સાચે સરનામે/યામિની

સાચે સરનામે સ્તુતિ અને સની બેંગ્લોર આઇ.ટી.માં સાથે જ ભણતાં હતાં. સરસ રીતે સંસ્કૃત બોલી શકતી સ્તુતિ અને સડસડાટ અંગ્રેજી બોલી શકતો સની વચ્ચે હંમેશા સ્પર્ધા રહેતી. જ્યારે કોલેજમાં ટેલન્ટ કમ્પિટિશન હોય ત્યારે, માનો ને કે, બે ગૃપ જ પડી જતાં; સ્તુતિનું ગર્લ્સ ગૃપ અને સનીનું બોયઝ ગૃપ. બંને પોતાની કમાલ દેખાડી શકતાં. સમય જતા આ સ્પર્ધા સ્નેહમાં પરિણમી. સ્તુતિ અને સનીને એક જોવા માટે સૌ મિત્રો પણ તત્પર હતા. ઘણી વાર તો એવી પણ અફવા ફેલાતી કે તે બંનેને જ ખબર ન હોય! બંનેમાં એક સામ્યતા હતી કે, બંને સેવાકીય પ્રવૃત્તિમાં રસ ધરાવતાં હતાં. અભ્યાસ દરમિયાન તેઓ બંને એક એનજીઓ સાથે સંપર્કમાં રહીને સેવાપ્રવૃત્તિ કરતાં રહેતાં. રક્તદાન, નેત્રદાન કે દેહદાન કરવા માટે લોકોને તૈયાર કરતાં. એ માટે રક્તદાન શિબિર જેવા ઘણાં આયોજનો કરતાં. તેઓ ડોક્યુમેન્ટરી ફિલ્મો પણ બનાવતા અને એ રીતે લોકજાગૃતિનું પણ કાર્ય કરતાં. સ્તુતિ અને સનીની યુવા ટીમ બની ગઈ હતી ઘણી બધી પ્રવૃત્તિઓ કરતી હતી. હોટલોમાં જમવાનું બચ્યું હોય તો ત્યાંથી એકઠું કરીને ગરીબોને ને ઝુંપડાવાસીઓને પહોંચાડતાં. પોતાના ખર્ચે ગાડી કરીને પહોંચી જતાં. જૂનાં રમકડાં, કપડાં, પુસ્તકો પણ તેઓ આ રીતે જરૂરીયાતવાળાને પહોંચાડતાં. એમ સમજો કે, તેઓએ એક મિશન ઉપાડયું હતું અને તેથી તેઓ બંને એ સાથે રહેવાનો નિર્ધાર કર્યો હતો. તેઓ બંનેએ નક્કી કર્યું હતું કે, જીવનમાં પોતાનાં ક્ષેત્રમાં કામ કરતાં કરતાં આ બાબત પર પણ સાથે રહીને કામ કરવું. કૉલેજનું છેલ્લું વર્ષ પૂરું થાય પછી તે ઘરે જઈને સ્તુતિએ પપ્પાને વાત કરવાનું નક્કી કર્યું હતું. તેના પપ્પા જ્ઞાતિ-જાતિમાં માનનારા રૂઢીચુસ્ત હતા, પરંતુ સ્તુતિ જાણતી હતી કે, તેના પપ્પા તેને ખૂબ વહાલ કરે છે એટલે સનીની જ્ઞાતિ અને કામ તેઓ સ્વીકારી લેશે. પપ્પા જરૂર માની જશે એવો એને વિશ્વાસ હતો. સની સામાન્ય ઘરનો છોકરો હતો અને બેંગ્લોરમાં રહેતો હતો. જ્યારે કે, સ્તુતિ મુંબઈમાં રહેતી હતી. તેનું એડમીશન બેંગ્લોરમાં લીધું હતું અને તે પેઇંગ ગેસ્ટ તરીકે રહેતી હતી. બંનેનું ભણતર પૂરું થયાં પછી સ્તુતિ સનીને પ્રોમિસ કરીને પોતાના ઘરે જવા નિકળી. બધા તેની રાહ જ જોઈ રહ્યા હતા કે, સ્તુતિ ક્યારે ઘરે આવે! તે સૌની લાડકી દીકરી હતી. સ્તુતિના આવ્યા પછી તેને સની યાદ આવતો, કૉલેજ કેમ્પસ,તેનું ગ્રુપ, મસ્તી તોફાન, કે એક્ટિવિટીઝ સઘળું ખૂબ યાદ આવતું. તે સની સાથે,તેની ટીમ સાથે અને ઘણા બધા મિત્રો સાથે ફોન પર વાતો કરતી. તેની સહેલી નિકિતાએ પૂછ્યું કે, “તેં ઘરમાં વાત કરી કે નહીં?” સ્તુતિ એ કહ્યું કે, “આજે પપ્પા સાથે વાત કરીશ.” સાંજે પપ્પાની રાહ જોવા માંડી. પપ્પા ઓફિસેથી આવ્યા. શનિવાર હતો અને પપ્પાને થાક્યાપાક્યા આવેલા જોઈને સ્તુતિને થયું કે, કાલે રવિવારે સવારે જ વાત કરીશ. પણ, સાંજે જમીને પરવાર્યા પછી તેના પપ્પાએ સ્તુતિને કહ્યું, “મેં તારા માટે એક છોકરો જોઈ રાખ્યો છે. તું ઓળખે જ છે. મારા મિત્ર અશોકનો દીકરો વિનય. તું જાણે જ છે કે તેઓ ખાધેપીધે બહુ સુખી લોકો છે.વિનય દેખાવડો છે અને હોશિયાર બિઝનસમેન છે. મમ્મી પણ રાજી છે. તું જ્યારે બેંગ્લોર હતી ત્યારે અમે નક્કી કરી રાખ્યું હતું. સ્તુતિ જવાબ ન આપી શકી. તે ચુપચાપ રૂમમાં ચાલી ગઈ. મમ્મીપપ્પાને એમ લાગ્યું કે, તે શરમાઈ ગઈ હશે. બીજા દિવસે સવારે તેણે પપ્પાને સની વિશે વાત કરી. સનીની જ્ઞાતિ, અભ્યાસ ને પ્રકૃતિ વિશે. એણે જણાવી દીધું કે પોતે સની સાથે લગ્ન કરવા ઈચ્છે છે. પરંતુ પપ્પાએ સખત વિરોધ દર્શાવ્યો. તેઓ કશું જ બોલ્યા નહીં. સ્તુતિએ તેની મમ્મીને એ બાબતે પૂછ્યું. મમ્મીએ કહ્યું, “પપ્પાની ઈજ્જતનો સવાલ છે હવે. આપણું ખાનદાન અને તું કહે છે તે તારા મિત્રનું ખાનદાન ઘણું જુદું છે. પપ્પાની વાત માની લે.” પણ, સ્તુતિએ પપ્પાને ફરી આગ્રહ કરી જોયો પણ પપ્પા એક ના બે ન થયા અને સખત રીતે સ્તુતિને ઠપકો આપીને પોતાની નારાજગી દર્શાવી. સ્તુતિએ ધીરજ રાખી કે, સમય જતાં કદાચ પપ્પાનો નિર્ણય બદલાઈ શકે. દરમિયાન પપ્પાને હાર્ટએટેક આવ્યો. એમને હોસ્પિટલમાં દાખલ કર્યાં. સ્તુતિ પપ્પા પાસે ગઈ અને તેમના માથે હાથ ફેરવ્યો. પપ્પાએ કહ્યું, “દીકરા, મારી છેલ્લી ઈચ્છા પૂરી કર. અને આ લગ્ન કરી લે. સ્તુતિ રડી પડી અને બોલી, “પપ્પા તમારી છેલ્લી ઇચ્છા નહીં, બધી જ ઇચ્છાઓ પૂરી કરીશ. પણ આવું શા માટે બોલો છો?” લગ્નના આગલા દિવસે સ્તુતિ નિકીતાના ઘરે ગઈ. તેને મળવા માટે બેંગલોરથી સની મુંબઈ આવ્યો હતો. સની સાથે મળીને છેલ્લી વાતો કરી. બંને ખૂબ દુખી થયાં, પરંતુ તેમની પાસે કોઈ ઉપાય ન હતો. સનીએ કહ્યું, “સ્તુતિ, તું પરણી જા અને તારો સંસાર સુખેથી ભોગવજે. હવે આપણે ક્યારેય એકબીજાને મળવાની ઈચ્છા નહીં કરીએ.હા, હું હંમેશા સતત તારે માટે ઝંખતો રહીશ.” અને એણે મનોમન નિર્ધાર કર્યો કે સ્તુતિ વગર એ બીજા કોઈને પરણી નહીં શકે. બંને ખૂબ ભારે હૈયે આંખમાં આંસુ સાથે છૂટાં પડ્યાં. સ્તુતિ તેના પપ્પાની ઈચ્છા મુજબ પરણી ગઈ. વિનય સ્વભાવે ને દેખાવે સારો હતો, પણ પાકો બિઝનેસમેન હતો. તેઓનું લગ્નજીવન સારું ચાલવા લાગ્યું. સ્તુતિને જોબ કરવાની ઈચ્છા હતી, પરંતુ વિનય અને તેના ઘરનાઓએ કહ્યું, “ઈશ્વર કૃપાથી આપણને કોઈ વાતે ખોટ નથી. તારે નોકરી કરવાની જરૂર નથી. ઘર-પરિવારનો સમય સાચવીને જે કરવું હોય તે કર. તને છૂટ છે.” સ્તુતિએ ફરી સેવાકીય પ્રવૃતિઓ શરૂ કરી. તેણે નાનકડી ટીમ બનાવી અને જે પ્રવૃત્તિ તે બેંગ્લોરમાં કરતી હતી તે અહીં કરવાનું શરૂ કર્યું. લોકોને રક્તદાન, નેત્રદાન ને દેહદાન વિશે તે સમજાવતી. અનાથ બાળકો, અંધજનો ને નારી સંરક્ષણ કેન્દ્રો વગેરેમાં જઈને સેવા આપવાનું શરૂ કર્યું. ઘરમાં કોઈનો જન્મદિવસ હોય કે વર્ષગાંઠ હોય તો સ્તુતિ વિનય પાસેથી ખાસ ગિફ્ટ માંગતી અને મોટું દાન એ સેવાપ્રવૃત્તિમાં કરાવતી. આ પ્રવૃત્તિમાં પ્રવૃત્ત થવાથી સમય સારી રીતે જતો.તેને બે સોહામણાં બાળકો થયાં. તેનો જીવનસંસાર સરસ ચાલતો હતો. આમ, સ્તુતિ ઘર અને પરિવાર સાચવતી સાચવતી આ પ્રવૃત્તિમાં ડૂબતી ગઈ. એક દિવસ સ્તુતિ કોઈ એન.જી.ઓ.માંથી કામ પતાવીને આવતી હતી. રાત્રે થોડું મોડું થયું હતું. ડ્રાઈવરને તેણે સૂચના આપી કે, ‘ગાડી ઝડપથી ઘરે લઈ લે.’ ઉતાવળમાં આવવામાં ચાર રસ્તા પર અકસ્માત થયો. ગંભીર હાલતમાં સ્તુતિને હોસ્પિટલ લાવવામાં આવી. ડ્રાઇવરનું તો સ્થળ પર જ મૃત્યુ થઈ ચૂક્યું હતું. સૌ દોડાદોડીમાં પડી ગયા. ગમે તેટલો ખર્ચ થાય તો પણ સ્તુતિને બચાવવા માટે વિનય પાછું વાળીને જોતો ન હતો. આર્થિક રીતે તો કોઈ સમસ્યા જ ન હતી. સ્તુતિ માટે દવા અને દુઆ બંને એકધારાં ચાલતાં હતાં. તેની સાથે સંકળાયેલી એન.જી.ઓ., મિત્રો, સગાંસંબંધીઓ, કુટુંબીઓ, તેનાં બાળકો એમ બધાં જ ખૂબ દુઃખી હતાં. બધાં જ તેને માટે પ્રાર્થના કરતાં હતાં. પણ થાય શું? સ્તુતિની સ્થિતિ વધુ બગડતી ગઈ. આખરે ડૉક્ટરોએ તેને બ્રેઈનડેડ જાહેર કરી. સૌને માટે એ આઘાતજનક હતું. વિનયે થોડી સ્વસ્થતા રાખીને સ્તુતિની ઈચ્છા પ્રમાણે તેના અંગોનું દાન કરવાનું નક્કી કર્યું. બધાએ વિનયની હિંમત માટે દાદ આપી અને સહમતિ દર્શાવી, કારણ કે સ્તુતિનું તો કાર્ય જ સેવાનું હતું. અને તેની આ પણ અંતિમ સેવા બની રહે તે ઇચ્છનીય હતું. સ્તુતિની આંખો, લીવર, કિડની અને હૃદય સાથે અન્ય અંગોનું પણ દાન કરવામાં આવ્યું. આંખો તો તાત્કાલિક મુંબઈમાં જ કોઈ છોકરાને અપાઈ. તે રીતે કિડની અને લીવર પણ બીજા શહેરમાં આપવામાં આવ્યું. તેનું હૃદય ગ્રીન કોરિડોરમાં ધબકતું ધબકતું ત્યાં પહોંચ્યું હતું જ્યાં તેનાં હૃદયનું સાચું સરનામું હતું. એક વરસથી કાર્ડિઓ માયોપથી ડિસઓર્ડરથી પીડાતા, ચેન્નઈમાં રહેતા, સની પાસે….. હવે સ્તુતિ સનીની છાતીમાં ધબકી રહી છે. .

