માનવતા

 

http://sachchidanandji.org/cgi-bin/playlect.cgi?../SATLECT/mp3ss703.htm:SATLECT   8

 

A – MAANAVTAA – RUNGTAA VIDYALAY, BHARUCH – માનવતા – રુંગટા વિદ્યાલય – ભરૂચ – કોઈપણ ધર્મની સફળતા અથવા નિઓષ્ફળતા જો એને આપવી હોય તો ઓછામાં ઓછા ત્રણ પ્રશ્નો એ ધર્મની સામે કરવાના. પહેલો પ્રશ્ન એ કે એ ધર્મ માનવતાના કેટલાં કર્યો કરે છે? બીજો પ્રશ્ન એ છે કે એ શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓ કેટલી કરે છે? ત્રીજો પ્રશ્ન એ છે કે એ કેટલો ભાઈચારો-પ્રેમ વધારે છે? આ ત્રણે પ્રશ્નોના જવાબ જો હકારમાં આવે  તો તમે એમ માની શકો કે એ ધર્મ ખરેખર કલ્યાણકારી છે. પ્રત્યેક ધર્મને શાસ્ત્ર હોય છે. ધર્મ, શાસ્ત્ર વિનાનો હોતોજ નથી. શાસ્ત્ર એક પ્રકારનું બંધારણ છે. એ બંધારણથી આખો ધર્મ અને સંપ્રદાય ચાલે. શાસ્ત્ર મીણના નાક જેવું છે. એટલેકે એ ધર્મ શાસ્ત્રની વ્યાખ્યાને આધીન છે. મીણના નાકને જે તરફ વાળવું હોય એ તરફ વળી શકાય. એકજ શાસ્ત્રમાંથી જો ધર્મગુરુ ધારે તો ફરિસ્તા પેદા કરે, દેવદૂતો પેદા કરે, માણસો-ઇન્સાન પેદા કરે અને એજ શાસ્ત્રમાંથી ધર્મગુરુ જો ધારે તો શેતાન પેદા કરે, આતંકીઓ પરદા કરે. શાસ્ત્ર એનું એજ છે. વ્યાખ્યા કરનાર કેવો છે એ વાત મહત્વની છે. તમે આખી દુનિયાના લગભગ બધા શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કરશો તો લાગશે કે બધામાં કંઇનું કંઈ સારું લખેલું છે. એકલું પિત્તળ સોનાના ભાવે લાંબો સમય વેચાય નહીં. પિત્તળને પણ જો તમારે સોનાના ભાવે વેચવું હોય તો એ પિત્તળમાં થોડુંક સોનુ તો ભેળવવુંજ પડે. એમ તમે કોઈપણ ધર્મ, કોઈપણ સંપ્રદાય લઈને બેસો તો એમાં થોડીક સારી વાતો તો ઉમેરવીજ પડે. વ્યાખ્યાતાજ મહત્વની ભૂમિકા કે એ એની સારી વાતને ગ્રહણ કરે કે નબળી વાતને ગ્રહણ કરે. તમે જે ધારો એ એમાંથી પેદા કરી શકો. તમે શાંતિ પેદા કરી શકો અને ધારો તો અશાંતિ-યુદ્ધ પણ પેદા કરી શકો. એટલે મુખ્ય વસ્તુ એ છે કે ધર્મગુરુ શાસ્ત્રનો ઉપયોગ કેવો કરે છે? એમાંથી વ્યાખ્યા કેવી કરે છે? @5.00min. એક બીજો મુદ્દો યાદ રાખજો. દરેક સમયે ધર્મગુરુઓ જુદી જુદી વ્યાખ્યાઓ આપતા હોય છે, એમાં એક મુખ્ય પણ બાકીની ગૌણ હોય છે. વર્ષો પહેલા આખો દેશ પશુબલિના નામે હિંસા તરફ વળી ગયો હતો. ધર્મગુરુઓએ કહ્યું કે જો તમારે ભગવાનને રાજી કરવા હોય તો એમને બલિદાન આપો. લોકોમાં પણ એક પ્રકારનો ક્રેઝ (ગાંડપણ) હોય છે, પછી એ ધાર્મિક હોય કે સામાજિક, આર્થિક હોય કે પછી કંઈ પણ હોય. તમે જોયું હશે કે હર્ષદ મહેતા પછી બધા શેરો ખરીદવા માંડયા. શિક્ષકોએ ભણાવવાનું બંધ કરી, કયો શેર કેવી રીતે, ક્યાંથી ખરીદવો એજ આખો દિવસ જોયા કરે. પછી બધા ન્હાઈ ઊઠ્યા. આશ્રમમાં આવા ન્હાઈ ઉઠેલા ત્રણ-ચાર માણસો વડોદરાથી આવ્યા અને કહ્યું, સ્વામીજી મારો તોયે તમે અને તારો તોયે તમે. આ બધાએ લાખો રૂપિયા ગુમાવી કંગાળ થઇ ગયા હતા. સ્વામીજીને કહ્યું કંઈ રસ્તો બતાવો. સ્વામીજીએ તરતજ બાજુમાં બેઠેલા છોકરાને કહ્યું મારા જુના ત્રણ-ચાર ડગલાં ઉપરથી લાવી આવ અને બધાને પહેરાવી દે. ના, ના, ના, એવું તો નહીં. સ્વામીજી કહે મારા પાસે તો એજ રસ્તો છે. મને જો શેર ખરીદતા આવડયું હોત તો હું બાવો શા માટે થાત? એમ એક સમયે આ દેશમાં એવો ક્રેઝ ચાલેલો કે બસ પશુઓ કાપો અને બલિ ચઢાવો એટલે ભગવાન રાજી થાય, એમ બહુ મોટી હિંસા થવા લાગી. એટલે એક બહુ મોટા ધર્મગુરુએ આપણને એક સુત્ર આપ્યું अहिंसा परमो धर्म. એક મુદ્દો લોકો નથી સમજતા કે જે નિર્દોષ, ઉપયોગી અને હિતકારી પશુઓ છે, જેનો નાશ થઇ રહ્યો છે, એના સામે આ સુત્ર આપેલું છે. પણ પછી તો લોકોએ એનો અતિરેક કર્યો કે પાણી પીવામાંએ પાપ છે. શ્વાસ લેવામાં, ન્હાવામાંએ પાપ છે કે આખું જગત બેક્ટેરિયાથી ભરેલું છે. સ્વામીજીએ રશિયામાં ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી તો ચાર-ચાર દિવસ સુધી નહાવાનું નહિ મળે. @10.03min. ટ્રેન ચાલુજ હોય એટલે પેલું નાનું પાણીનું ટબ હોય એમાં રૂમાલ નાંખી, આખા શરીરને લૂછીને પંચ કરી લેવાનું. પણ પછી ભાન થયું કે રૂમાલથી શરીરને ઘસી-ઘસીને સાફ કરો તો વધુમાં વધુ હિંસા થાય, એટલે એક ટાઈમ હતો કે કોઈ મહાપુરુષે આપણને સુત્ર આપ્યું કે अहिंसा परमो धर्म પણ એ પરમો ધર્મ કરતાં-કરતાં આપણે છેક છેડે પહોંચી ગયા અને જોયું તો માણસ બિલકુલ તાકાત વિનાનો નમાલો થઇ ગયો, હવે એ ગુલામ ન થાય તો બીજું થાય શું? ધર્મનું કામ પ્રશ્નો ઉકેલવાનું છે, પ્રશ્નો ઉભા કરવાનું નથી. ધર્મ જો પ્રશ્નો ઉકેલતો બંધ થઇ જાય તો ચાલે, પણ ઉપરથી જો પ્રશ્નો ઉભા કરતો થાય તો એ ભાર રૂપ બની જાય. ધર્મને જો ભાર રૂપ બનતો અટકાવવો હોય તો હંમેશા એને પ્રશ્નો ઉકેલતો રાખવો જોઈએ. પ્રશ્નોના ઉકેલનું નામજ સાધના છે. તમે કેટલા ઉપવાસ કરો છો? તમે ડુંગળી ખાઓ છો? લસણ ખાઓ છો? એને કંઈ લેવા-દેવા નથી પણ તમે પ્રશ્ન ઉકેલો ને? વિધવાના પ્રશ્નો, ત્યક્તાના પ્રશ્નો, યુવાનોના પ્રશ્નો, બધા પ્રશ્નોજ પ્રશ્નો છે. તમે જો એ પ્રશ્નોને ઉકેલતા હોવ તો ધર્મને કંઈક સમજી શક્યા છો. એટલે જયારે પણ તમારે કોઈ ધર્મનું મૂલ્યાંકન કરવું હોય તો. પહેલામાં પહેલું જોવું કે એ ધર્મે માનવતા માટે શું કર્યું? કે એ ધર્મ માનવતા માટે શું કરી રહ્યો છે? એનાથી માનવતાને શું મળે છે? એ ધર્મે કેટલા આલીશાન મંદિરો બાંધ્યા, કેટલા સોનાના કળશો ચઢાવ્યા કે કેટલા ગજની ધજા ચઢાવી એ કશું મહત્વનું નથી. હા, એની જગ્યાએ એનું મહત્વ છે, પણ પ્રાણ હશે તો ખોળિયાની મહત્તા છે. આવનારો સમય, કયા ધર્મે કેટલા મંદિરો બાંધ્યા, કેટલી મસ્જિદો બાંધી, કેટલા ચર્ચો બાંધ્યા એની નોંધ નહિ લે, પણ એ નોંધ લેશે કે કયા ધર્મે કેટલા માનવતાના કામો કર્યા? શિક્ષણ માટે કેટલી સ્કૂલો ઊભી કરી? એની નોંધ લેશે. પચાસ વર્ષ પહેલા જે બારમું કરતાં એની આજે કોઈ નોંધ લેવા તૈયાર નથી. @15.05min. પ્રશ્નો દોડે છે અને એ પ્રશ્નોના સાથે એના સમાધાનો પણ દોડે છે. આજે બારમું વિગેરે અપ્રસ્તુત થઇ ગયું છે. હવે લોકો એને પ્રેત ભોજન કહે છે. સમયની સાથે પસ્તુતતા અને અપ્રસ્તુતતા રહેતી હોય છે. આજે ઇંગ્લેન્ડ   અમેરિકામાં કેટલાયે ચર્ચો તાળાં મારેલાં બંધ પડયાં છે. આપણે હિંદુઓ ખરીદીએ છીએ. ક્રિશ્ચિઅનોમાં એટલી ઉદારતા છે અને કહે કે ભલે હિંદુઓ મંદિર બનાવે, ભગવાનનું નામ તો લેવાયને? તમે ભારતમાં આવી કલ્પના ના કરી શકો કે કોઈ મસ્જિદ હિંદુ ખરીદે અને મૂર્તિ મૂકે કે કોઈ મુસ્લિમ મંદિર ખરીદે અને એમાં મસ્જિદ બનાવે. ક્રિશ્ચિઅનો આપણને સામેથી સાથ આપે ત્યારે આપણને એમ લાગે કે કોઈ જગ્યાએ કોઈ ઉદારતા જન્મી રહી છે. એટલે આવનારા પચાસ વર્ષો પછી તમે જોશો કે કોઈ એમ નહિ કહે કે તમે કેટલા મોટા યજ્ઞો કર્યા? આ અપ્રસ્તુત છે પણ ફરીથી આપણે એનો ઉભરો લાવી રહ્યા છીએ કે अश्वमेघ यज्ञ કરો. મેં એક ભાઈને પૂછ્યું કેમ? તો કહે વિશ્વશાંતિ માટે. તમારા ઘરમાં તો શાંતિ નથી અને આખી દુનિયાનો ભાર લઈને ચાલો છો. આ તો એક રિસર્ચનો વિષય છે કે જ્યાં જ્યાં આવા યજ્ઞો થયા, ત્યાં ત્યાં શાંતિ થઇ કે અશાંતિ? વર્ષો પહેલા શિહોરમાં આવો વિશ્વશાંતિ માટે યજ્ઞ થયેલો એ વિષે સાંભળો. એ યજ્ઞમાં દુલા ભાયા કાગને બોલાવેલા. ગજબનો કવિ છે. આવા કવિઓ નાભિમાંથી બોલતા હોય છે. કોઈની સહે-શરમ રાખ્યા વિના બોલે અને એજ ઈશ્વરની વાણી બને. એક સભામાં દૂઝણી ભેંસની વાત સાંભળો. @21.00min. કવિની અંદર એક ક્રાંતિ હોય છે. ઉપનિષદમાં લખ્યું છે, कविहि क्रांत द्रष्टा:, પરમેશ્વરનું નામ છે. પરમેશ્વરના જુદા જુદા નામ છે એટલે કવિની વ્યાખ્યા કરી છે, क्रांत द्रष्टा એટલે જેને માત્ર ભૂતકાળ નથી દેખાતો પણ આવનારા ૨૫-૫૦-૧૦૦-૨૦૦ વર્ષો દેખાય, એને કવિ કહેવાય. કવિ દુલા ભાયા કાગને એક મેળા ઉપર ઉતારો આપેલો અને ત્યાંથી પેલો મંડપ દેખાય. લાખો યજ્ઞ તણા ભડકે ભડકે, પેલા દીન જનોની ચિતા સળગે. કવિને તો આમાં ગરીબોની ચિતાજ દેખાય છે. પ્રશ્નો ઉકેલાતા નથી, પણ નવા-નવા ઉભા થાય છે. અત્યારે પગપાળા સંઘનો ક્રેઝ ચાલે છે કે ડાકોર જવું છે, અંબાજી જવું છે, વીરપુર જવું છે, ફલાણે જવું છે અને રસ્તા ઉપર ચાલવાની જગ્યા નથી. હરેક કિલોમીટરે ભજીયાં-ચા, ખીચડી-છાસની લારીઓ લાગી છે. આ એક ક્રેઝ છે. પહેલા આટલો પગપાળો ન હતો થતો. પગપાળા નીકળનાર લોકો ભલે એમની શ્રદ્ધા ભક્તિથી યાત્રા કરતા હોય, પણ પ્રશ્નો તો ઉભા ન કરે. ટ્રાફિકનો એક મોટો પ્રશ્ન ઉભો થયો છે. એટલે એક ટાઈમ હતો કે ત્યારે મહાપુરુષને કહેવું પડયું, अहिंसा परमो धर्म. એને આપણે એટલી છેવટમાં લઇ ગયા કે જીવવુંજ મુશ્કેલ થઇ જાય. આશ્રમમાં આવેલી એક સાધ્વીની વાત સાંભળો. સાધ્વી રેફ્રિજરેટરમાં રાખેલું દૂધ નથી પીતી. જો તમે બુદ્ધિથી વિચારો તો રેફ્રિજરેટરમાં મૂકેલું દૂધમાં ઓછામાંઓછા બેક્ટેરિયા હોય છે. @25.01min. સાધ્વીએ થોડી ખાંડ માંગી અને એને છાસમાં નાંખી. સ્વામીજીએ કહ્યું કે આ છાસ પણ ફ્રીઝમાંજ હતી. સાધ્વીએ કહ્યું અમારા દેખતાં ફ્રીઝમાંથી નથી કાઢી એટલે અમારા માટે એ ચાલશે. આને આચાર ના કહેવાય પણ લકીરના