી, ધાંધલ, ધમાલ, કોલાહલઅમે તો આજ કોલાહલ વચાળે મૌન થૈ બેઠા,અખંડાનંદ જેવા ધ્યાનનું સગપણ ઘણું કહેશે.સભામાં શાંતિ પ્રસરી ગૈ ચબરખી દાનની મળતા,અલૌકિક સૂર, શબ્દો, અર્થ ને રણઝણ ઘણું કહેશે.– દાન વાઘેલા એક પૅન્ડેમિક શબ્દ છેલ્લાં નવ મહિનાથી આપણો હેવાયો થઈ ગયો છે; એમાં આ એક અવનવો શબ્દ પૅન્ડિમોનિઅમ અમારી ઝપટે ચઢી ગયો. પૅન્ડિમોનિઅમ એવો શબ્દ છે, જેનો પ્રતિષ્ઠિત અખબાર ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સે ચાલુ વર્ષે બાવન વખત ઉપયોગ કર્યો છે. ભારતની સંસદમાં ધમાલ થાય ત્યારે સામાન્ય રીતે ઇંગ્લિશ અખબારો પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ ઇસ્તેમાલ કરે છે. ‘ધ હિન્દુ’ અખબારે તાજેતરમાં લખ્યું કે- ‘રાજ્યસભામાં પૅન્ડિમોનિઅમ વચ્ચે કૃષિ ખરડાઓ ધ્વનિ મતથી પસાર થયા’. ગયા અઠવાડિયે અમેરિકાનાં પ્રેસિડન્ટપદનાં બે દાવેદાર ટ્રમ્પ અને બિડેન વચ્ચે ટીવી ડીબેટ થઈ. ટ્રમ્પ બોલ્યા કે ચિકાગોની કાયદો અને વ્યવસ્થાની સ્થિતિ ખાડે ગઈ છે અને એટલે મારું ફરી ચૂંટાઈ આવવું જરૂરી છે. ચિકાગોનાં મેયર લોરી લાઇટફૂટે તરત જ ટ્વીટ કરીને જવાબ આપ્યો કે તમારા જૂઠાં મોઢામાંથી ચિકાગોને તો બાદ જ રાખજો. અને આગળ ટ્વીટયું કે ટ્રમ્પ પૅન્ડિમોનિઅમની સ્થિતિ પેદા કરવા માંગે છે જેથી મતદાતાઓ કન્ફ્યુઝ (ગૂંચવી નાંખવું) અને ફ્રસ્ટ્રેટ (નાસીપાસ) થઈ જાય. શું છે આ પૅન્ડિમોનિઅમ (Pandemonium) ?ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર પૅન્ડિમોનિઅમ એટલે ઘોંઘાટ, શોરબકોર (વાળી જગ્યા), સાવ અંધાધૂંધી, ધાંધલ, ધમાલ, કોલાહલ. મૂળ બે ગ્રીક શબ્દો પૅન (Pan) અને ડેમોનિયન (Daemonian). પૅન એટલે બધાં. દરેક. સૌ કોઈ. હવે જાણીતો થઈ ગયેલો શબ્દ ‘પૅન્ડેમિક’ એટલે કે વૈશ્વિક રોગચાળાની સ્થિતિ-માં પણ પહેલો શબ્દ ‘પૅન’ એટલે સૌ કોઈ અથવા તો બધા જ અને ‘ડેમોસ’ એટલે લોકો. બધા જ લોકો રોગનો ભોગ બની જાય એ પૅન્ડેમિક. પણ આપણે આજના શબ્દ ઉપર આવીએ. પૅન એટલે સૌ અને ડીમોનિયમ એટલે દુષ્ટાત્મા. સૌ શૈતાની આત્માઓ. ‘ડીમન’ શબ્દ આપણે જાણીએ છીએ. ડીમન એટલે રાક્ષસ, ભૂત, પિશાચ, દુષ્ટ કે ભારે શક્તિશાળી માણસ. પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ પહેલી વાર અંગ્રેજ કવિ જ્હોન મિલ્ટન (૧૬૦૮-૧૬૭૪) એનાં મહાકાવ્ય ‘પેરેડાઈઝ લોસ્ટ’માં પ્રયોજ્યો. આમ તો આદમ અને ઈવ અને ઇડન ગાર્ડન અને પેલું પ્રતિબંધિત સફરજનનું ખાવું અને પછી… આપણે જાણીએ છીએ. આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે સજા રૂપે બંનેને સ્વર્ગથી પૃથ્વી પર મોકલી દેવાયા. એ ‘પેરેડાઈઝ લોસ્ટ’ (ગુમાઈ ગયેલું સ્વર્ગ) કાવ્યનો મુખ્ય વિષય. પણ આ બાર ભાગમાં વહેંચાયેલું દસ હજારથી પણ વધુ પંક્તિઓનું મહાકાવ્ય શરૂ થાય છે દેવોનાં હાથે દાનવો (શૈતાન)ની હારથી. શૈતાન અને એનાં સાથીદારોને નર્ક લોક અથવા તો પાતાળમાં મોકલી દેવામાં આવે છે. શૈતાન લોકો દ્વારા નર્કમાં એક રાજમહેલ બાંધવામાં આવે છે, જેનું નામ અપાય છે પૅન્ડિમોનિઅમ. જ્યાં શૈતાનો કે દુષ્ટાત્માઓ રહે છે. શૈતાન હવે ભગવાન સામે બદલો લેવા માંગે છે. એ માટે ભગવાનનું નવું સર્જન પૃથ્વી અને એમાં વસતી માણસજાતને ભ્રષ્ટ કરવાનું હવે એનું કામ મિશન છે. એ માટેનું બધું પ્લાનિંગ પૅન્ડિમોનિઅમમાં બેસીને થાય છે. પૅન્ડિમોનિઅમ એવો શૈતાનોનો નિવાસ છે જે માત્ર એક કલાકમાં જ બાંધી લેવાયો હોય છે. આખો સોનાનો બનેલો પૅન્ડિમોનિઅમ જો કે સાઈઝમાં બહુ મોટો નથી. શૈતાન લોકો સાઈઝમાં માણસો કરતાં મોટા હોય છે અને જ્યારે પૅન્ડિમોનિઅમ હોલમાં ભેગા થાય ત્યારે સ્વાભાવિક છે કે ભીડભાડ થઈ જાય અને અફરાતફરીનો માહૌલ સર્જાઈ જાય. અંધાધૂંધી થઈ જાય. જો કે પછી શૈતાન રાજાનો હૂકમ થાય એટલે સૌ શૈતાનો વામન સ્વરૂપ લઈ લે અને હોલમાં શિસ્તનું વાતાવરણ બની જાય. પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ પછી ઇંગ્લિશ ભાષામાં અઢારમી સદીથી વપરાવા લાગ્યો એવી સ્થિતિ માટે હોહા દેકારા હોય, અવ્યવસ્થા હોય, કાયદો અને શિસ્તનાં ચીંથરા ઊડી ગયા હોય ત્યારે કહેવાય કે આ સ્થિતિ પૅન્ડિમોનિઅમની સ્થિતિ છે. સંસદમાં જ્યારે આપણાં પ્રતિનિધિઓએ ધમાલ કરે અને પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ અખબારમાં આવે ત્યારે મને શૈતાનનાં નર્કની રાજધાનીનું મુખ્ય મહેલ પૅન્ડિમોનિઅમ યાદ આવે છે. જો કે પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ સંસદ પૂરતો મર્યાદિત નથી. અંધાધૂંધ હોય એવી કોઈ પણ સ્થિતિ માટે પૅન્ડિમોનિઅમ શબ્દ વપરાતો હોય છે. કોલાહલ એ શૈતાની તાસીર છે. શોરબકોર થતો રહે. કશું ય થાય નહીં. હો હા-માં હા કે ના પણ ખોવાઈ જાય. લેખની શરૂઆતમાં જે પંક્તિ ટાંકી છે એમાં કવિ શ્રી દાન વાઘેલા એક સરસ વાત કહે છે. કહે છે કે મૌન, અખંડઆનંદ અને અલૌકિક સૂર, શબ્દો, અર્થ ને રણઝણ ઘણું કહી દે છે. આ સ્વર્ગની સ્થિતિ છે. સ્વર્ગમાં શાંતિ છે, કોલાહલ નથી. પૅન્ડિમોનિઅમ નર્કની સાથે સંકળાયેલો શબ્દ છે. અથવા રાજકારણ સાથે સંકળાયેલો શબ્દ છે. પણ જે છે તે છે. આપણાં હાથની વાત ન હો તો ભૂલી જવું. વિસ્મૃતિ શાંતિની દ્યોતક હોય છે. શબ્દ શેષ: “પૅન્ડિમોનિઅમની સ્થિતિને સ્વીકારી લો. અહીં છો તો આ અનુપમ ગાંડપણમાંથી ખુશીને શોધી લો, અત્યારે જ.” –અજ્ઞાત