સૌને મકરસંક્રાંતિની હાર્દિક શુભકામનાઓ +અલાયશિપ:

અલાયશિપ: હાંસિયામાં છે તેઓનું ઉપરાણું તાણવું તેઆ તરફ ઉન્મત્ત ધ્વજ ફરકાવતું સરઘસ જતું;-ના તે નહીં,એ તરફથી ડાઘુજન ગમગીન ચહેરે આવતું;– તે યે નહીં.રસ્તા વિશે એ બે ય ધારા જ્યાં મળે,તે મેદની છે જિંદગી. -ઉશનસ્ ‘અલાયશિપ’ (Allyship) આમ તો શબ્દ તરીકે આ વર્ષે જ ડિક્સનરી ડોટ કોમમાં દાખલ થયો અને આ જ વર્ષે ‘વર્ડ ઓ ધ યર’ ઉર્ફે વર્ષનો સરતાજ શબ્દ પણ બની ગયો. ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર ‘અલાય’ એટલે વિશિષ્ટ હેતુસર ભેગું કરવું અથવા એક કરવું, બીજા સાથે જોડાયેલું માણસ અથવા રાજ્ય, સંધિ, લગ્ન કે મિત્રાચારીથી જોડાવું, મિત્રરાજ્ય કે રાષ્ટ્ર, સહાયકારી, સંધિથી જોડાયેલ રાષ્ટ્ર. અને ‘-શિપ’ એટલે ભાવવાચક નામ બનાવવા માટેનો પ્રત્યય. જેમ કે સિટીઝન અને સિટીઝનશિપ. નાગરિક અને નાગરિકતા. ફ્રેન્ડ અને ફ્રેંડશિપ. મિત્ર અને મિત્રતા. મેમ્બર અને મેમ્બરશિપ. સભ્ય અને સભ્યતા. ઓહ નો! સભ્ય અને સભ્યપદ. અલાયનો અર્થ આમ તો મિત્ર, દોસ્ત કે ભાઈબંધ. ‘ભાતૃ’ અને ‘બંધુ’ મળીને શબ્દ બન્યો તે ‘ભાઈબંધ’. બહેનોની મિત્રતા માટે બહેનપણી શબ્દ છે. કોઈ છોકરો કોઈ છોકરીને ‘બહેનપણી’ કહે એમાં બહેન જેવો ભાવ હોવો જો કે જરૂરી નથી! અને આ ‘-પણું’ એટલે શિપ. છોકરીની ફ્રેંડશિપ એટલે સખીપણું. કવિ શ્રી મુકેશ જોશીનાં ગીતનો ઉઘાડ છે: મને તમારા સખીપણાના હજુય કેમ અભરખા.. આજનો શબ્દ ‘અલાયશિપ’ એટલે મિત્રપણું. પણ મિત્રતા તો અકારણ પણ હોઈ શકે. અલાયશિપમાં અલબત્ત કોઈ ચોક્કસ હેતુ હોય છે. અહીં કોઈ સંધિ છે. કોઈ કારણ છે કે આપણે ભેગા થયા છીએ. આપણે એક જાતનાં નથી, એક જમાતનાં પણ નથી પણ એકમેકનાં વિચાર, વાણી કે વર્તનને ટેકો આપીએ છીએ. પુરસ્કૃત કરીએ છીએ. હું તમારો હિમાયતી છું. હિમાયત કરવી એટલે ટેકો આપવો, ઉત્તેજન આપવું, બચાવ કરવો, રક્ષણ કરવું, આશ્રય આપવો. એવા લોકો જે હાંસિયામાં ધકેલાયા છે. લઘુમતીમાં છે. એની લાગણી અને માંગણીમાં હું મારો સૂર પૂરાવું છું. હું તેઓને યથાશક્તિ મદદ કરું છું. એ મારી અલાયશિપ છે. આપણાં દેશમાં નથી પણ વિદેશમાં રંગભેદ છે. આપણાં દેશમાં જો કે બીજા ઘણાં ભેદ છે. આપણું કામકાજ જ ભેદી છે! પણ હા, કાળા, ધોળાંનો ભેદ નથી. વિદેશમાં ‘બ્લેક લાઇવ્સ મેટર’ જેવા વિરોધ પ્રદર્શન થાય છે. માત્ર અશ્વેત લોકો જ એવું કરે છે, એવું નથી. શ્વેત લોકો પણ એમાં જોડાય છે. આ ફ્રેંડશિપ નથી. આ અલાયશિપ છે. હમણાં ગયા અઠવાડિયે ગ્રેટ બ્રિટનનાં બ્રિસ્ટોલ શહેરમાં એક ઘટના બની. વાત જાણે એમ હતી કે શહેરની મધ્યમાં દાનવીર એડવર્ડ કોલસ્ટન(૧૬૩૬-૧૭૨૧)નું પૂતળું મૂક્યું છે. દાનવીર સાચા પણ જ્યારે લોકોને ખબર પડી કે કોલસ્ટન હબસી ગુલામોનાં વેપારમાં માલેતુજાર થયા હતા તે પછી આ પૂતળું અશ્વેત લોકોનાં વિરોધનું નિમિત બની ગયું. બ્રિસ્ટોલની ૩૦ વર્ષની છોકરી રિહાન ગ્રેહામે વિરોધ કરતા લોકોને રસ્સો આપ્યો, પૂતળાંનાં ગળામાં ફાંસો બાંધવા માર્ગદર્શન આપ્યું કારણ કે એ સ્ટેજ/ફિલ્મમાં ઉપર લાઇટિંગ ટેકનિશ્યન છે. એ જાણતી હતી કે ક્યાં રસ્સો બાંધવો અને કેવી રીતે ખેંચવો. અને પૂતળું જમીનદોસ્ત થઈ ગયું. લોકોએ એને ઢસડીને દરિયામાં નાંખી દીધું. છોકરીની ધરપકડ થઈ. એણે કહ્યું કે અમે ગયા વર્ષથી વિરોધ પ્રદર્શન કરીએ છીએ, આ ગુલામોનાં વેપારી-નું પૂતળું દૂર કરવા અમે મ્યુનિસિપાલિટીનાં સત્તાવાળાઓને કેટલીય વાર કહ્યું પણ તેઓ માન્યા નહીં. મેં આજે આવું કર્યું કારણ કે ‘કલર પીપલ’ સાથે મારી ‘અલાયશિપ’ અને ‘સોલિડારિટી’ છે. કલર પીપલ એટલે જેની ચામડીનો રંગ સફેદ નથી તેવાં બધા લોકો. આપણાં જેવા બ્રાઉન પીપલ ઉર્ફે ઘઉંવર્ણા લોકો ય એમાં આવી ગયા. અલાયશિપ એટલે હિમાયતીપણું. અને સોલિડારિટી એટલે સમસ્વાર્થતા અથવા હિતસંબંધનું ઐક્ય. રિહાન ગ્રેહામ પોતે નખશિખ શ્વેત છે. ગોરી ગોરી છે. પણ અશ્વેત લોકોની એ હિમાયતી બની ગઈ. એણે તેઓનું ઉપરાણું લીધું અને કહ્યું કે આ મારી અલાયશિપ છે. એ શબ્દ જે મૂળ તો દુશ્મનનો દુશ્મન એટલે દોસ્ત હોય એવા દેશ માટે વપરાતો હતો, એ હવે લોકસંબંધ અને જાહેર ટેકેદાર માટે વપરાવા લાગ્યો. એવા લોકોનાં અમે તરફદાર છઈએ જે અમારા જેવા નથી, અલગ છે પણ લગોલગ છે. ડિક્સનરી ડોટ કોમ દ્વારા જ્યારે અલાયશિપ શબ્દ વર્ડ ઓફ યર જાહેર થયો ત્યારે ડિક્સનરીનાં એક અધિકારી જ્હોન કેલીએ કહ્યું કે આ શબ્દ તો બે સદીથી છે પણ હવે એ એક ચોક્કસ અર્થમાં વપરાવા લાગ્યો છે. એક બીજો એવો જ લાગતો શબ્દ છે: ‘અલાયન્સ’ (Alliance). પણ એ શબ્દ અલાયશિપથી અલગ છે. અલાયન્સમાં વ્યક્તિઓ, કુટુંબો, દેશો કે પછી સંગઠનો વચ્ચેનાં સંયુક્ત આયાસ, પ્રયાસ અને હિતસંબંધોનું જોડાણ છે. અલાયશિપ-માં નિસ્વાર્થ ભાવ છે. હું સમલિંગી નથી પણ તેઓનાં અધિકાર માટે રજૂઆત કરું તો એ અલાયશિપ છે. હું અપંગ નથી પણ દિવ્યાંગનાં હક અધિકાર માટે આંદોલન કરું તો એ અલાયશિપ છે. વંચિત લોકોનાં ભલાં માટે હું તેઓનું ઉપરાણું લઉં તો એ અલાયશિપ છે. હું પોતે હાંસિયાનો માણસ નથી. પણ જે મુખ્ય ધારાથી દૂર છે એને માટે અવાજ ઊઠાવવાની મારી હિમાયત છે. અલાયશિપમાં વૈવિધ્ય છે, સમન્યાય છે અને સમાવેશ છે. અલાયશિપમાં સામાજિક ન્યાય છે, માનવ તરીકેનાં અધિકારની પુષ્ટિ એમાં થાય છે. અલાયશિપમાં જરૂરી નથી કે બહુ મોટી હોહા કરવી જ પડે. મોટું આંદોલન કરવું જરૂરી જ છે, એવું નથી. આ કામ દેખાડો કર્યા વિના કે ઢોલ પીટ્યાં વિના ય થઈ શકે. કામ ઓછું અને દેખાડો ઝાઝો એને ‘ઓપ્ટિકલ અલાયશિપ’ કહે છે. સાયલન્ટ અલાયશિપ ઘણીવાર વધારે અસરકારક નીવડતી હોય છે. અને ઘણીવાર અલાયશિપનું ભૂત વળગે તો તમે નબળાં વર્ગ માટે કાંઈ કેટલું બોલી/કરી નાંખો. અરે ભાઈ! એ લોકોને પૂછ્યું કે અમે તમારું ઉપરાણું લઈએ છે, એ તમને યોગ્ય લાગે છે? ઘણીવાર તેઓને પોતે પોતાની રીતે રજૂઆત કરવી હોય. તમે કોણ છો એમની જિંદગીમાં દખલ કરનારાં? અને એ પણ સમજી લેવું જોઈએ કે ઉપરાણું લેનાર આપણે પરફેક્ટ નથી. એટલે હરેક વખતે આપણે સફળ જ થઈએ એવું ય નથી. પણ હા, અલાયશિપમાં જે કરો એનો ફીડબેક લેતા રહેવું. ખ્યાલ આવે કે તમે કર્યું એ સારું તો કર્યું પણ સાચું કર્યું?

શબ્દશેષ:“અલાયશિપ એ એક અઠવાડિયાનો ખેલ નથી. એ આખી જિંદગીની પ્રતિબદ્ધતા છે. શીખવું, રચનાત્મક ટીકાને સમજવી, ભૂલ્યાં ત્યાંથી ફરી ગણવું, સંશોધન કરતાં રહેવું અને પરિસ્થિતિથી વાકેફ રહેવું.” –અજ્ઞાત પરેશ વ્યાસ