ફકીર કહેવાય. એમ આ अहिंसा परमो धर्म વાત મધ્યમાં ન રહી પણ એકદમ છેડા ઉપર પહોંચી ગઈ. આજે લોકોને કયા સુત્રની જરૂર છે? મારુ જો ચાલે તો હું લોકોને સૂત્ર આપું,  वीरता परमो धर्म. મહાભારત અને રામાયણ આખાં વીરતાથીજ ભર્યાં છે. વીરતાને અને અહિંસાને કોઈ વિરોધ નથી. બંને એક સાથે રહી શકે છે. હું ખાસ ભલામણ કરું છું કે તમારે ત્યાં કોઈ છોકરો પેદા થાય તો તમારે અપેક્ષા રાખવાની કે એ વીર બને, બહાદુર બને, દેશનું રક્ષણ કરે, ધર્મનું રક્ષણ કરે, સંસ્કૃતિનું, ન્યાયનું, ગરીબોનું, દુર્બળોનું રક્ષણ કરે. બધા ગુણો આપોઆપ આવી જશે. તમારા લેટર પેડ ઉપર છપાવજો अहिंसा परमो धर्म. અહિંસાની વાત હવે પુરી થઇ છે. અમારા ગામમાં છોકરાઓએ ભૂંડ યજ્ઞ કર્યો. એટલાં ભૂંડ-રોજ વધી ગયા કે ખેતીજ ના થાય. રોજ તો ઉપરનું ખાય પણ ભૂંડ અંદર ખોદીને મૂળિયાં સહીત ખાય જાય. આ પંજાબમાંથી આવે છે, એનીએ ખેતી શરુ થઇ ગઈ છે. અમુક જે શીખ જેવા દેખાતા લોકો ભૂંડ મૂકી જાય છે અને સમય આવ્યે પાછા પકડી જાય. આ રોડ ઉપર બધી હોટેલો છે, એમાં એજ વપરાય છે. આખું ગામ ભૂંડ પકડવા પહોંચી ગયું એમાં જૈનો પણ ખરા. તમે પ્રશ્ન ન ઉકેલો તો તમારો ધર્મ ચેતના વિનાનો થઇ જશે. ગાંધીજીએ આપણને સુત્ર આપ્યું, જન સેવા એજ પ્રભુ સેવા. એ અર્થમાં કે એ સમયમાં પ્રભુ સેવા બહુ થતી હતી કે આપનો ભગવાન જેટલું અને જેટલીવાર ખાય છે એટલું તો આખી દુનિયાનો કોઈ ભગવાન ખાતો નહિ હોય. સવારથી જે બાળભોગ શરુ થાય તે અડધો કલાકે ચાલ્યાજ કરતું હોય. @30.02min. મારે જો કેસરિયા દૂધ પીવું હોય તો કહું કે બહેન, ठाकुरजीके लिए केसरिया दूध ले आना. બધીજ બહેનો લઇ આવશે અને ઠાકોરજી બિચારા એટલા સજ્જન કે એક ટીપુએ પિતા નથી. એ તો બધું આપણેજ પીવાનું. આટલું બધું ભગવાનને સવારથી સાંજ સુધી ધરાવીએ છીએ પણ કોઈ ગરીબના પેટમાં , કોઈ અનાથના પેટમાં એક દાણોયે ના જાય.એટલે પેલા કવિએ (કરસનદાસ માણેક) આક્રોશ લખવો પડયો, તે દિન આંસુ ભીના રે હરિના લોચનિયાં મેં દીઠાં. પેલો થાળ ધરાવનાર કહે છે, મારો ભગવાન કેટલો ખુશ છે, તો પેલો કવિ કહે છે કે જો, જો તારો ભગવાન રડી રહ્યો છે. એ થાળના બધા પડીકા બાંધવાના છે અને એનો ભૂકો પણ કોઈ ગરીબના પેટમાં જવાનો નથી. એટલે ગાંધીજીએ સુત્ર આપ્યું, જન સેવા એજ પ્રભુ સેવા. સેવા શું કરવાની? અહીંયા કેટલાયે લોકો ભૂખે સુઈ જાય છે, કેટલાયે પાસે ઓઢવાના ધાબળા નથી, કોઈ વિદ્યાર્થીને ફી ભરવાના પૈસા નથી, કોઈ વિધવાને સાડી નથી. આ તમારો ભગવાન છે, એને કંઈક આપ. એની અસર થઇ. જયારે પણ કોઈ ઊંચી જગ્યાએથી કોઈ વાક્ય નીકળે તો એની અમુક ટાઈમ સુધી તો અસર રહેતીજ હોય છે. એટલે તમારે મૂલ્યાંકન કરવાનું કે તમે કેટલા માનવતાના કામો કર્યા? કેટલી પ્રેરણા આપી? ચારે તરફ લોકો દુઃખી છે, તો એ દુઃખી માણસો માટે ધર્મ શું કરે છે? જો એ ધર્મ કશું ન કરતો હોય  તો ભલે એ છપ્પન ભોગ ધરાવતા હોય, છપ્પન ગજની ધજા હોય, આલીશાન મંદિર હોય, ચમકદાર ગ્રેનાઈટના પથ્થરો હોય પણ એ એકડા વિનાના મીંડા છે. પણ ઘાસની ઝૂંપડી હોય અને ત્યાં કોઈને રોટલો મળતો હોય, કોઈનું પેટ ઠરતું હોય તો એ માનવતા વિનાના ભવ્ય મંદિરો કરતાં અનેક ઘણું સારું કામ કરે છે. પણ આવા મંદિરોમાં તો પૈસાદારોના હાથ પકડી પકડીને જમાડે છે, જેને પહેલેથીજ ડાયાબિટીઝ થયો છે. કેમ? ધર્મસ્થાનો કોમર્સીઅલ થઇ ગયા. કોણે કેટલું આપ્યું? શું આપ્યું? એના આધારેજ નિર્ણયો કરવાના. ભરૂચમાં તો દર વર્ષે રેલ આવતીજ હોય છે અને તમારો બંગલો ઊંચો છે તો રેલમાં ફસાયેલાને આસરો આપજો. @35.00min. પણ જે માણસને વાંસડા ઊંચા કરીને, નાના છોકરાઓને લઈને રાત્રે ભાગવું પડે છે, તમે કદી એની કલ્પના કરી કે એનું શું થતું હશે? કેવી રીતે એ જીવતો હશે? બહુ સરળ સમાધાન ખોળી કાઢ્યું કે પૂર્વના કર્મો બધા ભોગવે છે. આ સમાધાનોએ એવડો મોટો અનર્થ ઉભો કરી દીધો કે તમે માનવતા તરફ ન વળી શક્યા. કારણકે લોકોએ કહ્યું એને ભોગવી લેવા દો. પૂર્વના કર્મોના નામે લોકોને ગુમરાહ કરવામાં આવ્યા. એક વૃદ્ધ સજ્જન આશ્રમમાં આવે એની વાત સાંભળો. આ શરીર, આ શરીર એમ વેદાંતની ભાષામાંજ વાત કરે. આત્મા અને અધ્યાત્મ સિવાયની કોઈ વાત ના કરે. મેં ખાધું, હું આવ્યો એવું ના કહે પણ આ શરીરે ખાધું, આ શરીર આવ્યું એવીજ વાતો કરે. કારણકે હું તો આત્મા છું, આ શરીર કોઈ કાળમાં નથી. એવા એક દંડી સ્વામી પણ આશ્રમમાં આવેલા. થોડી વાર બેઠા પછી કહ્યું, આ શરીરને ખજૂર ખાવું છે, એટલે એને ખજૂર આપ્યું. પછી કહે, ખજૂરમાં ઘી ખાવું છે, એમને ઘી આપ્યું. પછી સ્વામીજીએ ટપાલમાંથી એક ટાંકણી કાઢીને જરા અડાડી તો ચમક્યા !! ડોળા કાઢવા લાગ્યા. સ્વામીજીએ કહ્યું, તમને નહિ, આ શરીરને. કદી આવું અધ્યાત્મ માનશો નહીં. પેલા વૃદ્ધને આખા શરીરે દાદર થઇ અને લવુર-લવુર કરે. એટલે સ્વામીજીએ આશ્રમના દવાખાનામાંથી દવા લેવા કહ્યું તો કહે ના, હોં, આ બધી જીવાત ગયા જનમના લેણિયાત છે. જો એમને હું મારું તો મારે એને બીજા જનમમાં કરડાવવા પડે. એટલે એમને કહું છું, કરડો, મને કરડો. ફરી મહિના-બે મહિના પછી આવ્યા તો શરીર બધું ફદફદી ગયેલું. સ્વામીજીએ કહ્યું દવા કરો. તો કહે તમે આજ્ઞા કરો તો દવા કરાવું એટલે જીવાત મરવાનું પાપ સ્વામીજીને લાગે. કચ્છમાં લોકોની બહુ મદદો આવી, કેમકે હવે માનવતાની વાત લોકોને ગળે ઉતરી રહી છે. ખાવાપીવાનું અને કપડા વિગેરેના ઢગલે ઢગલા થઇ ગયા. @40.09min. કચ્છમાં એક સાધ્વીબેનની વાત સાંભળો કે એટલું બધું ચવાણું આવેલું કે જગ્યાના અભાવે સંડાસ અને બાથરૂમમાં ભરી દીધું. લોકો કહે, ખવડાવોને, પણ કોઈને આપે નહિ અને રાત્રે બધું પૂર્વાશ્રમના ઘર ભેગું કરી દે. સાધુઓ માટે એક બહુજ મોટી તકેદારી મુકેલી છે કે સાધુએ એના પૂર્વાશ્રમ જોડે સંબંધ રાખવો નહીં. પણ લોહીની સગાઇ બહુ પ્રબળ હોય છે. ઉદાહરણો સાંભળો. લોકોએ પોતાના છોકરાઓને ગાદીએ બેસાડી દીધા. કોઈએ પોતાના ભત્રીજાઓને બેસાડી દીધા તો કોઈએ પોતાની ભત્રીજીને બેસાડી દીધી હોય કે પછી તે યોગ્ય હોય કે નહીં? વૃદ્ધાવસ્થામાં આવો મોહ થતો હોય છે. આ મોહન કારણે પછી એ સંસ્થા તૂટી પડતી હોય છે, એટલે એમ ગુણ પૂજાની જગ્યાએ વંશ પૂજા થઇ જતી હોય છે. છેલ્લે એનું પતનજ થતું હોય છે. એટલે પહેલો પ્રશ્ન છે કે એ ધર્મ માનવતાના કેટલા કામો કરે છે? દંતાલી આશ્રમમાં હિંદુ, મુસ્લિમ, ખ્રિસ્તી કોઈ પણ આવે એને એક સરખું ભેદભાવ વિના અનાજ આપવામાં આવે છે. ઘણા લોકોએ દબાણ કર્યું કે આ મુસલમાનોને નહિ આપવાનું. સ્વામીજી કહે, એ ગરીબ છે અને હું તો ફક્ત માણસોજ જોઉં છું. અમે જોઈ લઈશું એમ કહીને સ્વામીજીને ચેલેન્જ આપેલી. ઘણા લોકો ધર્મ કરે પણ ટીલું જોઈને. કે આપણો હોય એનેજ આપવાનું. એ માનવતા ના કહેવાય પણ સાંપ્રદાયિકતા કહેવાય. મોગલો સાથે શીખોનું યુદ્ધ થયેલું ત્યારે એક સૈનિક ભાઈ કનૈયાએ ઘાયલ થયેલા મુસલમાન સૈનિકોને પણ પાણી પાયેલું. ગુરુ ગોવિંદસિંહને ખબર પડી ત્યારે ભાઈ કનૈયાને છાતી સાથે લગાવી દીધો. આ ઇન્સાનિયત છે, માનવતા છે. મરી ગયેલા માણસ સાથે ભેદ ના થાય કે આ હિંદુ છે કે મુસલમાન? વિવેકાનંદ અમેરિકા ગયા અને જોયું કે આ ક્રિશ્ચિયન લોકો આખી દુનિયાને દવા, અનાજ, કપડાં વિગેરે આપે છે. ૨-૫ કિલો અનાજ આપે એટલે માણસ ડાયલામાંથી ડેવિડ થઇ જાય છે. સિદ્ધપુરમાં વિશ્વ હિંદુ પરિષદનું એક સંમેલલ ભરાયેલું, એ સમયે કુંભમેળો પણ ભરાવાનો હતો. અને ત્યારે એ કુંભમેળાનો ખર્ચ ૮૦૦ કરોડ રૂપિયા હતો. અત્યારે તો ૩૦ અબજ રૂપિયા ઉપર થાય છે. @45.04min. સ્વામીજીએ કહ્યું, આપણે બધા કુંભમેળામાં ૮૦૦ કરોડ રૂપિયા ખરચવાના છીએ અને પાંચ પકવાન જમવાના છીએ, તો એ કુંભમેળો બંધ કરો અને એ ૮૦૦ કરોડ દુકાળમાં જ્યાં ડાયલો ડેવિડ થઇ જાય છે અને મણિલાલ મેથ્યુ થઇ જાય છે ત્યાં અનાજ આપવા ખરચો તો ખરેખર એ સાચો કુંભમેળો થશે. લોકોને ખુબ ગમ્યું, ખુબ તાળીઓ પાડી અને પેપરવાળાએ બીજા દિવસે મોટું હેડિંગ આપ્યું પણ અમારા ગુરુ લોકોને ના ગમ્યું. આપણે ના જાગ્યા. આજે એને ૨૫-૩૦ વર્ષ વીતી ગયા, હવે આંખ ઊઘડી છે, પણ ઘણું મોડું થઇ ગયું છે. સ્વામીજીએ એક પુસ્તક લખેલું કે આ છેલ્લી ટ્રેન છે અને એ આપણે ચૂકી ગયા. આપણે માનવતા તરફ ના વળ્યા, તો આપણે કઈ તરફ વળ્યા? આપણે બ્રહ્મ ભીજ્ન તરફ વળ્યા. સ્વામીજીની ચોરાસી જમવાની વાત સાંભળો. સ્વામીજીએ કહ્યું કે કોઈ આખા ગામની વિધવાઓને ભેગી કરીને એમને  જમાડવાની વાત તો કોઈ કરતુંજ નથી. કેમ? આખું દાન વર્ણલક્ષી થઇ ગયું. એના પરિણામો આપણે ભોગવી રહયા છીએ. જ્યાં વેક્યુમ થયું ત્યાં પેલી મિશનરી આવે. એ મિશનરી આજે કામ કરે છે અને ત્યારે પણ કરતી હતી. આપણે પણ કરી શક્યા હોત પણ આપણે શુદ્રો, દલિતોને કહ્યું, દૂર રહો-દૂર રહો, એનાજ પરિણામો આજે આપણે ભોગવી રહ્યા છીએ. મારો એક ઓળખીતો છે, એ મહા ઉસ્તાદ છે. આ ભાઈ કોઈપણ તીર્થક્ષેત્રમાં જાયત્યાં પેલા સાંભળે એમ ઉતરતાની સાથેજ ડોલરની વાતો કરે, એટલે તરતજ VIP સગવડ મળવાની શરુ થઇ જાય. હું તમને એક ખાસ વાત કરું, બધે ભેદભાવ કરજો પણ ધર્મસ્થાનમાં, મંદિરમાં અને એમાંએ જમવામાં કદી ભેદભાવ કરશો નહીં.