22You, Yamini Vyas, Jasmine Bhatt and 19 others2 CommentsLikeCommentShare

Diwali Festival Of Lights… ગબ્બર સિંઘ

Diwali Festival Of Lights…

Let the lights of Diwali illuminate your life with joy, prosperity and happiness.

શુદ્ધ દુષણ ગબ્બર સિંઘ યાને અમજદ ખાન

ગબ્બર સિંઘના પાત્રથી સદા યાદગાર બની ગયેલા અમજદ ખાનની ૨૮મી પુણ્યતિથિ. ૨૭ જુલાઈ, ૧૯૯૨ના રોજ મુંબઈમાં માત્ર ૫૧ વર્ષની વયે તેમનું નિધન થયું હતું. વીસેક વર્ષની અભિનય કારકિર્દીમાં અમજદે ૧૩૦થી વધુ ફિલ્મોમાં કામ કર્યું હતું. તેમને વિલનની ભૂમિકાઓમાં ખુબ લોકપ્રિયતા મળી, જેમાં ‘શોલે’ (૧૯૭૫)ની ડાકૂ ગબ્બર સિંઘની ભૂમિકા શિરમોર હતી. ‘મુકદ્દર કા સિકંદર’ની દિલવર પણ આવી એક યાદગાર ભૂમિકા હતી.

પશ્તુન જાતિના અભિનેતા જયંતના પરિવારમાં અમજદનો જન્મ આજના પાકિસ્તાનના પેશાવરમાં ૧૨ નવેમ્બર, ૧૯૪૦ના રોજ થયો હતો. તેમના ભાઈઓ ઈમ્તીઆઝ ખાન અને ઈનાયત ખાન પણ અભિનેતા છે. અમજદે મુંબઈના બાન્દ્રાની સેન્ટ એન્ડ્રુઝ હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષણ લીધું હતું. આર.ડી. નેશનલ કોલેજમાં તેઓ વિદ્યાર્થી મંડળના જનરલ સેક્રેટરી હતા. કેમેરા સામે આવતા પહેલાં અમજદ રંગમંચના અભિનેતા હતા. ‘નાઝનીન’ (૧૯૫૧) ફિલ્મમાં તેમણે ૧૧ વર્ષની ઉમરે પહેલીવાર અભિનય કર્યો હતો. પછી ૧૭ વર્ષની ઉમરે ‘અબ દિલ્લી દૂર નહીં’માં અને થોડી ફિલ્મોમાં પિતાજી જયંત સાથે તેમણે અભિનય કર્યો હતો. સાંઠના દાયકાના અંતે કે. આસીફ સાહેબની ‘લવ એન્ડ ગોડ’ માટે તેમણે સહાયક નિર્દેશન કર્યું હતું. એક વયસ્કની ભૂમિકામાં અમજદ ‘હિન્દુસ્તાન કી કસમ’ (૧૯૭૩)માં પહેલીવાર દેખાયા હતા. ‘શોલે’ના લેખકોમાંના સલીમ ખાને અમજદને ગબ્બર સિંઘની ભૂમિકા ઓફર કરી હતી. તે ભૂમિકાની તૈયારી રૂપે અમજદે જયા ભાદુડીના પિતાજી તરુણકુમાર ભાદુરીએ ચંબલના ડાકૂઓ વિશે લખેલું પુસ્તક ‘અભિશપ્ત ચંબલ’ વાંચ્યું હતું. ‘શોલે’ની સફળતા સાથે અમજદ સ્ટાર બન્યા. તેમના એ પાત્રને સમીક્ષકો ભારતીય સિનેમાના ‘શુદ્ધ દુષણ’ રૂપે નવાજે છે. એ પાત્રના સંવાદો અને તે બોલવાની શૈલીની અનેકાનેક નકલ થતી રહી છે. ‘શોલે’માં અમજદ સાથે ધર્મેન્દ્ર, અમિતાભ, સંજીવ કુમાર, હેમા માલિની અને જયા ભાદુડી પણ હતાં. પણ અમજદ ગબ્બર રૂપે ખુબ જામ્યા હતા. તેમના ‘જો ડર ગયા, સમજો મર ગયા’ કે ‘તેરા ક્યા હોગા કાલિયા?’ કે ‘તો ગોલી ખા’ કે ‘કબ હૈ હોલી, કબ?’ જેવા સંવાદો આજે પણ યાદ કરાય છે. તેઓ બાદમાં બ્રિટાનીયા ગ્લુકોઝ બિસ્કીટની જાહેરાતમાં પણ એ પાત્રમાં દેખાયા અને કહેતા, ‘ગબ્બર કી અસલી પસંદ’. જાણીતી પ્રોડક્ટ વેચવા માટે વિલનના પાત્રનો ઉપયોગ નવો હતો.