જેકપોટ/યામિની વ્યાસ

“ઓહ….! મમ્મી….!” લેબરરૂમમાં પ્રિયાએ મારો હાથ જોરથી પકડી રાખ્યો હતો. “હે ભગવાન! મારી દીકરીને સારી રીતે આમાંથી પાર પાડ. મંદિરે આવીને બાળકનું માથું ટેકવી જશું.” મેં મનોમન પ્રાર્થના કરી.” પ્રિયાને વેણ આવતું હતું અને દર્દથી પીડાતી મારી દીકરીનો કણસાટ સંભળાતો હતો. જોકે, એ પીડામાં એક મધુરી ખુશી પણ વર્તાતી હતી. પણ હવે જલદી પ્રસૂતિ થઈ જાય તો સારું. હું માનું કે ન માનું પરંતુ મારી કાકીસાસુ કહેતાં કે, આવા સમયે શરીર પર કોઈ બંધન ન રાખીએ, તો સારી રીતે છુટકારો થઈ જાય. તેથી, તેના પગમાં પહેરેલી પાયલ મેં કાઢી નાંખી અને વાળ પણ રબરબેન્ડ કાઢી ખુલ્લા કરી દીધા. હું બિલકુલ આ જ રીતે, દીકરીની જેમ, પ્રથમ પ્રસુતિ માટે મારા પિયર ગઈ હતી. આવી જ મધુરી વેદના… અને હવે જલદી છૂટી જાઉં એવું જ થતું અને થયું પણ ખરું. પરી જેવી મારી પ્રિયા આ જગતમાં આવી. કેવું ગુલાબી ગુલાબી પોચું પોચું શરીર, કાળીભમ્મર આંખો, નાના નાના નાજુક હાથપગ ને ફૂલની દાંડી જેવી કોમળ આંગળીઓ! પહેલીવાર તેને જોઈ ત્યારે થયું કે સ્ત્રીની કૂખમાં બ્રહ્માએ કેવું ગજબ નિર્માણ કરી રાખ્યું છે! કેવી ગજબ કૃતિનું નિર્માણ થાય છે! જાણે માતાપિતાની પ્રતિકૃતિ જ કહોને! તેને છાતીએ વળગાડી ત્યારે અદભૂત રોમાંચ થયો હતો.બચબચબચ કરતી મને વળગી પડી હતી.પહેલો રડવાનો અવાજ સાંભળ્યો. એય સૂરીલો લાગતો હતો. કાકીજી મને વધામણી આપવા આવ્યાં હતાં ત્યારે કહેલું, “સારું છે! પહેલી વખતે ઘરમાં લક્ષ્મી આવી છે. પણ બીજો રાઉન્ડ બાકી હોં! આ શુકનવંતા પગલે પગલે દીકરો ચોક્કસ આવશે ત્યારે એના પગ દૂધે ધોઇશું” મને સમજાયું નહીં કે, કાકીજી ખુશી વ્યક્ત કરી ગયાં કે આશ્વાસન આપી ગયાં? પહેલેથી જ નાની, દાદી, સાસુ, કાકીસાસુ કે મા, સૌના વર્તન અને વાણીથી કદાચ મારાં મનમાં ઘર કરી ગયું હતું કે, દીકરી પ્રત્યે અપાર વહાલ હોય, દીકરી ખૂબ ગમતી હોય પરંતુ એક દીકરો તો હોવો જ જોઈએ. એટલે જ, સહુના કહેવા મુજબ પહેલી દીકરી હોય તો બીજા રાઉન્ડની ટ્રાય કરવી જ જોઈએ.પહેલો દીકરો હોય તો મરજી મુજબ. આ બધું જ ભૂલી ને હું મારી પરીને પંપાળવામાં લાગી ગઈ. એ જન્મી તો જાણે ફરીથી હું જ જન્મી! તેની વિચ્છેદાયેલી નાળ જોઈને થયું હતું કે, ભલે ગર્ભનાળથી છૂટાં પડયા પણ હૃદયનાળથી હંમેશને માટે જોડાયેલા રહીશું.અરે,અદ્દલ મારું જ પ્રતિબિંબ જોઈ લો! અને તે હતી પણ કેવી મીઠડી!એની છઠ્ઠીના દિવસે કાકીજીના કહેવા મુજબ પ્રિયાનું જ સાચવી રાખેલું ધારજણું ઝભલું પહેરાવ્યું અને વિધિના લેખ લખવા કંકુ છાંટી કાગળ અને કલમ મુકાયા. પછી તો જાણે આંખોના પલકારામાં મોટી થતી ગઈ.અમારી સૌની હથેળીમાં એનું બાળપણ દોડતું રહ્યું.ઘરની ખૂબ લાડકી. આખું ઘર માથે લેતી. કેટલા બધા પ્રશ્નો પૂછતી! પપ્પાની પણ પરી. ‘મોટી થઈને તું શું બનીશ?’ એવું એને પૂછતા, બીજા બાળકો તો ઘણું બધું કહે પણ, મારી પરી તો કહેતી, ‘હું મમ્મી બનીશ’ એ થોડી સમજણી થઈ પછી અમે નક્કી કરેલું તે મુજબ બીજો રાઉન્ડ થયો અને નસીબજોગે મને દીકરો આવ્યો પર્વ. નાના ભાઈને પણ તે ખૂબ વહાલ કરતી.અમારી હથેળીમાં બન્નેનું બાળપણ દોડતું રહ્યું. પ્રિયા પર્વને સાચવતી પણ ખૂબ. ભણી-ગણીને મોટી થતી ગઈ. તેની સાથે ભણતા સોહામણા અંકિતને તેણે અંકિત કર્યો. તેણે અમને વાત કરી અને અમે એને ધામધુમથી પરણાવી. દોઢ વર્ષ પછી તેણે આ ખુશખબર આપી કે, તે હવે એકલી નથી. તેનામાં એક નવી જીવંતતા પાંગરી રહી છે, ત્યારે ખૂબ ભાવ સાથે આશીર્વાદ અપાઈ ગયા, ‘અરે વાહ! અમારો ભાણિયો આવી જવાનો!’ કદાચ ઊંડે ઊંડે એવું પણ હતું કે,દીકરો આવે ને એકજ પ્રસૂતિમાં પતી જાય. દીકરીજમાઈ પણ કહેતાં કે, જે પણ હોય, પણ એક જ બાળક.ફાસ્ટ લાઈફમાં એકને જ સંપૂર્ણ વહાલથી અને સમગ્ર ધ્યાન આપી ઉછેરીશું. પ્રેગનન્સી દરમિયાન ડૉક્ટરને બતાવવા જવાનું થતું ત્યારે પ્રિયાની સાથે હું જ જતી. મને વિચાર આવી જતો કે, એક જ વખતની પ્રસુતિમાં ટ્વિન્સ આવી જાય તો કેવું સારું! અને તેમાંય એક દીકરો અને એક દીકરી હોય તો! ફરી પ્રિયાનો ઊંહ્કારો સંભળાયો. તેણે મારો હાથ જોરથી દબાવ્યો ને મેં હાથ ફેરવતા કહ્યું”બસ બેટા, હવે થોડી જ વાર..” બીજી કોઈ ફિકર ન હતી કારણ કે અમારી ભત્રીજાવહુ જ હોશિયાર ગાયનેકોલોજિસ્ટ હતી અને અમે તેની જ હોસ્પિટલમાં હતા. પરીની પીડા મારાથી ન જોવાતાં મેં ભગવાનને કહ્યું, “જે પણ હોય તે.. પણ મારી પ્રિયાને હવે પીડા મુક્ત કરો.”ને ખરેખર પ્રિયાને રૂપાળી પરી અવતરી. પરીના મધુર ગુંજથી સૌ આનંદમાં હતા. ખાસ કરીને મારા જમાઈરાજ. ‘ભઈ બાપ બન્યા હતા!’ પ્રિયાએ પોયણી જેવી નાનકડી પરીને છાતીએ વળગાડી ને બચબચબચ… મેં જમાઈરાજને કહ્યું, “તમને ખૂબ ખૂબ વધામણી, દીકરા!” જમાઈરાજે ખૂબ જ વહાલથી એ જન્મેલી દીકરીના માથા પર હાથ ફેરવતા ફેરવતા કહ્યું, “અરે વાહ!પ્રિયા જો તો કોના જેવી લાગે છે?” મારાથી સહજ બોલાઈ ગયું. “બાપમુખી છે, શુકનવંતી છે,એનાં પગલે તે ચોક્કસ ભાઈને લાવવાની.” જમાઈરાજ બોલ્યા, “ના રે…. મમ્મી આજ અમારો જેકપોટ! હવે બીજું કોઈ નહીં, નો સેકન્ડ રાઉન્ડ.”

Movie +ઘોસ્ટિંગ: ભૂતિયું કનેક્શન+

Movie worth watching   he fought British

https://youtu.be/g7AYKrSEvPA

ઘોસ્ટિંગ: ભૂતિયું કનેક્શન દુનિયામાં જે કાંઈ બને છે એની મોટી અસર ભાષા ઉપર પડે છે. સમાચાર છે કે ઓક્સફોર્ડ ડિક્સનરીએ તાજેતરમાં જ નવાં શબ્દો શામેલ કર્યા. એક શબ્દ શામેલ થયો: એન્ટિ-વેક્સર (Anti-Vaxxer) અને કારણ હતું કોવિડ અને એ માટે લેવું પડતું વેક્સિન. ઘણાં ય એવાં લોક છે, જે હજી ય વેક્સિનનો વિરોધ કરે છે. એન્ટિ-વેક્સર શબ્દ તો જૂનો છે. સને ૧૮૧૨ માં એડવર્ડ જેનરે શીતળાની રસી શોધી ત્યારે એનો વિરોધ કરનારા એન્ટિ-વેક્સર કહેવાયા હતા. ૨૦૯ વર્ષો લાગ્યા આ શબ્દને ડિક્સનરીમાં શામેલ થવામાં. એટલે એમ કે આમ કોઈ પણ શબ્દ ડિક્સનરીમાં સીધો ઘૂસણખોરી કરી શકતો નથી. સમય લાગે છે. એક બીજો શબ્દ પણ શામેલ થયો: ડિઝાસ્ટર કેપિટાલિઝમ (Disaster Capitalism). મહાઆપત્તિ આવે, લોકો મરે પણ કેટલાંક એવાં ય મૂડીવાદીઓ હોય, જે એનો લાભ લઈને કમાઈ લેય. કોવિડ આવ્યો અને આપણે આર્થિક રીતે પાયમાલ થયા પણ એવા કેટલાં ધનિકો છે, જે કમાઈ ગયા. આપણી આપત્તિને તેઓએ અવસરમાં બદલી નાંખી! અને આમજનની ગરીબાઈ તો વાત જ શી કરવી? ગરીબ બહેનો દીકરીઓને માસિક રજસ્રાવ સમયગાળા દરમ્યાન સેનેટરી પેડ પણ મળે નહીં એને શું કહેવાય? શબ્દ શામેલ થયો: પીરિયડ પોવર્ટી (Period Poverty). આજે જો કે આપણે એવાં શબ્દની વાત કરવી છે જે આજકાલ આપણને અનુભવાય છે. એવું બને છે કે કોઈ દોસ્ત કે સહેલી અચાનક દેખાતો કે દેખાતી બંધ થઈ જાય. કોઈ સંદેશા વ્યવહાર પણ સદંતર બંધ. જાણે તદ્દન ખોવાઈ ગયો કે ગઈ. ઓક્સફોર્ડ ડિક્સનરીમાં અધિકૃત રીતે તાજો શામેલ થયેલો આજનો આપણો શબ્દ છે: ઘોસ્ટિંગ (Ghosting). हम ने ही लौटने का इरादा नहीं किया उस ने भी भूल जाने का वा’दा नहीं किया -परवीन शाकिर ઘોસ્ટ એટલે ભૂત. એવી વ્યક્તિ, જે વ્યક્તિગત સંબંધ આમ અચાનક કાપી નાંખે, કોઈ કારણ નહીં આપે અને કોઈ પણ ખુલાસા વિના સોશિયલ મીડિયા સહિત દરેક કમ્યુનિકેશનમાંથી બાકાત થઈ જાય. ચોખવટ પણ નહીં અને ચોવટ પણ નહીં. માણસ જેવો માણસ પળમાં ભૂત થઈ જાય અને એનો સંબંધ થઈ જાય ભૂતકાળ, એને કહેવાય ઘોસ્ટિંગ. ના, પ્રેમમાં હોય અને પછી બ્રેક-અપ થાય, માત્ર એની જ વાત અહીં નથી. આ તો કોઈ પણ સંબંધમાં થાય. કોઈ જણ વર્ષોથી તમારી દુકાનેથી જ ખરીદી કરતો હોય અને અચાનક બંધ થઈ જાય એવું ય બને. કોઈ કર્મચારી કશું ય કહ્યા વગર જતો રહે. અને આ બધાનું આવું કરવા પાછળનું કોઈ કારણ પણ ન સમજાય. કોઈ કારણ હોય જ નહીં, એવું ય હોય. કોઈ બોલાચાલી થઈ હોય, ઝઘડો થયો હોય એવું ય ન હોય. બસ હસતાં રમતા સાવ અચાનક…. માયા મૂકીને કોઈ જતું રહે. તમને લાગે કે મારો વાંક શો? મારો ગુનો શું? સાહિર સાહેબનું ગીત યાદ છે? વો અફસાના જિસે અંજામ તક લાના ન હો મુમકિન, ઉસે એક ખૂબસૂરત મોડ દેકર છોડના અચ્છા! અફસાના એટલે વાર્તા કે વૃતાંત. અંતે સારાવાનાં થાય. પણ એવું શક્ય ન હોય તો એને એક સુંદર વળાંક આપીને છોડી દેવું, એવું સાહિર સાહેબ કહી ગયા છે. આપણું ‘ઘોસ્ટિંગ’ એટલે એક ખૂબસૂરત વળાંક આપવા રોકાયા વિના અચાનક છોડી જવું તે. હા, સાહિર સાહેબવાળી વાત માટે પણ એક શબ્દ છે: કેસ્પરિંગ (Caspering). કેસ્પર પણ ભૂત છે પણ એ ફ્રેન્ડલી ભૂત છે. અહીં એ પેલો જણ ભૂત બનતા પહેલાં એક ખૂબસૂરત મોડ આપવા માટે કામચલાઉ રોકાઈ જાય છે. પણ પછી છોડી તો જાય જ છે. એ માણસ ભૂત તો બની જ જાય છે. ઘોસ્ટિંગ શબ્દ ‘મેશેબલ’ નામની ગ્લોબલ મલ્ટી-પ્લેટફોર્મ મીડિયાની જર્નાલિસ્ટ રાચેલ થોમ્સને સર્જ્યો, જ્યારે હિન્જ-મેચ નામનાં ડેટિંગ એપ ઉપર એને મળેલો એક ભાયડો અચાનક જ ગાયબ થઈ ગયો અને તમામ એપ પરથી એને બ્લોક કરી દીધી. આમ તો આ શબ્દ કોલિન્સ ડિક્સનરીમાં ૨૦૧૫ માં શામેલ થઈ ગયો હતો પણ ઓક્સફોર્ડ ડિક્સનરીએ હજી હમણાં શામેલ કર્યો એ અર્થમાં કે આ માત્ર પ્રેમ સંબંધની વાત નથી, આવું દરેક સંબંધમાં બને છે. આજકાલ સંબંધો ઓનલાઈન જ હોય છે. કોવિડ ઓછો થયો તો ય સદેહે મળવાનું ચલણ હજી ઓછું છે. હવે એવી ટેવ રહી નથી. એક વ્યક્તિ અનેક વ્યક્તિઓને ઓનલાઈન ફટ દઈને મળી શકે છે ત્યારે સંબંધને આમ સટ દઈને કટ કરી નાંખવો ઉર્ફે ઘોસ્ટિંગ પણ હવે આસાન છે. જે અચાનક ચાલ્યો જાય એ કહેવાય ‘ઘોસ્ટર’ અને જે રહી જાય એ ‘ઘોસ્ટી’. ઘોસ્ટિંગ શા માટે? અચાનક જતાં રહેવું એટલે ન કોઈ નાટક, ન કોઈ હોહા. જાહેર ચર્ચાનો જાણે વિષય જ નથી. કોઈ કારણદર્શક નોટિસ નહીં. કોઈ પૂર્વાપર સંબંધ આપીને સમજાવવાની વાત નહીં. સંબંધ તો હતો નહતો થઈ ગયો. ઘોસ્ટિંગમાં કડાકૂટ નથી, માથાકૂટ નથી, રડારોળ પણ નથી. આ તો સારું છે, નહીં?! ઘોસ્ટિંગનાં ય ત્રણ પ્રકાર છે. લાઇટ-વેઇટ, મીડિયમ-વેઇટ અને હેવી-વેઇટ ઘોસ્ટિંગ. પહેલાં પ્રકારમાં ટેક્સ્ટ મેસેજની આપ-લે હોય અને એ જણ કે જણી અચાનક ગાયબ થઈ જાય. ઠીક છે. કશું ગંભીર નથી. બીજા પ્રકારમાં એકાદ બે વાર રૂબરૂ મળ્યા ય હોઈએ, ઓનલાઈન તો નિયમિત આદાનપ્રદાન થતું જ હોય અને વ્યક્તિ અચાનક ગાયબ થઈ જાય જેમ કે ગધેડાનાં માથેથી શીંગડા. પણ ત્રીજા પ્રકારનાં સંબંધમાં ઘણું જ અંગત હોય, રંગત હોય અને આગળ આગળ જવાની શક્યતા ભરપૂર હોય પણ હસતાં, રમતા સાવ અચાનક.. હવે કોઈ ભૂત થઈ જાય તો આપણે શું કરવું? મન શાંત રાખવું. ના, આવું કશું હતું જ નહીં, આવું તો થયું જ નથી, એવો ખોટો સધિયારો આપણે આપણાં મનને આપવો નહીં. ઘોસ્ટરની ખોટી મનામણી તો કરવી જ નહીં. હા, એક છેલ્લો મેસેજ મોકલી શકાય. કહી શકાય કે ધીસ ઈઝ માય આખરી ખત, યૂ સી! મારે પોતાને દુ:ખી થવાની તો જાણે છૂટ પણ મારો જ વાંક હતો એવું વિચારવું નહીં. આમ પણ ખોટો માણસ ભૂત થઈ જાય તો સમૂળગાનું સારું. ભગવાનનો પાડ માનવો કે હાઈશ! એ ગયો. અને હા, આપણી તંદુરસ્તી અને મંદુરસ્તી જાળવવી. બીજાને મળતા રહેવું. સદેહે મળો તો સારું. એક નહીં તો બીજો કે બીજી. માણસોનો ક્યાં તોટો છે?
શબ્દ શેષ: “તમે ખોટા માણસને આટલો ચાહતા હો તો વિચારો કે સાચા માણસને તો તમે કેટલો બધો પ્રેમ કરશો?” –અજ્ઞાત”.