સ્વાતંત્ર્ય દિન – 15 મી ઓગષ્ટ

 

 

“चाह नहीं में सुरबाला के गेहनोमे गूंथा जाऊ,

चाह नहीं प्रेमिमालामे बिंधप्यारी को ललचाऊ……

मुझे तोड़ लेना वनमाली उस पथ पर तुम देना फेंक,

मातृभूमि पर शीश चढाने जिस पर जाये वीर अनेक | “

એક હિન્દી કવિના આ ગીતમાં એક પુષ્પ પોતાની ઈચ્છાને વ્યક્ત કરે છે. તે ન તો કોઈ સુંદર સ્ત્રીનું આભૂષણ બનવા માંગતું, કે ન તો પ્રેમીમાળામાં ગૂંથાવા માંગતું, કે ન તો ઈશ્વરના મસ્તક પર રહેવા માંગતું…..તે પુષ્પ તો કેવળ માતૃભૂમિ માટે પોતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કરવાવાળા વીરોના ચરણોના સ્પર્શથી ધન્ય થવા માંગે છે ! તો આપણે તો મનુષ્ય છીએ. ભારતના સ્વાતંત્ર્યની ખુશી આપણને તો વિશેષ હોવી જોઈએ. આ આઝાદી આપણને અનેક નર-નારી રત્નોના બલિદાનથી મળી છે. આઝાદીની કિંમત અમૂલ્ય છે. આઝાદ ભારત જે શહીદોના રક્તથી સિંચિત છે, એ શહીદી હરહંમેશ આપણા માનસપટ પર અંકિત થયેલી હોવી જોઈએ. આઝાદી કાયમ રહે તે માટે આપણે કૃતસંકલ્પ બની હંમેશા રાષ્ટ્રસેવાર્થે તન, મન અને ધનથી તત્પર રહેવું જોઈએ. તેથી જ કોઈકે કહ્યું છે :

“जिस्म का हर कण हे ,वतन के लिए ,

जिन्दगी ही हवन हे , वतन के लिए | “

ખૂબજ પ્રાચીન રાષ્ટ્ર એવા ભારત માટે રાષ્ટ્રીયતાની કલ્પના નવી તો નથી જ. તેમ છતાં બ્રિટીશ શાસનની મીક્તિની ઘટનાએ આપણી રાષ્ટ્રીયતાને નવો પરિવેશ અને નવી તાજગી બક્ષી છે. આ જ કારણે લોકો પરંપરાગત ધાર્મિક અને સામાજિક પર્વોની સાથે રાષ્ટ્રીય પર્વોને ખૂબજ ઉત્સાહથી મનાવે છે. આ રાષ્ટ્રીય પર્વો દેશના ગૌરવનું સન્માન કરનારા પર્વો છે. તે આખા રાષ્ટ્રના ઐતિહાસિક મહત્વના દિવસો છે. આપણા રાષ્ટ્રીય પર્વોનો સંબંધ એ મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓ અને વ્યક્તિઓથી છે જે ભારતની સ્વતંત્રતા અને પ્રગતિ સાથે ગહેરાઈથી જોડાઈ ગયા છે. રાષ્ટ્રીય પર્વો પ્રાંતીયતા, સાંપ્રદાયિકતા, જાતીયતાના બંધનથી મુક્ત હોય છે. રાષ્ટ્રના બધા નાગરિકો તેને રાષ્ટ્રીય એકતાના પ્રતિક રૂપે ધૂમધામથી ઉજવે છે. અને પોતાનો રાષ્ટ્ર પ્રેમ પ્રગટ કરે છે.

રાષ્ટ્રીય પર્વો પાછળ કંઈક વિશેષ ઘટનાઓ હોય છે. આ પર્વોને ઉજવીને આપણે કેટલીક ઐતિહાસિક અથવા રાષ્ટ્રીય ઘટનાઓની યાદોને અમર રાખી શકીએ છીએ. આવી ઘટનાઓ પ્રેરણાદાયી અને સંદેશ આપનારી હોય છે. દેશના મુક્તિ યુધ્ધમાં પોતાના જન કુર્બાન કરનાર હજારો શહીદોને પોતાના દેશમાં સંપૂર્ણ સ્વરાજ્યના સ્વપ્નો હતા. લોકપ્રિય નેતા લોકમાન્ય તિલકે ઘોષણા કરી…….

‘ स्वराज्य हमारा जन्मसिध्ध अधिकार है | ‘

આ ઘોષણાને 1921 ના વર્ષમાં આ જ દિવસે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના લાહોર મેં. પં. જવાહરલાલજીની અધ્યક્ષતામાં મળેલા અધિવેશનમાં પૂર્ણ સ્વરાજ્યનો પ્રસ્તાવ મૂકવામાં આવ્યો. ત્યારથી તે દિવસ દેશની આઝાદીના મતવાલોના હૃદયમાં મુક્તિનું પર્વ બની ગયું હતું. આઝાદીની મંજિલ સુધી પહોંચવા માટે બલિદાન આપવું પડે કે મહાત્માજીના નેતૃત્વમાં સ્વાધીનતા આંદોલનો કરવા પડે તે માટે લોકો હરહંમેશ તૈયાર રહેતા. ત્યારે લોકોના હૃદયમાં એક જ ભાવના હતી ‘યે સિર જાવે તો જાવે , પર આઝાદી ઘર આવે.’