‘શોલે’ની સફળતા બાદ અમજદ ખાને સિત્તેર અને એંશીના દાયકાઓમાં અને નેવુંના દાયકાના આરંભ સુધી નકારાત્મક ભૂમિકાઓ કરી. અમિતાભની સામે વિલનની ભૂમિકામાં અજીતને પાછળ પાડીને અમજદ આગળ વધી ગયા હતા. ‘ઇનકાર’ની તેમની ભૂમિકા પણ ડરાવે તેવી હતી. જે ફિલ્મોમાં અમજદની ખલનાયકીની નોંધ લેવી પડે તેવી ‘દેશ પરદેશ’, ‘નાસ્તિક’, ‘સત્તે પે સત્તા’, ‘દાદા’, ‘ચંબલ કી કસમ’, ‘ગંગા કી સૌગંધ’, ‘હમ કિસીસે કમ નહીં’ કે ‘નસીબ’ને યાદ કરી શકાય. તેમને કેટલીક અલગ પ્રકારની ભૂમિકા પણ મળી. મુન્શી પ્રેમચંદની નવલકથા પરથી સત્યજીત રાયે બનાવેલી ‘શતરંજ કે ખિલાડી’માં અમજદ અવધના રાજા વાજીદઅલી શાહની ભૂમિકામાં હતા. એમાં તો તેમણે એક ગીત પણ ગાયેલું. તો અમજદે કેટલીક હકારાત્મક ભૂમિકાઓ પણ કરી. જેમાં ‘યારાના’માં તેઓ અમિતાભના મિત્ર અને ‘લાવારિસ’માં પિતા બન્યા હતા. કલાત્મક ફિલ્મ ‘ઉત્સવ’ માં અમજદ ‘કામસૂત્ર’ના લેખક વાત્સયાયન બન્યા હતા. ૧૯૮૮માં તેઓ મર્ચન્ટ-આઇવરીની અંગ્રેજી ફિલ્મ ‘ધ પરફેક્ટ મર્ડર’માં અન્ડરવર્લ્ડ ડોન બન્યા હતા. તો કેટલીક ફિલ્મોમાં તેમણે કરેલી હાસ્ય ભૂમિકાઓ પણ યાદગાર બની, જેમાં ‘કુરબાની’, ‘લવ સ્ટોરી’ કે ‘ચમેલી કી શાદી’ યાદ કરી શકાય. તેમણે સફળ ફિલ્મ ‘ચોર પોલીસ’નું અને નિષ્ફળ ફિલ્મ ‘અમીર આદમી, ગરીબ આદમી’નું નિર્દેશન કર્યું હતું. અમજદ એક્ટર્સ ગીલ્ડના પ્રમુખ બન્યા હતા. ફિલ્મ જગતમાં તેમનું માન હતું. અભિનેતાઓ, નિર્માતા કે નિર્દેશકો સાથેના વિવાદમાં તેઓ લવાદ રૂપે સ્વીકાર્ય રહેતા.

અમજદે શેહલા ખાન સાથે ૧૯૭૨માં લગ્ન કર્યા હતા અને તેમનો દીકરો શાદાબ ખાન પણ થોડી ફિલ્મોમાં અભિનય કરી ચુક્યો છે. તેમની એક દીકરી અહલામ ખાન જાણીતા રંગમંચ અભિનેતા ઝફર કરાંચીવાલાને પરણી છે, બીજો દીકરો સીમાબ ખાન છે.

૧૯૭૬માં મુંબઈ-ગોવા હાઈ-વે પર અમજદનો ભીષણ માર્ગ અકસ્માત થયો હતો, જેને કારણે તેમના પાંસળા તૂટયા હતા અને ફેફસાંમાં કાણા પડ્યા હતાં. તેઓ અમિતાભ સાથેની ફિલ્મ ‘ધ ગ્રેટ ગેમ્બલર’ના શૂટિંગ માટે જઈ રહ્યા હતા. તેઓ ગંભીર ઈજાને કારણે કોમામાં સરકી ગયા હતા, જોકે સદનસીબે વહેલા સારા પણ થયા હતા. એ દરમિયાનની દવાઓને કારણે તેમનું વજન ખુબ વધી ગયું હતું, જેને કારણે વધુ મુશ્કેલી નડી હતી. એને કારણે તેમને થયેલી હૃદયની બીમારીમાં માત્ર ૫૧ વર્ષની વયે ૧૯૯૨માં અમજદનું નિધન થયું હતું. તે પહેલાં તેમણે પુરી કરેલી અનેક ફિલ્મો તેમના નિધન બાદ ૧૯૯૬સુધી રજૂ થઇ હતી.

‘જુલાઈ માસના સિતારા – નરેશ કાપડીઆ’ – પુસ્તકનો અંશ. આભાર શુભ સાહિત્ય, ગોપીપુરા, સુરત