એ આવશ/યામિની વ્યાસ

  હૃદય બેસી જાય એવું દૃશ્ય આંખ સામે હતું. ઉપર ધોધમાર વરસાદ અને નીચે, નીચે માનવી સળગતા હતા. હા, એરપોર્ટથી થોડે દૂર જ લેન્ડિંગ કરતાં પહેલાં એક પ્લેન ક્રેશ થયું હતું. હંમેશા તત્પર અને ચપળ રહેતી ફાયર બ્રિગેડની ટીમ આંખના પલકારામાં કામગીરીમાં જોતરાઈ ગઈ. ઘટનાસ્થળની નજીકના વિસ્તારમાંથી દોડી આવેલા ઝૂંપડાંવાસીઓએ નજરોનજર ઘટના જોઈ હતી. અગનમાં ફેરવાતા આખા વિમાનને જોયું હતું અને નજીક જઈને સળગેલા માણસોને પણ. સૌપ્રથમ ટોળાંને દૂર કરાયું અને પછી યાત્રીઓને ગાડીઓમાં ગોઠવી ગોઠવીને સિવિલ હોસ્પિટલ તરફ રવાના કરાતા હતા. બંને પ્રકારની ગાડી હતી; એમ્બ્યુલન્સ અને શબવાહિની. શ્વાસ ચાલતા હતા એવા ત્રણેક યાત્રીઓને તાત્કાલિક પહોંચાડ્યા પછી એમ્બ્યુલન્સ પણ શબવાહિનીના કામમાં જ આવતી હતી. યુવાન સ્ટેશન ઓફિસર સૌમ્ય ભટ્ટ એક એક બોડીને ખૂબ જ સાચવીને હેન્ડલ કરવા સૂચનો આપતો હતો. અડધા બળેલા, સંપૂર્ણ બળેલાં ચહેરાઓ જોઈ ઇન્સાનિયતને નાતે કેટલીય સંવેદનાઓ જાગે પણ આ તો ફરજ હતી. ઇમોશન્સને અવકાશ નહોતો. હાથમાં જાડા રબરના ગ્લોવ્સ પહેરેલા લાશ્કરના હાથ પર કાળી ચામડીઓ રબરની જેમ જ ચોંટી જતી. એક નાનકડી બાળકીને ઉઠાવતા એનું માથું છૂટું પડી ગયું અને લાશ્કર ધ્રુજી ઊઠ્યો, પણ આ ઝડપી કામગીરીમાં એણે અટકવાનું નહોતું. એણે ખૂબ સાવધાનીથી ધડ અને માથું વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવ્યાં. એનો હાથ બાળકીના માથા પર ફેરવવા આપોઆપ લંબાઈ ગયો પણ બીજો સાવ ઓગળી ગયેલો દેહ એને બોલાવતો હતો. બે-અઢી કલાકની સખત કામગીરી પછી કુશળ ફાયર ઓફિસર સૌમ્ય ઘરે પહોંચ્યો અને સીધો બાથરૂમમાં ગયો.ગરમ પાણીના શાવર નીચે ડેટોલની અડધી બોટલ સાથે ઊભો રહી ગયો.પતિની ઇમર્જન્સી ડ્યૂટીથી વાકેફ સરવાણી સોહમના હાથમાંથી ટુવાલ લેતાં બોલી, “ચાલ, લંચ ગરમ કરી દીધું છે. હવે કોઈનો ફોન આવે તો પણ લઈશ નહીં,પહેલા ખાઈ લે.” પણ ફોન મુંબઈથી હતો. “હેલો મોટાકાકા! હા, મને ખબર છે. હું હમણાં જ ત્યાંથી આવ્યો. હા, એ જ… મુંબઈ ટુ અમદાવાદ. ઓહ… નો..! સૌમ્યથી એક ચીસ નીકળી ગઈ. “ના, ના. મોટાકાકા,શક્ય નથી. એક એક બોડી મારી નજર સામેથી પસાર થઈ છે. ઓહ માય ગોડ! હું સિવિલ પહોંચું છું. તમને ફોન કરું. પ્લીઝ, ટેક કેર. અવનીભાભીને સાચવજો.” કાનથી મોબાઈલ આપમેળે જ ખિસ્સામાં ગોઠવાઈ ગયો. “સરવાણી, આજે પ્લેન ક્રેશ થયું એમાં અદિત હતો પણ…” એ અડધું જ વાક્ય મૂકીને સિવિલ હોસ્પિટલ દોડી ગયો. ટોળાને વીંધતો એ દોડ્યો અને આખી દુર્ઘટના દુર્ગંધથી માથું ફાડી નાખે તેવી હતી. નાક પર રૂમાલ બાંધીને બહાવરા બેબાકળા દોડતા, રડતા અથવા તો ગભરાટના માર્યા લોકો જોઈને ચક્કર ખાઈ જવાય તેવું વાતાવરણ હતું. પણ કોણ કોને રોકે? ડેડ બોડી રૂમ ભરાઈ જવાથી બાકીની લાશોને હોસ્પિટલના પેસેજમાં જ ગોઠવવામાં આવી હતી. સફેદ ચાદરો ઓઢાડેલી હતી પરંતુ બધા પોતપોતાના સગાની શોધાશોધમાં ઝડપથી ખેંચી,ઢાંકી ન ઢાંકી ને આગળ વધતા હતા. સૌમ્યએ સૌથી પહેલા બર્ન્સ વોર્ડ આઈ.સી.યુ. તરફ જઈને વેન્ટિલેટર પર હતા તે ત્રણ યાત્રીઓને જોઈ લીધા. પછી લોબી તરફ દોડ્યો. એક એક લાશ તેણે નજીકથી જોઈ પરંતુ અદિત ન મળ્યો. એણે લીસ્ટ જોવા માટે માંગ્યું અને જોયું તો અદિત ભટ્ટ નામ એમાં હતું. ફરીથી ચકાસ્યું. પોસ્ટમોર્ટમ રૂમ, ડેડબોડી રૂમ, પેસેજ…. પરંતુ તે ક્યાંય મળ્યો નહીં. કદાચ હોય તોપણ ઓળખાય નહીં તેવી લાશોમાં તેને ઓળખવો શક્ય ન હતો. ત્યાં જ ખબર પડી કે મુંબઇથી અવની જે સ્પેશ્યલ પ્લેન ઉપડ્યું છે તેમાં આવી રહી છે. એ સીધો જ એરપોર્ટ પહોંચ્યો. કાકાને અને અવનિને લઈ આવ્યો. અવનીના મોંમાંથી રડતાં રડતાં ત્રણ જ શબ્દો સર્યા, “તેં જોયો અદીતને?” સૌમ્ય ખૂબ ધીમેથી બોલ્યો, “ભાભી, ખૂબ હિંમત રાખવી પડશે. અદિતને તમારે જ ઓળખવાનો છે.” અવની મનમાં ઘણો વલોપાત અનુભવતી હતી છતાં સ્વસ્થતા જાળવી રડવું રોકાવું પડે એમ જ હતું. સૌમ્ય અને કાકાને થયું આટલી બધી સળગી ગયેલી લાશો જોઈને અવની સંતુલન ગુમાવી દેશે. આમ તો એ પત્રકાર હતી. આવી બધી ઘણી ઘટનાઓ તેણે જોઈ હતી, તેનું રિપોર્ટિંગ કર્યું હતું. તે નીડર અને બાહોશ હતી,કેટલાયને સાંત્વના આપી હતી.વળી સેલ્ફ કાઉન્સેલિંગ શીખવી ડિપ્રેશન દૂર કરવા મોટીવેટ કર્યા હતા. પરંતુ અત્યારે વાત કંઈક જુદી જ હતી. ધબકારા ચૂકી જવાય અને કાળજુ કંપી જાય તેવા મૃતદેહો જોતી જોતી તે આગળ વધી. એમાં અદિતને શોધવા તે ધારી ધારીને, અડીને, ફેરવીને, હલાવીને અરે સાવ ભડથું થઇ ગયેલી હોય એવી લાશોને પણ કોઈને કોઈ એંગલથી માપવા પ્રયત્ન કરતી. આજુબાજુથી કેટલીય લાશો એનાં સગાંવહાલાં લઈ જતાં હતાં. અવનીને વીજળીની ગતિએ એક લખલખું પસાર થઈ ગયું. ‘આ જ અદિત…’ એવું મારે બોલવાનું આવશે ત્યારે? ખરેખર તો આવી કેટલીય ઘટનાઓ અને દુર્ઘટનાઓની પોતે તેની ફરજ દરમિયાન સાક્ષી બની હતી, પરંતુ અત્યારે તેણે સંતુલન ગુમાવ્યું. કાકાએ અને સૌમ્યએ તેને સાચવી લીધી. ડેડબોડીરૂમના એક ખૂણામાં લઈ જવાની તો સૌમ્યની હિંમત ન ચાલી. ત્યાં આખો દેહ નહીં પરંતુ વિવિધ અંગોના બળેલા ટુકડા હતા. સાંજ ઢળવા આવી. આ ત્રણેય હજુ ત્યાં જ હતા. હવે ખૂબ ઓછી લાશ બાકી હતી. ‘મીમી…મીમી…” જેવો મીઠો અવાજ સંભળાતા તેણે પાછળ ફરીને જોયું. એક નાનકડી ફૂલ જેવી બાળકીએ તેની માને ઓળખી લીધી હતી અને તેની પાસે જવાનો પ્રયત્ન કરતી હતી. તેને ક્યાંથી ખબર હોય કે આ મા હવે ક્યારેય તેને ઊંચકવાની નથી. ને એના પપ્પા ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડતા હતા.તેની નાનકડી આંખોનું અચરજ જોઈ વિધાતાને પણ તેની આવી કિસ્મત લખવા બદલ અફસોસ થતો હશે. આ દૃશ્ય અવની ન જોઈ શકી એને એની દીકરીઓ યાદ આવી ગઈ. સૌમ્યએ કહ્યું, “આપણે ઘરે જઈએ.” અવની તરત જ બોલી, “અદિત વિના?” એક કલાક વીતી ગયો. હવે માત્ર ન ઓળખાતી હોય તેવી, હોળીમાં બળેલાં લાકડાં જેવી બે જ લાશ બાકી હતી. સૌમ્યએ કહ્યું કે, “મેં અહીં વાત કરી છે. જુઓ, અહીં હવે છેલ્લા બે જ મૃતદેહો બચ્યા છે. એમાંથી એક અદિત હોઈ શકે. આપણે હવે ઘરે જઈએ. કાલે સવારે બીજા મૃતદેહનો પરિવાર સંમત થાય તો બંનેના સાથે અંતિમ સંસ્કાર કરી શકાય. એના સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી.” બસ હવે ઘરે જવાનું હતું. અને સવારની રાહ જોવાની હતી. બધા સગાંઓ ઘરે આવી ગયાં હતાં. અવનીને જોતાં જ દીકરીઓ સહિત બધાં તેને વળગી પડ્યાં પણ પછી એને એક રૂમમાં લઈ જવામાં આવી. ખૂબ થાકેલી અવની માના ખોળામાં માથું મૂકી પારાવાર વલોપાત પછી જાણે તંદ્રામાં સરી પડી. “બાય અનુ…!” વહેલી પરોઢે ઘરેથી એરપોર્ટ જવા નીકળેલા અદિતનો હસતો ચહેરો યાદ આવ્યો. “યાર, તેં આજે અમદાવાદ જવાનું નક્કી કર્યું? આજે તો મેં એક બીજો પ્લાન કર્યો હતો તારી સાથે. અવનીને નજીક ખેંચતા, “અરે! બે કલાકનું જ કામ છે. ચાર વાગે પાછો આવી જઈશ. બસ પછી તેં ગોઠવેલા પ્લાન મુજબ… અને સાથે સૌમ્ય અને સરવાણીને પણ મળતો આવીશ, પછી ઊડીને તારી પાસે. ને જો, મેં સૌમ્યને પણ ફોન નથી કર્યો. ચોવીસ કલાકની ડ્યૂટીવાળું બમ્બાખાનું છોડીને એ ક્યાં જવાનો? ચલ બાય…” અદિત આવવાનું કહીને જાય એ સમયે તે પાછો ન આવે એવું કદી બન્યું ન હતું. એને ટેવ હતી એરપોર્ટ પહોંચીને એક ફોન કરે જ અને કર્યો પણ હતો. ઊંઘતી દીકરીઓને પણ યાદ કરેલી.ને મને સાંજની રાહ જોવા પણ કહેલું. પછી.. એવું થયું હશે કે, આદિત્ય પ્લેનમાં બેઠો જ ન હોય, ટિકિટ ખોવાઈ ગઈ હોય અથવા તેની સીટ બીજા કોઈને અલોટ કરી હોય. ના, ના, પ્લેનમાં બેઠો હશે પણ ક્રેશ થતી વખતે સૌથી પહેલાં તે બહાર કૂદી પડ્યો હશે. હા, એવું જ હશે. એ અગાઉ મિલીટરીની ટ્રેનિંગ લેવા પણ ગયો હતો. સ્ટીલ જેવી એની બોડી છે. એની કૂદીને દોડી જ ગયો હશે. અદિત તું આમાં નહીં જ હોય.તું બચી જ ગયો હશે.મેં ખૂબ ધારીને જોયું છે અદિત તું જ મારું અતીત અને ભાવિ પણ. પ્લીઝ એક વાર કહી દેને કે તું આવીશ. આવીશને ‘અદિત?’અદિત. શબ્દ અવનીથી મોટેથી બોલાઈ ગયો. માએ ઢંઢોળી અને બોલી, “બેટા, તારું મોઢું સુકાતું હશે, પાણી પી લે.” અવની સફાળી બેઠી થઈ. બિહામણા વાતાવરણે તેને ઘેરી લીધી હતી. સવાર પડી. એને વડીલોએ સમજાવી કે બે મૃતદેહોના સાથે જ અગ્નિસંસ્કાર કરવાના છે. બીજા મૃતદેહનો પરિવાર પણ હિંદુ બ્રાહ્મણ છે અને તેમને પણ વાંધો નથી. આ સિવાય બીજું કરી પણ શું શકાય? બંને મૃતદેહોને સંપૂર્ણ ઢાંકી ફૂલોથી સજાવીને સિવિલમાં જ તૈયાર કરવામા આવ્યા. હવે તેના દર્શન સિવાય કશું જ કરવાનું નહોતું. મુખ હોય તો ગંગાજળ રેડાયને? એને નસકોરા હોય તો રૂ મુકાય ને? ચામડી હોય તો ચંદનનો લેપ કરાય ને! બસ જે છે તે આ જ છે અને અંતિમ છે. અવની સૌની સાથે સિવિલ હોસ્પિટલ પહોંચી. તેના મનમાં આક્રંદનો પાર ન હતો પરંતુ તેણે ગાડીમાંથી ઊતવાની ચોખ્ખી ના પાડી. એ અદિત નથી. હું વિદાય નહીં આપું. મારો અદિત તો આવશે. સૌને થયું કે હવે શું કરવું? મા તેને સમજાવવા લાગી પરંતુ અવની ન માની. એની આંખમાં આંસુનું ટીપું પણ ન હતું.પણ તેણે જોયું, સામેથી આવેલી એક કારમાંથી એક યુવાન ગર્ભવતી સ્ત્રીને ટેકો આપીને માંડ ઉતારવામાં આવી. જોતા જ લાગ્યું કે પ્રસવની ક્ષણ હમણાં જ આવી જશે. મુરઝાયેલો ચહેરો, રડી રડીને એ સૂકાઈ ગયેલી આંખો અને ત્રણથી ચાર જણા તેને ટેકો આપીને બંને લાશ સુવડાવી હતી એ તરફ લઈ જતા હતા, જોઈને જ એમ થાય કે તેને શું કામ અહીં આવ્યા હશે? પરંતુ જરૂરી હતું કે તે સ્વીકારે કે તેનો પતિ મૃત્યુ પામ્યો છે.ડોક્ટરની સલાહ મુજબ એને મૌન તોડી રડાવવી અત્યન્ત જરૂરી હતી. અવની માંડ આ દ્રશ્ય જોઈ શકી, તે સ્ત્રી ઢળી પડવાની તૈયારીમાં હતી, તે ભાન ગુમાવી દે તેવું લાગ્યું પરંતુ ત્યાં જ અવની ગાડીમાંથી ઊતરી અને દોડી. અવની એ યુવાન સ્ત્રીને જોરથી વળગી પડી અને પીઠ પર હાથ ફેરવતા બોલી, “આવશે… એ આવશે…” આગલા દિવસથી મૌન થઈ ગયેલી એ યુવાન ગર્ભવતી સ્ત્રી ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડી. બધાના રુદન વચ્ચે પણ દબાઈ જતો, એના પેટ પર હાથ ફેરવતો ફેરવતો સ્વર સંભળાતો હતો, “એ આવશે… પાછો આવશે.” યામિની વ્યાસ