” जब भारत माँ ने पुकारा , फिर मुड़के देखा ना दुबारा ,

सिने में थी उनके गोली, जुबा पे थी जय हिंद की बोली |”

શક્તિથી સમર્થ એવા મહાન સપૂતોની કિંમતે ભારત દેશને 1947 ની 15 મી ઓગષ્ટે આઝાદી મળી. તેથી તેને ‘ સ્વાતંત્ર્ય દિન ‘ તરીકે ઊજવવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત પ્રજાસત્તાક દિન 26 મી જાન્યુઆરી, ગાંધી જયંતી, તિલક જયંતી, બાલદિન (જવાહરલાલ નેહરુની જન્મ જયંતી), શહીદ દિન, એકતા દિન (ઇન્દિરા ગાંધી જયંતી), શિક્ષક દિન (રાધાકૃષ્ણનની જન્મ જયંતી), વગેરે…..પર્વોને પણ રાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉત્સાહથી ઉજવીએ છીએ.

15 મી ઓગષ્ટે આપણો દેશ અંગ્રેજોની ગુલામીમાંથી સ્વતંત્ર થયો. હજારો શહીદોના બલિદાનો પછી ભારતની 150 વર્ષોની ગુલામીની મજબૂત સાંકળો આ દિવસે જ તૂટી હતી. 1947 ના તે ધન્ય દિવસે ભારતની ધરતી પર સ્વતંત્રતાનો સૂરજ ઉગ્યો હતો. દર વર્ષે વર્ષાઋતુની સુંદર મોસમમાં ભારતની કોટિ – કોટિ પ્રજા આ દિવસને ઉત્સાહભેર મનાવે છે. આ પવિત્ર દિવસે વહેલી સવારે પ્રભાત ફેરિયો નીકળે છે. દેશ ભક્તિ ગીતોથી સમગ્ર દેશનું વાતાવરણ ગૂંજી ઉઠે છે. દેશના તમામ કાર્યાલયોમાં આ દિવસે જાહેર રજા આપવામાં આવે છે. આખા દેશમાં સ્થાનિક સ્વરાજની સંસ્થાઓ (રાજ્ય સરકારો, જિલ્લા, તાલુકા અને ગ્રામ પંચાયતો) દ્વારા ધ્વજ વંદનના કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે. પોલીસ દળો અને ફોજના સૈનિકોની પરેડ રાખવામાં આવે છે. રાષ્ટ્ર ગીતો તેમજ રાષ્ટ્રની ભાવાત્મક એકતા પ્રદર્શિત કરનારા નાટકોની સ્પર્ધાઓ યોજાય છે. લોકો પોતાના મકાનોને સુશોભિત કરે છે. રેડિયો અને દૂરદર્શન પર રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમોનું પ્રસારણ હોય છે.

મુખ્ય કાર્યક્રમ 15 મી ઓગષ્ટની પ્રભાતવેળાએ રાજધાની દિલ્લીમાં પ્રધાનમંત્રી લાલ કિલ્લા પર રાષ્ટ્ર ધ્વજ ફરકાવીને રાષ્ટ્રને સંબોધિત કરે છે. પ્રધાનમંત્રીના આ પ્રજાજોગ સંદેશનું ટેલિવિઝન પર જીવંત પ્રસારણ કરવામાં આવે છે. આ સંદેશમાં તેઓ સામાન્યત: તેમની સરકારની પાછલા વર્ષની સિદ્ધિઓ વર્ણવે છે, મહત્વના મુદ્દાઓ જણાવે છે અને વધુ પ્રગતિ તથા વિકાસ માટે દેશને હાકલ કરે છે. વડાપ્રધાન આઝાદીની ચળવળના નેતાઓને શહીદોને શ્રદ્ધાંજલિ આપે છે. અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાનિઓને યાદ કરે છે. ભારતની સંસ્કૃતિક વિવિધતાનું પ્રદર્શન, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી ક્ષેત્રે દેશે કરેલી પ્રગતિ વગેરેની ઝાંખી, ભારતની શસ્ત્ર તાકાતનું નિદર્શન અને દેશના સુરક્ષા દળોની પરેડ આ ઉજવણીનું અભિન્ન અંગ છે.

રાષ્ટ્રીય પર્વો રાષ્ટ્ર માટે પ્રેરણાના સ્ત્રોત છે. તેનાથી રાષ્ટ્રની એકતા અને અખંડિતતાની ભાવના દ્રઢ થાય છે. સમગ્ર રાષ્ટ્ર એક રંગે રંગાઈ જાય છે. જેના પવિત્ર ખૂનથી આ દેશના બાગને વિકસાવ્યો હતો, તે શહીદોની પવિત્ર યાદ આ પર્વો અપાવે છે. દેશભક્તિ, ત્યાગ, તપસ્યા અને બલિદાનની ગૌરવગાથાને હંમેશા તાજી કરાવનાર આ પવિત્ર પર્વો આપણા રાષ્ટ્રીય પર્વો છે. દરેક ભારતીયના દિલની આરઝૂ કે તમન્ના દેશની આન, શાન અને ગૌરવને સદાકાળ અમર બનાવવાની હોય છે !

“वतन पर मिटनेवाले अमर हो जाते हे ,

वो शहीद ए वतन कहलाते हे ,

तिरंगे की शान इनके दम पर हे ,

इतिहास को नाज़ इन पर हे | ”

‘સ્વતંત્ર ભારત ! તારી જય હો, વિજય હો !’

સૌજન્ય ગુલાલ બ્લોગ  લેખકો  દ્વારા પોસ્ટ્સ ગામડિયો ગુજરાતી

જન્માષ્ટમી

JANMAASHTAMEE – જન્માષ્ટમી 

 

AUGUST 14, 2017

http://sachchidanandji.org/cgi-bin/playlect.cgi?../SATLECT/mp3ss1141.htm:SATLECT   3