નેટ્રીસીડે (Natricidae) અને હોમલોપસીડે (Homalopsidae) કુટુંબના ચાર સાપ

‘અભીવ્યક્તી’

(38) લીલવો, લીલો સાપ, લીલુ ગેંડુ, (39) ડંડુ, ડુંડવાળુ, જળસાપ, પાણીનો સાપ, (40) શ્વાનમુખી જળ સાપ, શ્વાનમુખી ડેડું અને (41) કળણનો સાપ, કીચડીયો, કાદવનો સાપની સચીત્ર જાણકારી પ્રસ્તુત છે…

View original post 1,611 more words

નૉનસેન્સ બોલે તો બકવાસ/પરેશ વ્યાસ

, તું મરજીવો મોતી માટે,છોડ સકલ બકવાસ, યાર તું યાર બની જા! – શ્યામ સાધુ તાજેતરમાં જ ‘બકવાસ’ શબ્દ વિષે બે વકીલો લડી પડ્યા. હું વકીલ તું વકીલ ન્યાય માટે, છોડ સકલ બકવાસ, યાર તું યાર બની જા. પણ.. લડતા લડતા લડી પડે, ભાઈ વકીલ છે. આમ તો કોર્ટમાં સામસામી દલીલો કરે ત્યારે વકીલો એક બીજાને મારા વિદ્વાન મિત્ર તરીકે સંબોધે. પછી બહાર નીકળીને સાથે ચાય પણ પીતા હોય. દલીલો સામસામી હોય પણ એમાં કશું ય અંગત ન હોય. પણ થોડા દહાડા પહેલાં સર્વોચ્ચ અદાલતની કોર્ટ નં. ૧માં વડા ન્યાયમૂર્તિ રામન્ના, ન્યાયમૂર્તિ ચંદ્રચૂડ અને ન્યાયમૂર્તિ સૂર્યકાંતની ખંડપીઠ સમક્ષ, પ્રદૂષણ અંગેની એક લોકહિતની અરજીની સુનાવણી દરમ્યાન બે ઉચ્ચ વકીલો, સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતા અને સુપ્રીમ કોર્ટ બાર એસોસિએશનનાં પ્રેસિડન્ટ વિકાસ સિંઘ આપસમાં બાખડ્યા. અમને થયું કે આ વકીલોનાં એસોસિએશનને ‘બાર’ કેમ કહેતા હશે? સારું છે આ શબ્દયુદ્ધ હતું, બાર-ફાઇટ નહોતી. નહીં તો માથા રંગાઈ જાત. પણ એ જવા દો. આજે કોઈ નૉનસેન્સ વાત કરવી નથી કારણ કે આજનો શબ્દ જ નૉનસેન્સ છે. વાત દિલ્હીનાં પ્રદૂષણની હતી. બે પર્યાવરણવાદીઓએ યાચિકા કરી કે સરકાર કાંઈ કરતી નથી એટલે કોર્ટ આદેશ કરે, સરકારને ફરજ પાડે કે આમ કરવું, તેમ કરવું.. સોલિસિટર જનરલનાં કહેવાનો એ મતલબ હતો કે પ્રદૂષણનો પ્રશ્ન સાચો છે પણ આ યાચિકા પાછળ અરજદારનો કોઈ એજન્ડા છે. અરજદાર વતી દલીલ કરતાં વકીલ અને બાર એસોસિએશનનાં પ્રમુખ ગુસ્સે થઈ ગયા. કહ્યું કે આ દરજ્જાનાં વકીલ નૉનસેન્સ વાત કરે… એ બરાબર નથી. સોલિસિટર જનરલે સામે તરત કહ્યું કે નૉનસેન્સ શબ્દ કોર્ટમાં વર્જ્ય છે, વપરાઇ શકતો નથી. અને આ શબ્દયુદ્ધ તુમુલ બને એ પહેલાં ખંડપીઠ પર બિરાજમાન ન્યાયમૂર્તિઓએ મામલો શાંત પાડ્યો. થેન્ક યૂ, માય લોર્ડ્સ. અમેરિકાનાં સ્થાપકો પૈકીનાં એક બેન્જામિન ફ્રેન્કલીન કહેતા કે જે વિદ્વાન મૂર્ખ હોય છે એ અભણ મૂરખની સરખામણીમાં પોતાનું નૉનસેન્સ સારી ભાષામાં રજૂ કરે છે, તેમ છતાં આખરે તો એ નૉનસેન્સ જ છે! આમ આ આખી વાત, આમ જુઓ તો નૉનસેન્સ જ હતી પણ જો તેમ જુઓ તો… અમને શબ્દ મળ્યો: નૉનસેન્સ (Nonsense). ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર નૉનસેન્સ એટલે અર્થહીન વાત, અક્કલ વગરની વાત, વાહિયાત (વાત), બકવાટ, મૂર્ખામીભર્યું (વર્તન). તમે કહો છો તે વાત વાહિયાત છે. અમે કહીએ છીએ કે વાહિયાતપણું પોતીકું હોય છે. કહે છે કે એકને માટે નૉનસેન્સ લાગે એ વાત બીજા માટે સેન્સવાળી હોઈ શકે. ટૂંકમાં જે વાત સુસંગત નથી, બંધબેસતી નથી એ નૉનસેન્સ છે. ‘સેન્સ’ એટલે જાણવાની શક્તિ, કશાકનું ભાન કે જ્ઞાન, સૂઝ, સંવેદ, સમજણ, અક્કલ, સહજવૃત્તિ કે પ્રેરણા, વ્યવહાર જ્ઞાન. નૉન તો આપણે જાણીએ. ‘નૉન’ એટલે નહીં. જિંદગી આખી નૉનસેન્સ છે. કશુંય સમજાતું નથી. રોજ ઊઠીને ડખ્ખો થતો રહે છે. બે ડઝન પુસ્તકોનાં બેસ્ટસેલર લેખક જેમી હોમ્સ એમનાં પુસ્તક ‘નૉનસેન્સ’માં કહે છે કે નૉનસેન્સ છે તો સારું છે. તો જ એમાંથી માર્ગ નીકળશે. પ્રોબ્લેમનો ઉકેલ આવશે. થોડી ધીરજ રાખવી. કન્ફ્યુઝન થાય તો એનો નિકાલ પણ આવશે. નૉનસેન્સ છે એટલે સેન્સ-ની વાતો સમજાય છે, લો બોલો! બકબક, બેહૂદગી એટલે નૉનસેન્સ. નૉનસેન્સ એટલે હાસ્યાસ્પદ અથવા અસત્ય વિચાર, વક્તવ્ય અથવા માન્યતાઓ. અને આવું કોઈ આપણને કહે તો એને કહી દેવાય કે ડોન્ટ ટૉક નૉનસેન્સ. નૉનસેન્સ શબ્દ નિરર્થક અસંગત અથવા અનર્ગલ આચરણ માટે પણ ઉપયોગમાં આવે; જેમ કે સાહેબ બૌ કડક છે હોં, નૉનસેન્સને જરા પણ ચલાવી ન લિયે. માટે તમે એમને રૂબરૂ મળો તો ટૂ-ધ-પોઈન્ટ વાત કરવાની, સમજ્યા ને?! ઘણી વાર કશુંક એવું લાગે કે કોઈક શબ્દો બોલાઈ તો રહ્યા છે પણ એનો કોઈ અર્થ ન નીકળે. દાખલા તરીકે દરિયામાં આગ લાગે તો માછલી ઝાડ ઉપર ચઢી જાય! અથવા પેલું ખૂબસૂરત ગીત છે ને કે ‘ખેતમેં ઊગતી ટોફી, પેડપે ફલતે લડ્ડૂપેંડે, નલ ખોલો તો કોફી.. નૉનસેન્સનો આવો એક સમાનાર્થી શબ્દ ‘એબ્સર્ડ’ (Absurd) આપણે જાણીએ છે. મૂળ લેટિન શબ્દો એબસર્ડસ (બેસૂરો) અને સર્ડસ (મંદબુદ્ધિ) પરથી આવેલો શબ્દ એબ્સર્ડ ૧૬મી સદીથી ઇંગ્લિશ ભાષામાં છે. અન્ય બે શબ્દો છે ગિબરિશ કે જિબરિશ (લવારો) અને બુલશિટ (મૂર્ખામીભર્યું). અહીં બુલ એટલે આખલો અને શિટ એટલે છાણ- એવી વાત નથી. મૂળ લેટિન શબ્દ છે ‘બૉલોક્સ’, જેનો અર્થ થાય છે નર અંડકોષ કે વૃષણ. નર જનનેંદ્રિયની નીચે આવેલાં વૃષણ એટલે બૉલ્સ. ‘બુલશિટ’ એ ઇંગ્લિશ ભાષામાં ગાળ છે. બુલશિટ કરતાં નૉનસેન્સ શબ્દ ઓછો અપમાનજનક છે. એથી વધારે સારી રીતથી કહેવું હોય તો ‘ઈટ ડઝ નોટ મેક સેન્સ’- એવું કહેવાય. અર્થ એક જ થાય, બકવાસ…. પણ કહેવાની રીત જુદી. મને લાગે છે કે હવે આ બકવાસને અહીં જ સમેટી લઈએ. નહીં તો તમે કહેશો કે મને લૉગોરીઆ (Logorrhoea) થઈ ગયો છે. ‘લૉગો’ એટલે શબ્દ અને ‘રીઆ’ એટલે ઝાડા થઈ જવા તે. ડાયેરીઆ શબ્દ તો આપણે જાણીએ જ. લૉગોરીઆ એટલે શબ્દનો અતિસાર થઈ જાય તે! વધારે પડતાં શબ્દો, એવા શબ્દો કે જેની જરૂર નથી. એકની એક વાત પણ ફેરવી ફેરવીને એવી રીતે કહે કે અંતે કવિ શું કહેવાય માંગે છે?-એ કાંઈ સમજાય જ નહીં. આ પણ તો નૉનસેન્સ જ થયું ને ભાઈ! ‘નૉનસેન્સ’ શબ્દ સુપ્રીમ કોર્ટમાં પ્રતિબંધિત છે. પણ લૉગોરીયા? કોર્ટમાં સદેહે શબદ-યુદ્ધે ચડેલાં સુપ્રીમ વકીલોને આ આજનો શબ્દ સપ્રેમ અર્પણ છે. અમેરિકન લેખક, પોલિટિકલ કાર્ટૂનિસ્ટ ડો. થિયોડર સ્યૂસ કહેતા કે મને નૉનસેન્સ ગમે છે કારણ કે એ મગજનાં કોષોને જાગૃત કરે છે. વડા ન્યાયમૂર્તિને અમારી અરજ છે કે આપણાં વિદ્વાન વકીલોનું નૉનસેન્સ ચલાવી લેવું, તંઈ શું? શબ્દ શેષ:“જ્યારે અન્ય લોકોનાં નૉનસેન્સમાં તમે અનાયાસે ખેંચાઇ જાઓ ત્યારે આ શબ્દોનું પુનરાવર્તન કરતાં રહેવું. – આ મારું સર્કસ નથી, આ મારા વાંદરાઓ નથી – આ મારું સર્કસ નથી, આ મારા વાંદરાઓ…. ” -પૉલિશ કહેવત

“કાશ…હું હલી હોત! /યામિની વ્યાસ”

“કાશ…હું હલી હોત! અરે બાપ રે! આ શેનો અવાજ? અરે હા, આ તો સવારે ભરેલા ભીંડા વધાર્યા હતા તે છે. અરે ભૂલી ગઈ? રાઈ તતડી રહી છે. પરવળ વઘારવાના છે. અને સહેજ બીજી બાજુ જોયું ત્યાં એક પાણીનું ટીપું અંદર પડતાં એક રાઈનો દાણો તેના હાથ પર ઊડીને પડ્યો. એ જરા ચમકી પરંતુ હાથ હલાવવાનો ન હતો. ઓહ! હું તો ભૂલી જ ગઈ! હું તો અત્યારે આ મશીનમાં છું. હલીશ તો વધુ વાર લાગે છે. કદાચ એ ફરીથી પૈસા પણ માંગે. આટલા બધા… ચાર હજાર રૂપિયા લાવવા ક્યાંથી? સુમીનો એમ.આર.આઇ. ટેસ્ટ ચાલતો હતો. કેટલાય વખતથી તેના જમણા હાથની આંગળીઓ બરાબર કામ નહોતી કરતી, ઝણઝણાટી થતી હતી. શરૂઆતમાં તેણે બહુ ધ્યાન ન આપ્યું. તેને લાગ્યું કે કદાચ વજન ઉચકાઈ ગયું હશે અથવા એ હાથથી કામ વધુ પડતું કર્યું હશે તો આવું થતું હશે. ધીરેધીરે તેના જમણા પગનો અંગૂઠો પણ વગર કારણે હલતો હતો. તેનું ધ્યાન જતું ત્યારે તેને જોરથી પકડીને દબાવી દેતી અને આજ્ઞાંકિત બાળકની જેમ પગનો અંગૂઠો પણ શાંત થઈ જતો. એકવાર સાણસીમાંથી તપેલી છટકી ગયેલી ત્યારે ઘણું બધું દૂધ ઢોળાઈ ગયું હતું અને તે દાઝી જતાં બચી ગઈ હતી. પછી તેણે અને તેના ઘરનાએ નક્કી કર્યું કે હવે ડૉકટરને બતાવવું. ડૉકટરે ઘણી બધી તપાસ કરી અને અંતે લાગ્યું કે પાર્કિન્સનની શરૂઆતની અસર લાગે છે. તેના માટે મગજનો એમ.આર.આઇ. કરાવવો જરૂરી છે. સુમી તો સાંભળીને ડઘાઈ ગઈ કે, હાથ સાથે મગજને શું લેવાદેવા? પરંતુ સાજા થવું હોય તો કરાવવું જ પડે. સૌથી પહેલાં તો તેની ફી સાંભળીને જ તેને આંચકો લાગ્યો પરંતુ થાય શું? મગજનો એમ.આર.આઇ. કરાવતા તેને ખૂબ ડર લાગતો હતો. ફાઈલ આપીને તે પણ લાઇનમાં બેઠી. આજુબાજુ બે ત્રણ જણા હતા તેમને પણ પૂછ્યું કે, આમાં શું હોય છે? અને શું થાય છે? જેમને અનુભવ હતો તેમણે તેનો અનુભવ કહ્યો, ‘વધુ કંઈ નહીં થાય. તમને સુવડાવીને મશીનમાં મૂકી દેશે અને જુદા જુદા અવાજો આવશે. સુમીને આ સાંભળીને ખરેખર બીક લાગતી હતી. એકવાર મશીનમાં જાઉં અને પાછી આવું જ નહીં તો? વીજળીનો કોઈ પ્રોબ્લેમ થાય અને મશીન મારા પર તૂટી પડે તો? સુમીને જાતજાતના વિચારો આવતા રહ્યા. તેણે તેના પતિ અરુણને કહ્યું, ‘તમે ત્યાં મારી સાથે આવજો.’ તેનો નંબર આવ્યો ત્યારે તેણે અરુણનો હાથ પકડી રાખ્યો. એમ.આર.આઇ. કરનારા ભાઈએ કહ્યું, ‘કોઈ જાતની ધાતુની વસ્તુ પહેરેલી નથી ને? હોય તો કાઢી નાંખો.’ સુમીએ નાકની ચૂની, કાનની બુટ્ટી માંડ કાઢી. ગળામાંથી મંગળસૂત્ર અરુણે કાઢી આપ્યું. તેને થયું કે ખરેખર હવે હું ઉપર ચાલી. સાચી વાત છે… ત્યાં ઘરેણાં પહેરીને થોડું જવાય છે? અંદર જે કપડાં આપ્યાં હતાં તે સુમીએ બદલી લીધાં. સુમીને એવું જ લાગતું હતું કે જાણે ખરેખર તે આ દુનિયામાંથી જઈ રહી છે! અરુણે પણ તેનો હાથ છોડાવીને કહ્યું કે, ડરવાની કોઈ જરૂર નથી. આમાં કશું જ નહીં થાય. ત્યાં મારાથી જોડે ન ઊભું રહેવાય. સુમીનો સહેજ ધ્રુજતો હાથ વધુ ધ્રુજવા માંડ્યો, આખું શરીર ધ્રુજવા માંડ્યું. તે હિંમત કરીને સૂઈ તો ગઈ પણ તેણે પેલા ભાઈને પૂછ્યું, “આમાં કેટલી વાર લાગશે?” પેલા ભાઈએ સ્મિત સાથે કહ્યું, “વીસેક મિનિટ, જો તમે હલશો નહીં તો. જો હલશો તો વધુ સમય લાગી શકે અને ફરીથી એમ.આર.આઇ. કરવો પડે.” સુમી વધુ ગભરાઈ. ફરી કરવો પડે? એટલે કે હું જીવતી રહીશ અને પાછી મશીનમાં જઈશ? તેણે આંખો સજ્જડ બંધ કરી રાખી. આંખો ખોલે તો બીક લાગે ને! જુદાજુદા અવાજોમાં ખોવાઈ ગઈ. અરે બાપ રે! આ તો હું ટ્રાફિકની વચ્ચે ફસાઈ ગઈ. કેટલા બધા હોર્ન વાગે છે? અને આ ગાડી ઊંધી કેમ આવે છે? સુમી ઘરેથી ટિફિન સર્વિસ આપતી હતી. નાસ્તા બનાવીને પણ તે વેચતી હતી, જેથી ઘરના બે છેડા જોડવામાં મદદ કરી શકે. તેનો સામાન લેવા માટે તે ટુ-વ્હીલર પર દોડ્યા કરતી. એને યાદ નથી કે કોઈ દિવસ એક્ટિવા પર સરખી રીતે બેસીને આવી હોય. ડિકી આખી ભરેલી હોય અને બે પગ પહોળા રાખીને માંડ ટેકવાય એટલો સામાન આગળ ભરેલો હોય. મમરા,પૌંઆ, વિવિધ લોટ, શાકભાજી વગેરેથી તેનું એક્ટિવા હંમેશા લદાયેલું રહેતું. આવા ટ્રાફિકના અવાજોથી તે કંટાળી જતી. વચ્ચે એક્ટિવા ઊભું રાખે તો બેલેન્સ માટે એકાદ પગ નીચે મૂકવો પડતો. ઘણીવાર તો ટ્રાફિક ચાલુ થાય ત્યારે લાગતું કે, પગ ત્યાં જ રહી ગયો છે અને પોતે આગળ વધી ગઈ છે. “અરે! જઈ તો રહી છું. પાછળથી કેમ આટલા બધા હોર્ન વાગે છે? અને આ શેનો અવાજ છે? લે, શરણાઈ કેમ ચાલુ થઈ? હા, તે દિવસે ઘર આખું ભરેલું હતું. ભારે કપડાં અને ઘરેણામાં બધાં જ તૈયાર થયાં હતાં અને અરુણ વાજતે ગાજતે મને લેવા આવ્યા હતા. હમણાં જ કાઢ્યું એ મંગળસૂત્ર તેમણે તેમના હાથે મને પહેરાવ્યું હતું. આજે! કાઢી પણ લીધું. હા, પણ તે દિવસથી આજ દિવસ સુધી મારો એ હાથ સદાય કામમાં રહ્યો. બસ હવે મને સાંઠ થવાનાં તો હાથ ઝણઝણે તો ખરો ને! કેટલાં વર્ષો થયાં કદાચ આ હાથને આરામ જ નથી મળ્યો. હું ઊંઘી જાઉં છું માત્ર ત્યારે જ તે નવરા હોય છે. પરંતુ હાથને મગજ સાથે શું લેવાદેવા છે તે હજુ સમજાતું નથી. બસ, આ બધી તપાસ થાય, સારી દવા થાય અને મારો હાથ ચાલતો થઈ જાય એટલું જ ઈચ્છું છું. કોઈના આધારે રહેવું ન પડે અને હું જાતે જ મારાં કામ જિંદગીભર કરતી રહું. અરે હવે શેનો અવાજ આવે છે? આતો ધીમોધીમો સરસ અવાજ છે! ખરરર ખરરર ખરરર… હા, એ બાજુમાં જ સૂતેલા છે. એમનાં નસકોરાં બોલે છે અને હું આખા દિવસનો હિસાબ લખું છું. આ સામાન-ચીજ કેટલાની આવી? કેટલો ખર્ચ થયો? અને આવક કેટલી થઈ? પણ હવે આ હાથ કામ નથી કરતો. મારાથી લખાતું જ નથી. પીન્ટુને કહું ત્યારે તે માંડ લખી આપે. હે ભગવાન! મારો હાથ સારો કરી દે. કામ તો ગમે તે રીતે હું કરી દઈશ પણ લખાતું નથી. લખવાથી લઈને લાફો મારી શકું તેવો હાથ બનાવી દે. અરે… તે દિવસે? હું કંઈ એવી યુવાન પણ ન હતી. પાંત્રીસ-ચાલીસ થયાં હશે. હું સામાન લેવા જતી ત્યાં પેલો પાછળ પાછળ આવતો. ને ખરીદીને પાછી આવતી હતી ત્યારે તેણે મારો દુપટ્ટો ખેંચેલો. મેં બધું મૂકીને તેને કેવો લાફો મારેલો! ત્યારે બધાં ભેગાં થઈ ગયાં હતાં. પણ હવે આ હાથમાં એવી તાકાત નથી. લાફો તો કોઈને નથી મારવો પણ હાથમાં એવી તાકાત તો જોઈએ ને! અરે બાપ રે! આ વળી શેનો અવાજ? પેલા ઉપરવાળાં સવારે ઊઠીને તેમના પ્લેટફોર્મ પર જ આદુ વાટતાં હશે તેનો અવાજ લાગે છે, ઠક ઠક ઠક… એ તો હું વાટતી હોઉં ત્યારે નીચેવાળાને પણ સંભળાતો જ હશે. હવે આ શું? ગ્રાઇડર-મિક્ચર શરૂ થયું? બહુ જલદી ચટણી વટાઈ ગઈ. હજુ તો આદુમરચાં પણ પીસવાના છે. ને આ ચૂરેચૂરા થતો અવાજ શેનો છે? હા, તે દિવસે પાપડપૌંઆ બનાવ્યા એ પાપડ ચૂરવાનો અવાજ. કેટલું બધું કામ થઈ રહ્યું છે! કેવા કેવા અવાજો આવે છે? આ ધબ ધબ ધબ… કોઈ ધોકા મારતું હોય તેવો અવાજ! એ દિવસે બે ચારસા બોળ્યા હતા. એ ઘોકાયા વગર મેલ ન કાઢે તે એનો અવાજ લાગે છે. અરે બાપ રે! આ ઘરઘરાટી શેની છે? હું રોજ વિમાન ઊડતું જોઉં છું. એમાં કદી પણ બેઠી નથી. જિંદગીમાં એકવાર બેસવા મળે તો બસ. આજે જાણે ફરી રહી છું. વિમાનમાં જ… આહાહા… એની ઘરઘરાટીમાં કેવી મજા આવે છે! આકાશની વચ્ચેથી ફંગોળાઈ રહી છું અને બારીમાંથી જોઉં છું, ત્યાં વાદળાં કપાઈ રહ્યા છે ને હું તીરની માફક આગળ વધી રહી છું. અને વરસાદ? લે, વરસાદ તો બારીમાંથી મારી પાસે આવવા જાણે તરસે છે,આ એનોજ અવાજ.બસ, આ વિમાનની મુસાફરીમાં એક વાર જવું છે. હા, હું વિમાનમાં જ છું. આજુબાજુ એરહોસ્ટેસ છે,મને ચોકલેટ્સ આપે છે!કેવું છે ધરતીથી ઉપર બધું! ભલે એકવાર તો એકવાર જવા મળે ને તો બસ. કરરરર કટ, કરરરર કટ… અરે ભાઈ! ઓ પાયલોટ ભાઈ! અરે આ વિમાન બગડી ગયું કે શું? બાપ રે! નીચે તો નહીં જઈ પડે ને? એકદમ અવાજો બંધ કેમ થઈ ગયા? ચાલો બહેન, તમારું એમ.આર.આઇ. પતી ગયું. પેલા ભાઈનો અવાજ આ બધા જ અવાજોથી જુદો પડતો હતો. મને થયું, “અરે! આટલી વારમાં પતી પણ ગયું. બધી વાત કરતા હાથને આરામ હતો, ઝણઝણાટી પણ નહોતી લાગતી. હા, આટલો સમય હાથને કેવો આરામ મળ્યો હતો! અને હું ક્યાંથી ક્યાંય લટાર મારી આવી. આ બધું લાંબુ ચાલ્યું હોત તો કેવી મજા પડત! કાશ… હું હલી હોત! યામિની વ્યાસ”.