A – SHREE KRISHNA PRAAGATYA – BHADARAN – શ્રી કૃષ્ણ પ્રાગટ્ય – ભાદરણ – સ્વર્ગસ્થ ચુનીભાઈ ભુલાભાઇ પટેલની પુણ્ય સ્મૃતિમાં આપેલું પ્રવચન – કથાના બે મુખ્ય પાત્રો હોય છે, એક વક્તા અને એક શ્રોતા. વક્તા અડધું બોલે છે અને શ્રોતા એના પાસે અડધા ઉપરનું બોલાવે છે. વક્તૃત્વ પ્રેરણાથી આવતું હોય છે.સામે બેઠેલો વર્ગ જો પ્રોત્સાહન આપે તો ગાનારને, બોલનારને એક પ્રકારનું તાન ચઢે, રસ ચઢે છે. જો એનું હૃદય ઠરે, જો એનો આત્મા તૃપ્ત હોય, જો એનું મન તૃપ્ત હોય તો ગાય જેમ પારો મૂકે અને વાછરડાના ઉપર વ્હાલ કરીને મુકેલા પારામાં પવાલી ભરીને દૂધ આપે એમ વકતા છે, ગાયક છે, એનું હૃદય પણ જો ઠરે, એનો આત્મા પણ જો પ્રસન્ન હોય તો અંદરથી પરાવાણી નીકળે. કોયલને કોઈ કહેવા નથી જતું કે તું ટહુકા કર, પરંતુ એ ટહુકા કર્યા વગર રહી નથી શકતી. એમ વક્તા પોતે નથી બોલતો, પણ શ્રોતા એને બોલાવે છે. વક્તાની અંદર તો પરા, પશ્યન્તિ, માધ્યમ અને વૈખરી એમ ચાર સ્તરની વાણી હોય છે. @5.02min. પોતાનું હૃદય ઠરે, મનની ઊર્મિઓ જાગે એટલે આપોઆપ અંદરથી એક ધોધ-પ્રવાહ નીકળતો હોય છે. શુકદેવ અને પરીક્ષિત એકબીજાને પ્રાપ્ત કરીને કૃતકૃત્ય થયા. જો એ બંને ન મળ્યા હોત તો આપણને આ ભાગવત ના મળ્યું હોત. એટલે જેટલું શ્રેય શુકદેવને મળે એટલુંજ શ્રેય પરીક્ષિતને પણ મળે. પરીક્ષિતની જગ્યાએ કોઈ ઊંઘણસી કે કોઈ આંટીઘૂંટી રમનારો માણસ બેઠો હોત તો આ ભાગવત ના મળ્યું હોત. બંને એકબીજાને જોઈને બંનેની પરાવાણી નીકળે. એટલે सुख मुखात गलितं – આ શુકન મોઢામાંથી પડેલું એક પાકું રસફળ છે. જેના નશીબમાં હોય એ પીલો, ફરી ફરીને આ રસ પીવાનો મળશે નહિ. આ તો પરમેશ્વરે બહુ દયા કરી કે મૃત્યુના ઉપર પડદો પડી દીધો, એટલે હું રાજી છું, તમે રાજી છો એટલે બધા આપણે આનંદમાં રહીએ છીએ. બાકી કાલે મૃત્યુ થવાનું છે, એવી ખબર પડે તો અત્યારથીજ મરી જઈએ. આપણે ભાગવતના છેલ્લા ભાગને મહત્વ આપીએ છીએ, જેને આપણે શ્રી કૃષ્ણ ચરિત્ર કહીએ છીએ. એમાં વૈષ્ણવોનીજ વાત છે. એનું રહસ્ય બે ધરી તલવાર જેવું છે. એમાંની પહેલી ધાર કૃષ્ણને પુરેપુરો બદનામ કરનારી છે અને બીજી ધાર કૃષ્ણને પૂર્ણ પરબ્રહ્મ પરમાત્મા અખંડ સચ્ચિદાનંદ ઘન બતાવનારી છે. દુર્ભાગ્યવશ ભાગવત સાંભળનારા અને વાંચનારા તો ઘણા હોય છે પણ એ બીજી ધારા તરફ ધ્યાન નથી આપતા. આપણે આ બીજી ધારા ઉપર થોડું ધ્યાન આપવાનું છે. એના રહસ્યોને જાણવા અને પામવાનો પ્રયત્ન કરીએ તો હું માનું છું, એમાં લખ્યું છે, इति परमहंस्याम संहितायाम કે આ પરમહંસોની સંહિતા છે. જરા કલ્પના કરો કે પેલો જે પરીક્ષિત છે, જેના મૃત્યુનો પાંચમો દિવસ ચાલી રહ્યો છે અને મરવાના બેજ દિવસ બાકી છે ત્યારે એને ગોપીઓની લીલા સંભળાવવાની શી જરૂર? અહીં તો ૧૬૦૦૦ ગોપીઓની કથા છે અને એક મુમૂર્ષુ મરવાની તૈયારીમાં પડેલો જે વ્યક્તિ છે, એને સંભળાવવાની છે તો એમાં કંઈ રહસ્ય છે. આવો, આપણે એની શરૂઆત કરીએ. કંસ અને દેવકી બંને સગા ભાઈ અને બહેન. દુનિયામાં ભાઈ અને બહેન તો મળશે પણ ભાઈ અને બહેનની સંસ્કૃતિ દુનિયામાં મળશે નહીં. આ એક હિંદુ સંસ્કૃતિ મુખ્યતઃ:એવી છે કે જેમાં ભાઈ અને બહેન બંને છે. એમાંએ પાટીદારોની અંદર તો મોસાળું ભરવાનું, ભણેજાની જરૂરિયાત નિભાવવાની એમ ઠેઠ સુધી ચાલ્યા કરતું હોય છે, એટલે એમ એને ઢૂંસડા ખેંચવા પડતા હોય છે. @10.04min. એ કેટલાયેના ઢૂંસડા ખેંચતો હોય છે. ધોરીભાઈનો અર્થ સાંભળો. એટલે ભાઈ અને બહેનની જે સંસ્કૃતિ છે, એ ભારતમાં બહુજ સમજણ પૂર્વકની જોવા મળે છે કે જેથી સ્ત્રી જાતમાં એક પવિત્ર દ્રષ્ટિ રહી શકે. એટલે વિવેકાનંદે અમેરિકામાં જયારે સંબોધન કર્યું, બહેનો અને ભાઈઓ ત્યારે લોકોને નવાઈ લાગી કે અહીં તો લોકો કોઈને બહેન કહેતુંજ નથી.આ સંસ્કૃતિના પાયાનો ભેદ છે. એટલે પેલો કંસ પોતાની બહેનને કેટલાંયે દિવસ પોતાના મહેલમાં રાખ્યા પછી બહેનને વિદાય આપે છે અને ભાઈ ઉમળકાભેર ઘરની સારી-સારી વસ્તુઓ ભેટ આપે છે. હાથી, ઘોડા, દાસીઓ આપે છે કે મારા ઘરમાં ઢગલા છે, પણ મરી બહેન દુઃખી થાય એ નથી જોવું. આ પ્રાચીન કાળની વાત છે પણ આજે હજી એજ વાત ચાલુ છે. માંનું મન દીકરીમાં હોય અને દીકરીના મનમાં હંમેશા માં હોય છે. માંને જરાક કંઈ થયું હોય તો એ પોતાનું અડધું કામ મૂકીને દોડતી આવે અને દીકરીને કંઈ થયું હોય તો માં દોડતી જાય. એનું નામ તો સંયુક્ત જીવન છે, કૌટુંબિક જીવન છે. એટલે આપણે ત્યાં માત્ર પતિ-પત્નીનું જ રૂપ નથી પણ ભાઈ-બહેનનું પણ રૂપ છે. એમાં સ્ત્રી જાતિની પવિત્રતા અને પુરુષ જાતિની નિર્મળતા આ બંને એક જગ્યાએ ભેગા થાય છે. ઇતિહાસ જોજો, એક રાણી સામેના રાજા ઉપર રાખડી મોકલાવે અને કહે કે હું તારી બહેન છું, તો એ રાજા એના પતિ ઉપર આક્રમણ ના કરે. ઇતિહાસ આખો બદલાઈ જાય. એક ટાઈમ હતો જયારે ધરમની બહેન હતી અને ધરમનો ભાઈ હતો, એનો પણ ઇતિહાસ છે. કંસે એની બહેનને ઢગલાબંધ આપ્યું. બહેનને પૈસો મળે એનો એટલો આનંદ ના થાય કે જેટલો આનંદ એને સાસરાની અંદર છાતી કાઢીને પગ મૂકીને ઉભા રહેવાની હિમ્મત આવે કે મારા પિયરિયાં જેવા તેવા નથી. એનામાં એક હિમ્મત આવે, એક શક્તિ આવે. એટલે પેલી બહેન દેવકીને આનંદ છે, કંસને આનંદ છે, સૌને આનંદ છે. દેવકીને રથમાં બેસાડીને જ્યાં વિદાય કરવાનો પ્રસંગ છે, ત્યાં તો આકાશમાં ગડગડાટ થયો, સૌની નજર આકાશ તરફ ગઈ. એક ચિત્કાર કરતો અવાજ આવ્યો, કંસ તને ખબર છે, તારી બહેનનો આઠમો ગર્ભ તારો કાળ થશે, તારો નાશ થશે? બસ, અહીંથી સંસારની બીજી બાજુ શરુ થઇ. એક બાજુમાં હરખ છે, ઉલ્લાસ છે, ઉત્સાહ છે, એક-બીજાને રાજી કરવાની વૃત્તિ છે. आत्मनस्तु कामाय सर्वं प्रियं भवति, नवारे पत्यु कामाय पतिप्रियो भवति, आत्मनस्तु कामाय पतिप्रियो भवति, जायाये कामाये जाया प्रिया भवति, आत्मनस्तु कामाय जाया प्रिया भवति. ઉપનિષદમાં યાજ્ઞવલ્કય એક બહુ સમર્થ ઋષિ છે. @15.00min. જેને સન્યાસ લેવો છે, પણ એની બે પત્નીઓ છે. એની પત્ની કાત્યાયિનીને બધી મિલકત આપી દે છે પણ બીજી પત્ની મૈત્રેયી આત્માનું કલ્યાણ કરવા એની સાથેજ આવે છે. જેને શૃંગાર જોઈએ એને શૃંગાર મળે તો રાજી થાય અને જેને વૈરાગ્ય જોઈએ એને વૈરાગ્ય મળે તો રાજી થાય. પછી યાજ્ઞવલ્કયે મૈત્રેયી આગળ બ્રહ્મ વિદ્યાની ચર્ચા કરી છે, તે સાંભળો. પતિમાંથી પત્નીને સુખ મળે છે એટલે પતિ વહાલો લાગે છે પણ એજ પતિ જો ક્લેશદાયી થઇ જાય તો કાચ વાટીને ખવડાવે, ઝેર પીવડાવી દે, વગર મોતે મારી નાંખે, એટલે પતિમાં પ્રિયતા નથી. પતિ સુખ મેળવવા એને ઇચ્છિત વસ્તુઓ આપે છે એટલે પત્ની પતિને સુખ આપે છે. પણ જે દિવસે એ પત્ની દુઃખદાયી થશે, અડચણરૂપ થશે, વિઘ્નરૂપ થશે એ દિવસે એને પ્રાઈમસ મૂકીને મારી