*ઓબ્જેક્ટિફિકેશન:પરેશ વ્યાસ

*ઓબ્જેક્ટિફિકેશન: તૂ ચીજ બડી હૈ મસ્ત મસ્ત..*

મને ઝાપટીને મન ફાવે ત્યાં ગોઠવો કે મન ફાવે ત્યાં વેચો કે વહેંચો

ને પછી ફેંકીય દો, બાળીય નાખો. હવે બહુ થયું- ચીજ નહીં, વીજ છું હું.

-યામિની વ્યાસ

આપણે આ રીતે ટેવાઇ ગયા છે, ઘડાઈ ગયા છે. સ્ત્રી જાત એટલે એક ચીજ, એક વિષય, એક વસ્તુ. સ્ત્રીની બુદ્ધિ પગની પાનીએ. સોશિયલ મીડિયા ઉપરનાં બધા જોક્સ સ્ત્રીઓની મજાક ઊડાડે. આપણાં મગજનું એવું જ ફોર્મેટિંગ થઈ ગયું છે. ડીહ્યુમનાઇઝેશન (Dehumanization) એટલે અવમાનિકરણ. એટલે એમ કે સ્ત્રી એ માનવ નથી પણ કોઈ ચીજ છે, વસ્તુ છે. જેમ ઘરમાં ટેબલ હોય, ખુરશી હોય, સોફા-કમ-બેડ હોય એમ સ્ત્રી પણ જાણે કે ફર્નિચર. અને ત્યારે શબ્દ આવે છે ઓબ્જેક્ટિફિકેશન (Objectification). એનો અર્થ થાય વસ્તુકરણ. કોઈ અમૂર્ત સ્વરૂપને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવું, જેથી આપણે આપણી જ્ઞાન ઇન્દ્રિયો વડે એને અનુભવી શકીએ. જેમ કે મૂર્તિ સ્વરૂપે ઈશ્વરની આપણે પૂજા કરીએ છીએ એ ઈશ્વરનું ઓબ્જેક્ટિફિકેશન થયું. દરેક ઓબ્જેક્ટિફિકેશન ખરાબ નથી. પણ માણસનું, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓનું ઓબ્જેક્ટિફિકેશન ખોટું છે, ખરાબ છે. સ્ત્રી કોઈ નૂમાઈશની ચીજ નથી. જિન્હે નાઝ હૈ હિન્દ પર વો કહાં હૈ? વાત જાણે એમ છે કે સંસદનું શિયાળુ સત્ર શરૂ થયું. છ મહિલા સાંસદો સાથે લીધેલી સેલ્ફી બિચારા શશી થરૂરે ભોળા ભાવે ટ્વીટ કરી, એમ લખીને કે કોણ કહે છે કે લોકસભા એ કામ કરવા માટે અટ્રૅક્ટિવ જગ્યા નથી? ગુજરાતી લેક્સિકોન અનુસાર અટ્રૅક્ટિવ (Attractive) એટલે આકર્ષક, મોહક, મનોહર, ચિત્તાકર્ષક. હળવા હૈયે લખેલી આ ટ્વીટ સામે ઘણાંએ વાંધો લીધો. કહ્યું કે સ્ત્રીઓ શું ડેકોરેશનની વસ્તુઓ છે? રાષ્ટ્રીય મહિલા આયોગનાં અધ્યક્ષ રેખા શર્માએ ટ્વીટ કરીને કહ્યું કે રાજકારણ અને સંસદમાં મહિલાઓનાં આગવા પ્રદાનની પ્રતિષ્ઠાને તમે હાનિ પહોંચાડી છે. સંસદમાં મહિલાઓને ઓબજેક્ટિફાઈ કરવાનું રહેવા દો. અને શશીભાઈએ માફી માંગવી પડી. કહ્યું કે આ તો મહિલા સાંસદોની પહેલ હતી. તેઓએ જ મને કહ્યું હતું કે મજાકિયાં સૂરમાં ટ્વીટ કરજો એટલે… મેં આવું કર્યું. લો બોલો! એનો અર્થ એવો કે સ્ત્રીઓ પણ એવું જ માને છે કે તેઓ ઓબ્જેક્ટ (વસ્તુ) છે? આઈ ઓબ્જેક્ટ (વાંધો લેવો) માય લોર્ડ.. ઓબ્જેક્ટિફિકેશન માત્ર સ્ત્રીઓ પૂરતું મર્યાદિત નથી. પુરુષોનું ય થઈ શકે છે. કશું પામવા કોઈ માણસને સાધન તરીકે ઉપયોગ કરીએ એ પણ ઓબ્જેક્ટિફિકેશન જ છે. રીઢો રાજકારણી મંત્રી બની જાય ત્યારે કાર્યકરોનો ઉપયોગ ટોઇલેટ પેપરની માફક જ કરે. હઘા, લૂંછ્યા ઔર ફેંક દિયા. હેં ને? આ ઉપરાંત બીજો દાખલો દઉં. બાળકો પોતે પોતાની કોઈ વાત નક્કી ન કરી શકે. માબાપ કડક છે. આમ જ કરવાનું કે તેમ નહીં કરવાનું- આ બાળકોનું ઓબ્જેક્ટિફિકેશન છે. આ વ્યક્તિ આજે મારો છે, કાલે એને બદલે બીજો. કાલથી નહીં આવતો એવું કહેનાર માલિક એનાં નોકરને માણસ નહીં, પણ વસ્તુ સમજતો હોય છે. ધેટ્સ ઓબ્જેક્ટિફિકેશન, યૂ સી. દરઅસલ આ ‘માલિક’ શબ્દ જ શા માટે? કોઈ નોકર તમારે ત્યાં કામ કરે એટલે તમે એનાં માલિક? સબકા માલિક ઉપરવાળા તો એક જ છે ભાઈ! આ ઉપરાંત કોઈને કહીએ કે તારે બોલવાનું જ નથી. ચૂપચાપ અમે કહીએ એમ કર્યે જા- એ પણ ઓબ્જેક્ટિફિકેશન છે. અને હા, શરીરનો ભાગ કે દેખાવ જ મુખ્ય હોય, માણસની કોઈ કિંમત ન હોય એ તો ઓબ્જેક્ટિફિકેશન છે જ. સાયકોલોજીસ્ટ બાર્બરા ફ્રેડિક્સન અને ટોમી-એન રોબર્ટ્સ એવું માને છે કે સ્ત્રીઓનું ઓબ્જેક્ટિફિકેશન પોર્નોગ્રાફી કે સેક્સી જાહેરાતો પૂરતું મર્યાદિત નથી. પોર્નોગ્રાફીમાં સ્ત્રીનું શરીર જ હોય છે. એની બુદ્ધિમતા, એની ઊર્મિ, એની શક્તિ, સમાજનાં ઉત્થાન માટે એનું પ્રદાન જેવી કોઈ વાત એમાં હોતી નથી. મુશ્કેલી એ છે કે પોર્નોગ્રાફી સિવાય પણ મોટા ભાગનાં લોકો સ્ત્રીઓ વિષે આવું જ વિચારે છે. સ્ત્રીઓ દેખાવે તો સારી જ હોવી જોઈએ, એવું સ્ત્રીઓ સહિત બધા માને છે. સજવું-ધજવું, ટાપટીપ સ્ત્રીઓને મન મુખ્ય છે. કોઈ ત્રીજી વ્યક્તિ એને જુએ તો એનાં રૂપરંગ શું વિચારે?- એ બાબત સતત એના મનમાં રમતી હોય છે. પોતે બુદ્ધિશાળી છે, સમજદાર છે, કાર્યક્ષમ છે પણ એ ક્યાં કોઈ જુએ જ છે? અને એટલે કદાચ સ્ત્રી પોતે જાતે ઓબજેક્ટિફાઈ થઈ જાય છે. જે પુરુષ સ્ત્રીઓને પૂર્ણ સ્વરૂપે નહીં પણ એનાં અંગ ઉપાંગને અલગ અલગ જોયા કરે છે, એવા પુરુષો સ્ત્રીઓને એક ચીજ તરીકે જુએ છે અને એવા જ પુરુષો સ્ત્રીઓની કનડગત કરે છે. બળાત્કાર પાછળ પણ ઓબ્જેક્ટિફિકેશનની માનસિકતા જવાબદાર હોય છે. જ્યારે કોઈ ભારતીય સંસ્કૃતિનાં ઠેકેદાર સ્ત્રીઓને પૂરતાં વસ્ત્રો પહેરીને બહાર નીકળવાની સલાહ આપે છે ત્યારે હોબાળો મચી જાય છે. પુરુષની અણછાજતી વર્તણૂંકનું શું એ કારણ છે કે સ્ત્રીઓ ટૂંકા વસ્ત્રો પહેરે છે? ના, જરાય નહીં. સ્ત્રીઓ મુક્ત છે અને સ્ત્રીઓની પજવણીમાં પુરુષોનો જ સો ટકા વાંક હોય છે. ન્યૂયૉર્ક ટાઈમ્સની લેખિકા રાચેલ હેલ્ડ ઈવાન્સ કહે છે કે સત્ય એ છે કે સ્ત્રીએ બિકિની પહેરી હોય કે બુરખો, પુરુષ તો પણ સ્ત્રીને ઓબ્જેક્ટિફાઈ કરે છે. સ્ત્રીને ઢાંકીને તમે પુરુષની કામલોલુપતા અટકાવી ન શકો. એક જ રસ્તો છે. પુરુષને એ શીખવાડવું કે સ્ત્રી એ વ્યક્તિ છે, વસ્તુ નથી, એને આદરભાવથી જુઓ. શશી થરૂર કહે છે કે આ તો મહિલા સાંસદોએ જ સેલ્ફી માટે સેલ્ફ-પહેલ કરી હતી. અમે તો કહીએ છીએ કે સ્ત્રીઓ પોતે પણ આ સેલ્ફ-ઓબ્જેક્ટિફિકેશનની માનસિકતામાંથી બહાર આવવું જોઈએ. અમારી એક માંગણી છે. સંસદનું સત્ર પૂરું થાય ત્યારે શશી થરૂર ફરીથી આવી જ સેલ્ફી સાથે, એવું ટ્વીટ કરે કે આ સત્ર દરમ્યાન આ છ મહિલા સાંસદોએ લોકસભામાં લોકોની ભલાઈ માટે આવી આવી બૌદ્ધિક રજૂઆત કરી. એટલે એમ કે આ છ મહિલા સાસંદો શક્તિસરૂપા છે, બુદ્ધિશાળી છે, કાર્યક્ષમ છે, અને એટલે…. લોકસભા અટ્રૅક્ટિવ જગ્યા છે.