નાંખશે. પછી લોકોના આગળ ઢોંગ કરશે કે બળી મરી, દાઝી ગઈ, અકસ્માત થઇ ગયો, એમ એનું કાશળ કાઢી નાંખશે. મૈત્રેયી, કોઈ પતિ પ્રિય નથી, કોઈ પત્ની પ્રિય નથી, પણ સુખ પ્રિય છે. જ્યાં સુધી માણસને સુખ મળતું હોય ત્યાં સુધી માણસને સુખ વહાલું લાગતું હોય છે. પણ જયારે એ સુખ અપાતું બંધ થાય અને દુઃખ મળવાનું શરુ થાય, એટલે માણસમાં કોઈ પ્રિયતા રહેતી નથી. માટે મૈત્રેયી, આખી જિંદગી ગમે તે કર્યું હોય પણ વૃદ્ધાવસ્થામાં તો પરમેશ્વર તરફ ધ્યાન આપવુંજ જોઈએ. આજ નિયમ શ્રી મદ ભાગવતની જે કૃષ્ણ ચરિત્રની ઉથ્થાનિકા છે, એમાં બિલકુલ બરાબર બંધબેસતી થઇ ગઈ. આકાશવાણી થઇ એટલે કંસની આંખ બદલાઈ ગઈ. જે આંખમાંથી અમૃત ઝરતું હતું એમાંથી નાની, લાડકી, વ્હાલી બેન માટે ઝેર ઉભરાતું થઇ ગયું. કંસે તરતજ દેવકીનો ચોટલો પકડયો અને રથમાંથી એને નીચે પછાડી અને તલવાર કાઢી એના ટુકડા કરવા તૈયાર થઇ ગયો. લોકો હાહાકાર કરી ઉઠયા, અરેરે !! આ શું કરી રહ્યા છો? સ્ત્રી હત્યા અને એ પણ સગી બહેનની હત્યા. લોકોએ ઘણા પ્રયત્નો કાર્ય પણ એને સમજાવી ના શક્યા. मूरख हृदय न चेत, जो गुरु मिलइ बिरंचि सम. મૂરખ માણસને કોઈ બ્રહ્મા આવીને ઉપદેશ આપે તો પણ એને જડતા દૂર ન થાય અને એમાં ચેતના ના આવે તે નાજ આવે. @20.04min. વસુદેવ વચ્ચે પડયા. વસુદેવમાં વ્યહવાર કુશળતા હતી. એણે કહ્યું, કંસ આ મહાપાપ છે, લોકો તારી નિંદા કરશે, તને બહેનનો હત્યારો કહેશે. પછી એ કંસ સાથે સંધિ કરે છે કે હું તને દેવકીનો આઠમો બાળક આપી દઈશ. પછી તો તને કંઈ વાંધો નથી ને? કંસને વાત તો બરાબર લાગી પણ કોઈએ એને કાન ભમ્ભેરણી કરી કે આઠમો કોને કહેવો? ક્યાંથી ગણવો? એટલે કંસે એક પછી એક બધાજ બાળકો આપવા પડશે એમ કહ્યું અને તમારે બંનેએ મારી જેલમાં રહેવું પડશે. એટલે કંસે તોતિંગ જેલમાં વસુદેવ અને દેવકીને પુરી દીધાં. એક પછી એક પુત્રો થવા લાગ્યા. પહેલો પુત્ર થયો એને આકાશમાં ઊંચો ઉછાળ્યો અને પથ્થર ઉપર એના પગ પકડી પછાડયો એટલે એના છોતરે છોતરાં નીકળી ગયા. ખડખડાટ હાસ્ય કરીને ચાલ્યો ગયો. બે થી છ બાળકો સુધી બધાની એવીજ ગતિ કરી. જયારે સાતમો બાળક જન્મવાનો હતો ત્યારે અંત: પ્રેરણા થઇ અને એને દેવકીના ગર્ભ માંથી રોહિણીના ગર્ભમાં મૂકી દેવામાં આવ્યું, આ વસુદેવની બીજી પત્ની છે અને એ એના ઘેર છે. પછી એમ કહેવામાં આવ્યું કે અધૂરા માસે ગર્ભપાત થયો છે. એટલે કંસે સમજી મન વળી લીધું. પેલો બાળક રોહિણીને ત્યાં જન્મ્યો અને એનું નામ બલરામ પડયું. એનું બીજું નામ સંકર્ષણ પણ છે, કારણકે એનું ગર્ભમાંથી કર્ષણ થયું હતું. હવે આઠમા ગર્ભની વારી આવી. દેવકીને છેલ્લા દિવસો જઈ રહ્યા છે અને દેવકીની ચિંતાનો પર નથી. વસુદેવ પણ મોઢું ઉતારીને બેઠેલા છે. પુરુષ નમાલો થયો છે. @25.22min. જેના સાત બાળકો આ રીતે નષ્ટ થયા હોય, એ માંની તમે કલ્પના કરી શકો છો? એના અંદર શું વિતતું હશે? દુનિયાના ઇતિહાસમાં જોજો, જયારે જયારે પણ કોઈ જગ્યાએ ક્રાંતિ થઇ છે તો એના મૂળમાં સ્ત્રી હોય છે અને એ નમાલા પુરુષને જગાડતી હોય છે. या देवी सर्व भूतेषु शक्ति रूपेन संस्थिता, क्रांति रूपेन संस्थिता, नमस्तस्ये नमस्तस्ये नमस्तस्ये नमो नम: દેવકીએ કહ્યું, તમે ચૂડીઓ પહેરો, કેમ તમે કંઈ પ્રયત્ન કરતા નથી? રાત્રે બાર વાગ્યાની તૈયારી હતી, કાળી ગડગડાટ કરતી મેઘલી રાત હતી, જમુનાજી ઘુઘવાટા લઇ રહી હતી, બધે જળ બમ્બાકાર છે અને એજ સમયે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનો પાદુર્ભાવ થયો, પ્રગટ થયા. કૃષ્ણ કનૈયા લાલકી જય. પાદુર્ભાવ થતા પહેલાં વસુદેવ આજે વીર-મર્દ બન્યો હતો. એને થયું કે ગમે તે ભોગે મારે આ બાળકને આજે બચાવવું છે. જોયું તો પેલા પહેરો ભરનાર ઊંઘી ગયેલા હતા. હાથ લાંબો કરીને ચાવી ખેંચી, જરા હિમ્મત આવી, જુસ્સો આવ્યો, સાહસ આવ્યું અને દરવાજો ખોલ્યો અને દેવકીને કહ્યું તારા બાળકને લઇ જાઉં છું. સામા કિનારે મારા મિત્રને આપી આવીને તરત પાછો ફરીશ. એમ કહી, ટોપલામાં બાળક મૂકી ગાઢ અંધકારમાં નદી પાર કરવા નીકળી પડયા. વસુદેવ આજે મર્દ બન્યો છે. જયારે તમારું મનોબળ દ્રઢ હોય, તમારો સંકલ્પ દ્રઢ હોય એટલે પરમેશ્વર हिम्मते मर्दा तो मददे खुदा આપોઆપ તમારી વ્હારે આવે છે. એટલે વસુદેવ જમુનાજી પાર કરી મિત્ર નંદને ત્યાં પહોંચી ગયા. ભાગવતકારે જે એનું રૂપ આપ્યું છે, એમાં જમુનાજી પાર કરતી વખતે શેષનાગ ફેણ ધરી રહ્યા છે. વસુદેવ મિત્ર નંદને રાત્રે જગાડે છે અને કહ્યું આ મારુ આઠમું બાળક છે અને અત્યારે હું જેલમાંથી આવ્યો છું. નંદ, હું અભાગી છું. છતા બાળકે પણ હું બાળકનું સુખ નથી લઇ શકવાનો. આ બાળક જો સવારે કંસ જોશે તો એને માર્યા વગર નહિ રહે. માટે તું એને ઉછેર. હું દૂરથી જોઈને રાજી થઈશ. તું આ બાળકને લઇ લે અને પોતાનો બાળક કરીને રાખ. @30.05min. અને તારા પાસે કોઈ બાળક હોય તો આપ, તો હું ત્યાં જઈને મૂકી દઉં. .નંદે કહ્યું હમણાં બે-ચાર કલાક પહેલાંજ મારા ઘરમાં પ્રસુતિ થઇ છે. જશોદા ઘસઘસાટ ઊંઘે છે એને ખબર નથી કે શું થયું છે. દીકરી થઇ છે અને એ દીકરી હું તને હમણાંજ આપી દઉં છું. વાસુદેવ દીકરી એજ ટોપલામાં લઇ, એજ મુસળધાર વરસાદમાં પાછા આવ્યા ત્યારે જોયું કે આખું જેલખાનું ઘસઘસાટ ઊંઘી રહ્યું છે. વાસુદેવ ચુપચાપ અંદર આવ્યા અને પેલી બાળકીને મૂકી દીધી. દેવકીને કહ્યું, તારું બાળક હવે સુરક્ષિત છે. આ બાળકીને પોતાની માની લે. દેવકીનેએ બાળકીને છાતી સાથે ચાંપી દીધી. સવાર થયું એટલે વાસુદેવે જેલરને કહ્યું, જાઓ કંસને ખબર કરો કે આઠમું બાળક જન્મ્યું છે. કંસ તો ધમપછાડા કરતો આવ્યો, જેલનું કેદખાનું ખોલાવ્યું અને દેવકી પાસે આવ્યો ત્યારે દેવકીએ કહ્યું ભાઈ, આ મારુ  છેલ્લું બાળક છે, હવે પછી મારે બાળક થવાનું નથી. કંસ કહે મારે આ છેલ્લું બાળકજ જોઈએ છે. કંસે બાળકીને કહોંચાવી લીધી અને એને નીચે પછાડવા ગયો ત્યાં તો પેલી બાળકી આકાશમાં ચાલી ગઈ. ખડખડાટ હસ્તી હસ્તી બોલતી ગઈ કંસ, તું મને શું મારવાનો હતો તને મારનારો તો વ્રજમાં કિલકિલાટ કરી રહ્યો છે. પછી તો કંસ વિલે મોઢે પાછો ફર્યો. દેવકી અને વસુદેવને છુટા કર્યા. પણ મનમાં એક ડર પેસી ગયો કે નક્કી કોઈ જન્મ્યું છે. અહીંની વાત અહીં રહેવા દો, આગળની વાત પછી કરીશું. રહસ્ય – પણ હું તમને ખાસ વાત કરું છું કે આગળની ઘટના સાંભળતા પહેલા નક્કી કરો કે આ આખી ઘટના કોઈ વાસ્તવિક ઐતિહાસિક ઘટના છે, કે આ ઘટનાના મૂળની અંદર વ્યાસજી કોઈ પરમહંસોના ગૂઢ રહસ્યો મુકવા માંગે છે? અને જો એવું હોય તો પેલા મુમૂર્ષુ પરીક્ષિતને સંભળાવો એ બરાબર છે. જરા વિચાર કરો કે જયારે આકાશવાણીએ કહ્યું કે કંસ દેવકીનો આઠમો બાળક તારો કાળ જન્મશે તો આકાશવાણીને આટલી બધી ઉતાવળ કેમ આવી ગઈ? સાત બાળકો ખોટાં મારી નાંખ્યા ને? અને એ આકાશવાણી કોઈ રાક્ષસની વાણી તો નહીંજ હોય ને? એ દૈવી વાણીમાં વગર જોતા સાત બાળકોનો નાશ કરાવી દીધો. બીજું કંસે આકાશવાણી સાંભળ્યા પછી બંનેને સાથે રાખવાની ભૂલ કેમ કરી?વસુદેવને કહી દેવાનું હતું કે, જાઓ ચરોતરમાં ઘણી કન્યાઓ છે, કોઈ એકને પરણી લેજો, હવે મારી બહેનને તમારા સાથે કાંઈ લેવા-દેવા નથી. આ સહેલામાં સહેલો ઉપાય હતો. પણ કંસે એવું ના કર્યું અને બંનેને એક સાથે જેલમાં પૂર્યા. એક પછી એક જેમ પ્રસૂતિઓ થઇ એને મારતો રહ્યો. એટલે તમે નક્કી સમજજો કે આ તો પરમહંસોની સંહિતા છે અને આ તો રહસ્યોનો ગ્રંથ છે. આ માત્ર લૌકિક ઘટના નથી. બીજી વાત કહું છું, એ એના આધ્યાત્મિક પક્ષમાં છે. @35.00min. ભાગવતના બે પક્ષો છે, આધ્યાત્મિક પક્ષ અને વ્યહવારિક પક્ષ. કૃષ્ણનો ફોટો તમારા ઘરમાં હશે. લોકો નાની-નાની બાબતો માટે રડતા હોય છે. કોઈ ગંભીર દુઃખ પડયું હોય અને તમે રડો તો બરાબર છે, એવા સંજોગોમાં ભગવાન જરૂર દુઃખ દૂર કરે. લોકો ભગવાનને હેરાન-હેરાન કરી નાંખે છે. તમે કૃષ્ણને જઈને પૂછજો તો જન્મની પહેલી ઘડીથી એનો ઇતિહાસ સંભળાવશે. તમને કહેશે કે, મારા ઉપર જે દુઃખ પડયાં છે, એના સો-મા ભાગના દુઃખ પણ તમારા ઉપર નથી પડયા. હું તો જેલમાં જન્મ્યો હતો, તમે જેલમાં તો નથી જન્મ્યા? મારો જન્મ રાત્રે બાર વાગ્યે થયો અને જન્મતાની સાથેજ મારે ભાગવું પડયું. મને માંનું દૂધ નથી મળ્યું, માંનો ખોળો નથી જોયો, બાપનું વ્હાલ નથી અનુભવ્યું. જયારે આખી દુનિયા ઘસઘસાટ ઊંઘતી હતી ત્યારે મારા પ્રાણ બચાવવા વરસતા વરસાદમાં ઘુઘવાટા કરતી, પૂરવાળી નદીની આંધીમાં મારે ભાગવું પડયું હતું અને મેં કોઈ બીજને ત્યાં શરણ લેવું પડયું હતું. ત્યાં પણ મને લોકોએ શાંતિથી જંપવા ના દીધો. એક પછી એક રાક્ષસો મને મારવા મોકલ્યા હતા. એટલે હું એમને એમ ભગવાન નથી થયો. કોઈ રાજાનો દીકરો હોય અને રાજા થાય એમાં એણે કાંઈ બહાદુરી કરી નાંખી? શેઠનો દીકરો શેઠની તૈયાર ગાદી ઉપર બેસે એમાં શું એણે ધાડ મારી? પણ જેના ઘરમાં કોઈ દિવસ કે,ખ,ગ બોલતો ન હોય અને કોઈ સેક્સપિઅર પેદા થાય કે કોઈ કાલિદાસ પેદા થાય, ત્યારે એની બલિહારી કહેવાય. કૃષ્ણ કહે, મેં જન્મતાની સાથેજ ભય, ત્રાસ, જુલ્મ, અત્યાચાર સિવાય કશું જોયું નથી અને છતાં હું જિંદગીમાં હાર્યો નહીં, રડ્યો નહિ પણ હસતો રહ્યો અને હસાવતો રહ્યો અને લોકોને મરદાંગની આપતો રહ્યો. અને તમે રોજ સવારથી સાંજ સુધી મારા ફોટા આગળ આવી-આવીને રડ્યા કરો છો. કૃષ્ણની પાસે કંઇક શીખવાનું હોય તો એનો વ્યહવારિક અને આધ્યાત્મિક પક્ષ સમજજો. આ બેય પક્ષને તમે સમજશો તો ભાગવતના રહસ્યને તમે પામી શકશો. કંસની જેમ પાપ વધારે પાપ કરવા ધક્કા મારતું હોય છે એમ પુણ્ય પણ વધુ પુણ્ય કરવા ધક્કો મારતું હોય છે. વ્રજમાં બધા બાળકોને મારી નાંખ્યા પ[ન જેને મારવો હતો તે ના મરાયો. પછી પૂતના નામની રાક્ષસીને મોકલાવી. એ તો રૂપ રૂપનો અંબાર છે. જશોદાને ઘેર પહોંચી ગઈ. જશોદાજી એણે જોઈને ખુશ થઇ ગયા. પૂતનાએ લાલાને રમાડવા માંગ્યો. યશોદાજીએ એણે રમાડવા આપ્યો અને એ રમાડતા રમાડતા એને ધવડાવવા લાગી અને સ્તન ઉપર એણે ઝેર ચોપડ્યું હતું. લાલાએ દૂધ એવું ચૂસવા માંડયું કે એના પ્રાણ ચુસાવા લાગ્યા. @40.00min. લોકો પૂતનાને માસી કેમ કહે છે? એ દેવકીની કે યશોદાની પણ બહેન નથી તો માસી થઇ કેવી રીતે? એટલે ભાગવત કહે છે, આ રહસ્ય ગ્રંથ છે. આ કોઈ ઐતિહાસિક કે ઘટનાત્મક ગ્રંથ નથી પણ રહસ્યોથી ભરેલો ગ્રંથ છે. અર્જુન, ત્રણ પ્રકારની શક્તિઓ છે. દૈવી માયા, રાજસી માયા અને આસુરી માયા. જયારે જયારે પણ હું મારુ પ્રાગટ્ય કરું છું તો દૈવી માયાના દ્વારા કરું છું. એટલે દૈવી માયાને દેવકી નામ આપ્યું કે જેનો આધાર, આશ્રય લઇને ભગવાન પ્રગટ થયા. એના પતિનું નામ વસુદેવ આપ્યું. વસુનો અર્થ ધન થાય એટલે ઐશ્વર્ય થાય. પૃથ્વીનું નામ વસુંધરા એ વસુ શબ્દ પરથી આપવામાં આવ્યું. સૌથી ઉત્તમમાં ઉત્તમ જે વસુ છે, તત્વ છે એ અને આ દૈવી માયા એ બંનેના યોગ થી આઠમી કક્ષાએ પ્રગટ થયા. સાત કક્ષાએ સુધી જે પ્રગટ થાય એને જ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓ કહેવાય. અજ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓને દૂર કરવા માટે આ જ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓ છે. આ ભૂમિકાઓ છે – શુભેચ્છા, સુવિચારણા, તનુ માનસ, સત્વા ભક્તિ, પદાર્થ ભાવિની અને સુર્યાગા. જ્ઞાન વાચાળતાથી ઝાંખું પડે છે. સૂર્ય બોલતો નથી કે હું તેજસ્વી છું.લોકો આપોઆપ એના તેજને જાણે છે કે એ તેજસ્વી છે. એટલે અજ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓ છે એની નિવૃત્તિ માટે જ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓ છે. એ સાત ભુમિકાઓનો ઉદય દૈવી માયાથી થાય અને એ દૈવી માયા કંસની જેલમાં છે. આઠમું બાળક જે જન્મ્યું એ બાળકને ઉછેરનાર, પાલન કરનાર રાજસી માયા છે, જેનાથી સંસાર ઉત્પન્ન થાય છે. સંસારનું રક્ષણ થાય છે, એટલે એનું નામ યશોદા છે. એ નામ એમને એમ નથી પડેલું. એટલે આ ત્રણ માયાઓ યાદ રાખજો. એક પરમેશ્વરને પ્રગટ કરનારી દૈવી શક્તિ, પરમેશ્વરનું રક્ષણ કરનારી રાજસી શક્તિ અને એજ મહાશક્તિને ધૂળમાં આળોટી દેનારી ત્રીજી જે શક્તિ છે એને માયાવી અથવા તામસી શક્તિ કહેવામાં આવે છે. એટલે ભાગવતકારે બહુજ વિચાર પૂર્વક સ્તન ઉપર ઝેર ચોપડાવ્યું છે. જો જો તમે અનુભવ કરજો, માણસ જયારે સાધના કરે, ઉપાસના કરે એટલે એનામાં સિદ્ધિઓ આવે. @45.00min. એટલે જે પહેલાં શેકેલો પાપડ ન હોતો ભાંગી શકતો, એ મોટા પહાડોને તોડી શકે. એટલે આ પૂતના એ બીજું કોઈ નથી પણ રિદ્ધિ અને સિદ્ધિનું પતન કરાવનારી મહા માયાવી શક્તિ જેનું નામ પૂતના છે. પૂતના કોઈ માણસ નથી, એ ભોગનું માત્ર પ્રતીક છે. એટલે સ્તન ઉપર ઝેર ચોપડેલું બતાવ્યું છે. એ ભોગમાં આજ સુધી કેટલાયે યોગીઓ ચૂસીને મારી ગયા, પ્રાણ નીકળી ગયા. આજ એક એવો યોગેશ્વર હતો, જેણે ચુસાવીને મારી નાંખનારને ચૂસીને મારી નાંખી, ખતમ કરી નાંખી અને પોતેજ એના અસલ સ્વરૂપમાં આવી ગઈ. આ ભાગવતનું રહસ્ય છે. એટલે તમે માત્ર એને ઘટના ના માની લેતા. ત્યારે હવે પ્રશ્ન ઉઠે છે કે આ કૃષ્ણ છે એ છે કોણ? કૃષ્ણનું મૂળ રૂપ શું છે? એની ચર્ચા આજે નહિ કરીએ, કાલે કરીશું. પણ આ જે ભાગવત છે, એની એક-એક ઘટનાને સમજવાની છે. પરમેશ્વર જો એ ઘટનાને સમજવાની શક્તિ આપે તો તમને એમ થશે કે જે ભાગવતને સાંભળે, સમજે, જાણે એને તક્ષક ના કરડે અને કરડે તો એનું ઝેર ન ચઢે અને ચઢે તો એના મોક્ષને ના અટકાવે. કૃષ્ણ કનૈયા લાલકી જય. @46.57min.  श्री कृष्ण शरणम मम  