*શબ્દ શેષ* “જો લોગ યે સમઝ નહીં પાતે કિ ઔરત ક્યા ચીજ હૈ, ઉન્હે પહેલે યે સમઝનેકી જરૂરત હૈ કિ ઔરત ચીજ નહીં હૈ!” -સઆદત હસન મન્ટો (૧૯૧૨-૧૯૫૫)”.

મંગળ-શુક્ર/યામિની વ્યાસ

મંગળ-શુક્ર ધરતી પર પથરાયેલી કેવી લીલાશ! એકવાર નીચે જોઈને ઊંચું જુઓ તો આકાશમાં પણ જાણે લીલું પ્રતિબિંબ દેખાય. લહેરાતા પવનના પણ તરોતાજા તરંગ દેખાય અને આહાહા! આ વહેતાં ઝરણાંની થોડા નજીક જાઓ તો તેની ઝીણી ઝીણી ઝરમર પણ ઊડે અને આપણા મનમગજને આહ્લાદક આનંદની અનુભૂતિ કરાવે કુદરતની મોહક અદા માણીને કીર્તેશભાઈનો પરિવાર ડાંગથી પરત આવી રહ્યો હતો. દૂર રસ્તામાં એક આધેડ માણસ વાંસ ચીરતો હતો. શરીર પર એક ફાટેલું કપડું હતું પણ એ પોતાની મસ્તીમાં પોતાનું કામ કરી રહ્યો હતો. કીર્તેશભાઈને આવા માણસોને મળવાનો, તેમના જીવન વિશે જાણવાનો તેમને મદદ કરવાનો એક શોખ હતો કે એવું વલણ કહી શકો. તેમણે ગાડી ઊભી રાખી. તેમની પત્ની નિશા અને પુત્રપુત્રી અને વ્યોમ અને રીમા પણ ઊતર્યાં. તેઓ એની પાસે પહોંચ્યાં. એ માણસ થોડો સંકોચ પામ્યો. એના પેટનો ખાડો વધારે દેખાયો. કીર્તેશભાઈએ પહેલાં તેને તેનું નામ પૂછ્યું. તે નીચે જોઈ રહ્યો. બે-ત્રણ વાર પૂછ્યું ત્યારે તેણે માંડ ઊંચું જોયું. એ મોઢું ખોલવા પ્રયત્ન કરતો હતો પરંતુ તે ‘આ… આ…’ સિવાય કશું બોલી ન શક્યો. એવામાં એનો દીકરો આવ્યો અને તેણે ઈશારો કર્યો કે તે બોલી શકે તેમ નથી, મૂંગા છે. તેના દીકરાએ તેના બાપુનું નામ ..વિન કહ્યું.કદાચ નવીન કે પ્રવીણ કે એવું કશું હશે પણ સમજાયું નહીં.ફરી તેનો દીકરો તૂટક તૂટક જ બોલ્યો.તે તેના બાપુને કદાચ જમવા માટે બોલાવવા આવ્યો હશે. નિશાએ ગાડીમાં ખાવાનું હતું તે કાઢી આપ્યું. તેણે આભાર વશ ડોકું હલાવ્યું પરંતુ કીર્તેશભાઈને આટલાથી સંતોષ ન હતો. તેમણે વિનના ઘરે જવાની ઈચ્છા દર્શાવી. સંકોચશીલ વિન કશું બોલી ના શક્યો પરંતુ એનો દીકરો વ્યોમનો હાથ પકડીને લઈ ગયો. પડું પડું થતું ઝૂંપડું અને તેમાં પણ પાંચ જણ; વિન, તેની પત્ની, દીકરોદીકરી અને ઘરડાં દાદી. ઘરમાં સામાન જેવું ખાસ કશું નહીં. પત્ની ચૂલા પરથી રોટલા ઉતારતી હતી. કીર્તેશભાઈએ જોયું કે, જેટલા માણસ એટલા જ રોટલા. બેસવા માટે કંઈ સાધન ન હતું. તેથી સૌ ઊભાં જ રહ્યાં. તેમણે રોટલો અને શાક ધર્યું. પરંતુ કીર્તેશભાઈના પરિવારને ખાવું ન હતું.વ્યોમ તો આવું જોઈને જ ચિડાયો.છતાં કીર્તેશભાઈ અને તેની પત્નીએ રોટલાનો ટુકડો ચાખ્યો. તેનો સ્વાદ ખરેખર ખૂબ સરસ હતો. ‘આવો નાગલીની લોટ ક્યાં મળે?’ તેવું પૂછીને કીર્તેશભાઈનો પરિવાર નીકળી ગયો. રસ્તામાં વાત થઈ તે મુજબ બીજી વખત તેઓ ગયા ત્યારે ઘરમાં હતા તે જૂની ચાદરો, કપડાં અને ખાસ તો જૂતાં સાથે લઈને ગયા કેમકે, તેમણે જોયું હતું કે બાળકો ઉઘાડા પગે ચાલતાં હતાં અને તેમના નાજુક પગ કોરાતા હતા. કીર્તેશભાઈ અને પરિવાર ડિકીમાં કોથળો મૂકીને ફરવા ગયો અને પરત ફરતાં એ જ ઝૂંપડીમાં જઈને વિનને બધું આપી દીધું અને સમજાવ્યું કે તમારી આજુબાજુમાં જેને જરૂર હોય તેને પણ પહોંચાડજો. બસ, પછી તો આ એક રૂટીન જેવું થઈ ગયું. ઘણીવાર તેઓ જતા ત્યારે ઘણો સામાન લઈ જતા. પછી તો નિશાબહેને તેમની આજુબાજુની અને ગૃપની બહેનોને પણ વાત કરી કે, જૂનાં કપડાં, વાસણ, રમકડાં વગેરે ફેંકી ન દેશો પરંતુ અમને આપજો અને તેનું અમે થોડું સમારકામ કરીને ત્યાં પહોંચાડીશું.રીમા પણ આ કામમાં જોડાતી પણ વ્યોમને આ બધું નહોતું ગમતું,રીમા એને સમજાવતી. એકવાર રીમાને વિચાર આવ્યો કે, દરવખતે તેઓ જૂનાં કપડાં પહેરે છે. મને નવાં કપડાં પહેરવાનું કેવું ગમે છે! તેવું તેની દીકરીને મન નહિ થતું હોય? કીર્તેશભાઈને આ વાત ગમી. તેઓ બહુ ધનવાન તો ન હતા. તેમને એકાઉન્ટન્ટની નોકરી હતી પરંતુ તેઓ દિલના બહુ ઉદાર હતા. એક વખત તેઓ બધા માટે નવાં કપડાં ખરીદીને લાવ્યાં અને ત્યારે વિન અને તેના પરિવારના ચહેરા પરનો આનંદ કપડાં ખરીદેલાં પૈસા વસૂલ કરી દેતો હતો. આવું થોડાં વર્ષ ચાલ્યું અને કૉરોના આવ્યો. થોડા મહિના કીર્તેશભાઈ ત્યાં જઈ ન શક્યા. તેમને ઘણી ચિંતા થતી હતી પરંતુ તે લોકો પાસે ફોન ન હતો જેથી સંપર્ક થઈ ન શક્યો. દરમિયાન કીર્તેશભાઈ અને તેમના પત્ની પણ કૉરોનાગ્રસ્ત થયાં. શરૂઆતમાં તેઓ ઘરે જ હતાં પરંતુ તકલીફ વધતાં તેમને દાખલ કરવામાં આવ્યાં. રીમા અને વ્યોમ બહુ ચિંતા કરતાં હતાં. નિશાબહેન ઘરે આવી ગયાં પરંતુ કીર્તેશભાઈને ઓક્સિજન ખૂટી પડ્યો. એઓ ન બચી શક્યા. પરિવાર પર આભ તૂટી પડ્યું પરંતુ સૌ લાચાર હતા. કૉરોના વખતે મૃત્યુ થવાથી તેમની કોઈ અંતિમક્રિયા કે દાન કરી શકાયું નહીં. સેકન્ડ વેવ પત્યા પછી વાતાવરણ થોડું સુધર્યું. પછી તેઓ ત્રણેય પપ્પાની યાદમાં નવાં વાસણ, કપડાં વગેરે સામાન લઈને પપ્પાની પાછળ દાન કરવાં ગયાં. વિનનો દીકરોદીકરી, પત્ની, દાદી જાણે નિસહાય બેઠાં હતાં. કદાચ આવા કપરા વાતાવરણે તેઓને વધારે માંદલાં બનાવી દીધાં હતાં. નિશાબહેને તેઓને પૂછ્યું તો જાણવા મળ્યું કે, વિન અને દાદીનું મૃત્યુ થઈ ગયું હતું. તેઓ સમજી ગયા કે કૉરોનામાં આ પરિવારે બે જણને ગુમાવ્યા છે. વિનની પત્નીએ પેટ બતાવીને કહ્યું કે ખાવાનું ન હતું. વિનના દીકરાએ વાત સમજાવી કે તેઓ એકાંતરે ખાલી મંગળ શુક્રએ થોડું થોડું ખાતાં હતાં જેથી બાકીના બધાને વધુ ખાવાનું મળે.એમાંથીય આજુબાજુના ભૂખ્યાં નાના છોકરાંને ખવરાવતા. પરંતુ પછી તો ખાવાનું પણ ખૂટી ગયું. વ્યોમથી બોલ્યા વગર ન રહેવાયું, “સાચી વાત છે. આટલો ભરપૂર ઓક્સિજન મળે તેવા વાતાવરણમાં ઓક્સિજન ક્યાંથી ખૂટે, પરંતુ ખાવાનું ખૂટી પડે. પપ્પા પાસે ખાવાનું ભરપૂર હતું પરંતુ ઓક્સિજન ન હતો.પણ પોતે ભૂખ્યા રહી બીજાને ખવડાવી વિનકાકા સાચેજ વીન થયા.વ્યોમે વિચાર્યું મંગળ-શુક્ર બે દિવસ સાંજે નહીં જમું તો ખોરાક બચે ને કેટલાય વિન જીવી જાય.” યામિની વ્યાસ”.