हे प्रभु आनंद दाता, ज्ञान हमको दीजिये.

http://sachchidanandji.org/cgi-bin/playlect.cgi?../SATLECT/mp3ss486.htm:SATLECT   7

 

B – VALLABH VIDYANAGAR –  તમે પ્રાચીન કાળનું રામાયણ કે મહાભારત વાંચશો તો એમાં રસોઈ બનાવનારા શુદ્રો છે. એટલે અત્યારે બ્રાહ્મણો ડીગ્રેડ થયા અને રસોઈના કામમાં લાગી ગયા. પછી તો આચાર્યકાળથી એમાં એટલી મોટી આભડછેટ આવી કે એની અસર આખા સમાજ ઉપર પડી. પણ આ આચાર્યકાળમાં એક બહુ સારું જમા પાસું ઉભું થયું કે એમાંથી સંત ચીલો એક જુદો પડયો. દક્ષિણમાં આળવાળ સંતો અને ઉત્તર ભારતમાં કબીર, નાનક, દાદુ, મીરાં, તુલસી, મહારાષ્ટ્રમાં જ્ઞાનેશ્વર, નામદેવ, એકનાથ અને ગુજરાતમાં નરસિંહ મહેતા થયા. ત્યારે કોઈ આંદોલન જેવું તો ન હતું છતાં નરસિંહ મહેતા હરિજનને ત્યાં કીર્તન કરવા ગયા, પ્રસાદ ખાધો અને નાગરોએ એને ન્યાત બહાર મુક્યા. એમને બહુ સતાવ્યા અને એટલા સતાવ્યા કે એમને જૂનાગઢ છોડીને દલિતોને ત્યાં રહેવા જવું પડયું. આજે નાગરો કહે છે કે નરસિંહ તો અમારો પણ જયારે હતો ત્યારે એમણે એના ઉપર માછલાં ધોવાના કઈ બાકી ન હોતા રાખ્યા. આપણે ભૂતકાળના સત્યને પૂજીએ છીએ. વર્તમાનમાં આડંબર-દંભ પૂજાય છે. સત્યને, ભૂતકાળ થાય પછીજ એની પ્રતિષ્ઠા થતી હોય છે. પણ આ એક મોટું જમા પાસું હતું. એનો લાભ એ મળ્યો કે કોઈ ઘાંચી, મોચી, દરજી, સુથાર, લુહાર અથવા કોઈપણ જાતનો હોય એ આ સંત માર્ગ અનુસરે, એકતારો(તંબુરો) લે અને પછી અલખની આરાધના કરે. પછી એ કોઈપણ દેવની હોય, સાકારની હોય કે નિર્ગુણ નિરાકારની હોય, એમાં એની એક આખી દુનિયા વસી. જો આ સંતો ના થયા હોત તો હિંદુ ધર્મ ક્યારનોયે ખતમ થઇ ગયો હોત. વાઘરી કોમના ૨૦૦૦ ઘરો પેટલાદમાં છે, એમને હિંદુ રાખનાર કબીરના સાધુઓ છે. કોઈ શંકરાચાર્ય એમણે ત્યાં જાય નહીં. આજે તો થોડું પરિવર્તન આવ્યું છે. એક વાઘરીભાઈ સ્વામીજીના આશ્રમમાં આવી કહ્યું કે મારા છોકરાએ આખો મહિનો મહાભારતની કથા કરી છે તો તમે પુર્ણાહુતીમાં આવશો? સ્વામીજીએ કહ્યું, હું આવીશ. આજુબાજુમાં પાંચ-સાત પ્રતિષ્ઠિત માણસો બેઠેલા, એમને કહ્યું વાઘરીવાડમાં ના જવાય અને તમે જશો તો કેવા દેખાશો? સ્વામીજી કોઈની પણ દરકાર કર્યા વિના પુર્ણાહુતીમાં ગયા હતા. સ્વામીજીનું ભવ્ય સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું અને ફૂલની માળાઓનો ઢગલો કરી દીધો હતો. ઉત્તર્વર્તી કાળમાં સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી, રાજા રામમોહન રે અને મહાત્મા ગાંધી થયા. દયાનંદ સરસ્વતીનું બહુ પાયાનું કામ કર્યું પણ એમનું કામ તાર્કિક, શાસ્ત્રીય  હતું. ગાંધીજીનું કામ વધારેમાં વધારે રચનાત્મક હતું. એક વખત ભાદરણ આવ્યા ત્યારે એમની એટલી બધી પ્રસિદ્ધિ નહીં. લોકો સભામાં સાંભળવા ભેગા થયા. દલિત ભાઈઓને દૂર બેસાડવામાં આવેલા. ગાંધીજીને ખબર પડી ત્યારે કહ્યું, એમને ભેગા બેસાડો. કાર્યકર્તાઓએ કહ્યું, એમને ભેગા ના બેસાડાય. ત્યારે ગાંધીજીએ કહ્યું, હું એમના ભેગો બેસીસ અને પ્રવચન કરીશ. તમે કોઈ દિવસ વિચાર કર્યો કે ગાંધીજી ભંગી કોલોનીમાં કેમ રહેતા? આ એમનું રચનાત્મક કાર્ય છે. અંતે કાર્યકર્તાઓએ હરિજન ભાઈઓને સભા વચ્ચે બેસાડયા. @5.08min. આખી દુનિયાનો એક નિયમ છે કે શોષિત વર્ગ-દલિત વર્ગ, પોતાના ઉધ્ધાર માટે તૈયાર નથી હોતો. એની એટલી ક્ષમતા જ નથી. રાજા રામમોહનરાયે સતી પ્રથાનો વિરોધ કર્યો, પણ કોઈ સ્ત્રીઓએ તો સતી પ્રથાનો વિસોધ ના કર્યો. ગાંધીજીએ અસ્પૃશ્યતાનો વિરોધ કર્યો, ગાંધીજીને તો અસ્પૃશ્યતા નડતી ન હતી. નરસિંહ મહેતા તો નાગર હતા એમને તો કોઈ અસ્પૃશ્યતા નડતી ન હતી. Carl  Marks તો પાદરીનો દીકરો હતો, એને મજૂરોના શોષણ વિરુદ્ધનો પક્ષ લીધો. એમ શોષાયેલો વર્ગ કે દલિત વર્ગ પોતાની મેળે પોતાને થયેલા અન્યાયનો  વિરોધ નથી કરી શકતો. સ્વામીજી જયારે ૧૮ વર્ષના હતા ત્યારે એક કન્યા વિક્રયનાં વિરોધમાં અને બીજી વિધવા વિવાહની તરફેણમાં લાંબી કવિતાઓ લખી છપાવી તો સૌથી વધારે ગાળો એમને વિધવાઓ તરફથીજ પડેલી. એટલે હવે એક ઉદય કાળ આવ્યો એ કાળને આપણે છેલ્લા ૧૦૦ વર્ષથી જોઈ રહયા છીએ. એથી પણ એક બહુ મોટું પરિવર્તન આવ્યું કે આજે વર્ણવ્યવસ્થા નામ શેષ છે. થોડી ઘણી રહી હશે, એ પણ નામ શેષ થવાનીજ છે. એના શ્રેય મહાત્મા ગાંધી, દયાનંદ સરસ્વતી, ડો. આંબેડકર, જ્યોતિબા ફૂલે વિગેરે કેટલાયે મહાપુરુષોને જાય છે, જેણે ગાળો ખાધી છે, પથ્થર ખાધા છે, કેટલું સહન કરવું પડયું છે. એક ગેરસમજ એ પણ છે કે શુદ્ર એટલે દલિત, એ સાચી વાત નથી. દલિત છે એ તો ક્ષુદ્રથી પણ શુદ્ર છે. શુદ્રના ત્રણ ભેદો કરેલા છે. સત શુદ્ર, શુદ્ર અને અતિ શુદ્ર. જે કારીગર વર્ગ છે, વસવાયો વર્ગ છે એને સત શુદ્ર કહ્યો છે. સત શુદ્રોને એટલું બધું નડયું નથી એનું બીજું કારણ એ પણ છે કે ચરોતરના ઠાકોર ભાઈઓ કે ઉત્તર ગુજરાતના ઠાકોર ભાઈઓ, સીધા કહે છે કે અમે ક્ષત્રિઓ છીએ. ક્ષત્રિય એક એવું માળખું છે કે જેને એમાં પ્રવેશ કરવો હોય એ કરી શકે છે. એકંદરે એમ લાગે છે કે છેલ્લા ૧૦૦ વર્ષો, બહુ ક્રાંતિના રહ્યા છે અને એ ક્રાંતિમાં વધારેમાં વધારે ભાગ મહાત્મા ગાંધીએ ભજવ્યો છે. બાબા સાહેબને ખબર હતી કે મારા પાછળ કરોડો માણસો છે અને એમનું ભવિષ્ય આ વ્યવસ્થાને આધીન છે. એમને ઘણા વર્ષો સુધી ચિંતન-મનન કર્યું, પુસ્તકો લખ્યા, ઘણા લોકો ધર્મગુરુઓને મળ્યા પણ જોઈએ એવા પરિણામો ન આવ્યા, લોકો સુધરવા તૈયાર ન થયા ત્યારે એમણે બૌદ્ધ ધર્મની અંદર ધર્માંતર સ્વીકાર્યું. પછી એક એવી વ્યવસ્થા થઇ કે ઘણા લોકો અંદર જવા મંડયા પણ હિંદુ પ્રજા, ખાસ કરીને જે ઉપરની પ્રજા છે, એને બહુ મોટો આંચકો ન લાગ્યો, કારણકે બુદ્ધ તો આપણાજ છે ને? એ જઈ-જઈને ક્યાં જવાના હતા? અને હું એમ માનું છું કે ધર્માંતરણ કરવા માત્રથી પણ આ પ્રશ્ન ઉકેલાતો નથી. @10.03min. ચરોતરના દલિતોએ ખ્રિસ્તી ધર્મ સ્વીકાર્યો પણ વ્યવસ્થા એની એજ છે. એટલે કોઈ ખાસ ફરક નથી પડતો. ફર્ક એટલો પડયો કે કોઈએ એમનો હાથ પકડયો અને એમણે ભણાવ્યા, ગણાવ્યા અને આગળ લઇ આવ્યા. એ કારણે એ લોકો નોકરીમાં સારી સારી જગ્યાએ પહોંચી ગયા. એ મોટો ફરક છે. પણ એજ હાથ પકડવાનું કામ હવે રાષ્ટ્રે કર્યું છે કે જે કામ પહેલા પાદરીઓ કરતા હતા. રાષ્ટ્રે કહ્યું આ દલિતના છોકરાંઓને ભણાવવાની જવાબદારી રાષ્ટ્રની છે. એમને ધંધે, નોકરીએ વળગાડવાની અને એમને સમાન લેવલ આપવાની જવાબદારી રાષ્ટ્રની છે. આપણું બંધારણ એ બાબતમાં સ્પષ્ટ છે કે કોઈની સાથે કશો ભેદ ન કરી શકાય. મનુસ્મૃતિમાં શુદ્રો સાથે અથવા અતિશુદ્રો સાથે જે ભેદ ભાવ કર્યો છે, કઠોરતા કરી છે, એટલીજ કઠોરતા સ્ત્રીઓ સાથે પણ કરી છે. કોઈ સ્ત્રી માનું સ્મૃતિ વાંચે તો કહેશે કે અરરર, અમારા માટે પણ આવું લખ્યું છે. શાકુંતલમાં રાજાની રાણી પણ પ્રાકૃત બોલે છે, સંસ્કૃત નથી બોલતી, જયારે રાજા સંસ્કૃત બોલે છે, મંત્રી સંસ્કૃત બોલે છે. કારણકે स्त्री शुद्रो नाधियताम – સ્ત્રીને સંસ્કૃત બોલવાનો અધિકાર નથી. આ બે ભાષાઓ ચલાવવાનું પરિણામ એ આવ્યું કે આપણે સંસ્કૃત ખોઈ બેઠા. જો આપણે સંસ્કૃતનો દરવાજો બધા માટે ખુલ્લો રાખ્યો હોત તો આજે આખા ભારતમાં અંગ્રેજીનાં બદલે સંસ્કૃત ચાલતી હોત. પણ સંસ્કૃતને આપણે દેવ ભાષા બનાવી અને બ્રાહ્મણ સિવાય બીજાને બોલતા બંધ કર્યા. આ વ્યવસ્થાના કારણે સૌથી વધુમાં વધુ પીડા શુદ્રોને થઇ. પણ સૌથી વધુમાં વધુ નુકશાન બ્રાહ્મણોને, ક્ષત્રિયોને થયું. રવિન્દ્રે ગીતાંજલિમાં લખ્યું છે, જેને તમે ખાડામાં ધકેલો છો, એજ તમને ખેંચીને ખાડામાં લઇ જશે. જેને તમે શિખર ઉપર ચઢાવો છો, એ તમને ખેંચીને શિખર ઉપર લઈ જશે. બ્રાહ્મણોને નુકશાન એ થયું કે બ્રાહ્મણ જેવો બુધ્ધિશાળી, ચિંતક, સમર્થ વર્ગ ભીખ માંગતો, ભીખના રોટલા ખાતો, આશ્રય વિનાનો થઇ ગયો, એટલે પુરાણોમાં બ્રાહ્મણ માટે દરિદ્ર શબ્દજ વપરાયો છે. સ્વામીજીએ બિરલા શેઠને પૂછ્યું, તમે દર વર્ષે કાશીના બધા બ્રાહ્મણોને જમાડીને લાખો રૂપિયા શા માટે ખર્ચો છો? એના બદલે બીજા કોઈ સારા કામમાં ખર્ચોને? એમણે કહ્યું, स्वामीजी आप समझती नहीं है, ये भी बिजनेस ट्रिक है. ब्राह्मण बुद्धिशाली प्रजा है, उसको भोजनमेंही लगे रहने दो, अगर ये जग जायेगी और हमारे काममे आयी तो हमारा पत्ता कट जाएगा. એટલે એને ખાવા-પીવામાં અને દક્ષિણામાંજ રહેવા દો. આ એક બહુ મોટું નુકશાન છે અને રાષ્ટ્રને તો જબરજસ્ત નુકશાન થયું. કારણકે આપણે તો સતત હારનારી પ્રજા છીએ. ઇતિહાસની શરૂઆતથી તમે જોશો તો મુઠ્ઠીભર માણસો આવે અને અહીં, હજારો-લાખો માણસોને હરાવીને જાય. કારણકે એની પાસે લડવૈયા બહુ ઓછા છે, કેવી રીતે તે સાંભળો. મહમ્મદ ગઝની જયારે સોળમીવાર સોમનાથને લૂંટવા ગઝનીથી નીકળ્યો ત્યારે ૩૦૦ મોટી નાવો બનાવેલી. પંજાબની મોટી મોટી નદીઓ પાર કરી, એક મહિનો મુલતાનમાં રહ્યો. @15.00min. ત્યારે રમજાનના રોજ ચાલતા હતા. એણે આખા મુલતાનના લોકોને લૂંટી લીધા અને જે પૈસો આવ્યો, ૭૦૦-૮૦૦ મણ સોનુ ચાંદી આવ્યા, એમાંથી એણે ૨૦,૦૦૦ ઊંટો ખરીદ્યાં. એના ઉપર ખોરાક, પાણી, ઘાસ ભરી ૧૦ દિવસના બદલે ૮ દિવસમાં લોદ્રવા પહોંચ્યો. પાટણ પહોંચ્યો એટલે એણે પાટણને લૂંટી લીધું, મોંઢેરા લુંટ્યું અને સોમનાથ પહોંચ્ચો. એના પાસે ૧,૧૫૦૦૦ માણસોમાં ૧ લાખ લડવૈયા અને ૧૫ હજાર વ્યવસ્થા કરનારા હતા. એ વખતે આખા ગુજરાતની વસ્તી વધુમાં વધુ ચાલીસ લાખની હતી. અકબરના સમયમાં આખા ભારતની વસ્તી ૧૬ કરોડની હતી. મહાભારત કાળમાં વધારેમાં વધારે અઢી કરોડની હતી. અક્ષોહિણી સેના કહીએ એ તો કવિઓની કલ્પના છે. ગુજરાત ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું હતું. એક લાટ પ્રદેશ છે, એક આનંદ-આનર્ત છે, એક સુરાષ્ટ્ર છે. એટલે એક ભાગમાં ૧૫-૨૦લાખ પ્રજા આવે. પણ ધારોકે આપણે ૪૦ લાખની બધીજ પ્રજા ગણી લઈએ તો એ ૪૦ લાખમાંથી ૬% પ્રમાણે ક્ષત્રિયો કેટલા મળે? ૨૪૦૦૦ ક્ષત્રિયો મળે. એમાંથી સ્ત્રીઓ, વૃદ્ધો, બાળકો બાદ કરતા તમારા પાસે યૌઘ્ધાઓ ક્યાં છે? રજવાડામાં જુઓ તો બધાને ત્યાં આરબોની સેનાએ છે. બલૂચો છે, ગુરખા છે, શીખો-ડોંગરા છે. તમારા પાસે પોતાનું લશ્કર ક્યાં છે? સૌથી કરુણ વાત તો એ છે કે ક્ષત્રિયો ક્ષયોર્મુખ છે. જ્યા સુધી કોર્ટના દરવાજા સુધી દુશમન ન આવે ત્યાં સુધી બેસી રહેવાનું અને દુશમન આવે એટલે કેશરીયા કરી લડવાનું અને સ્ત્રીઓ પછી જૌહર વ્રત કરે એટલે રોયલ બ્લડ ખતમ થઇ જાય. એમ લડનારો તો કોઈ વર્ગ રાહ્યોજ નહીં. ગામના જે કારીગર વર્ગ છે, એ તો કોઈ દિવસ હથિયાર પક્ડતાજ નથી કારણકે એમને હથિયાર પકડવા દીધાજ નથી. તમે આજે પણ કલ્પના કરી શકો કે કોઈ વાણિયાનો દીકરો વિદ્યાનગરમાં ધારિયું લઈને નીકળ્યો હોય કે કોઈ શાહ પ્રોફેસર તલવાર લઈને નીકળે તો વિદ્યાર્થીઓજ કહે સાહેબ, કંઈ ચસ્કી ગયું છે શું? અમેરિકાનો ટેલર (દરજી) હોય, કાર્પેન્ટર હોય, એ પિસ્તોલ રાખી શકે.એમાં કોઈને નવાઈ ના લાગે, કારણકે સતપ્રતિશક પ્રજા હથિયારધારી છે. આપણે તો હથિયાર પકડવાની પણ એક મર્યાદા રાખી છે અને એ મર્યાદાના કારણે આ પ્રજા તો સસલાં જેવી છે, કબૂતર જેવી છે, મરેલીજ છે. શાહબુદ્દીન ઘોરીએ જયારે દિલ્હી ઉપર રાજ્યની સ્થાપના કરી ત્યારે આખા હિન્દુસ્તાનમાં મુસ્લિમોની ટકાવારી અડધો ટકોએ ન હતી. એ અડધા ટકાએ સાડા નવ્વાણું ટકા પ્રજા ઉપર રાજ કર્યું, કેમ? કારણકે આ બાદબાકીવાળી પ્રજા છે. એના પાસે લડનારો વર્ગ નાનો છે અને ભૂખે મરનારો વર્ગ ઘણો મોટો છે. એટલે આ વ્યવસ્થાથી હવે તો આપણે બચવું જોઈએ. આપણા પાસે અર્જુન છે, એકલવ્ય છે, કર્ણ છે, એ બધાનો હવે સરવાળો કરો, તો હાજી પણ ભવિષ્ય સુધારી શકાય છે. @20.05min. સરદાર પટેલ યુનિવર્સીટી અને એ યુનિવર્સીટીમાં બાબા સાહેબ આંબેડકરની એક શાખા અને એમાં ભાઈ શ્રી ત્રિવેદીએ આગ્રહ કર્યો કે અમે બે-ત્રણ દિવસ માટે આ કાર્યક્રમ ચલાવવાના છીએ અને એક દિવસ તમે આવીને તમારા વિચારો વર્ણવ્યવસ્થા ઉપર રજુ કરો. આપણે હવે આખી આ વર્ણવ્યવસ્થાને સમાપ્ત કરીએ અને એક સમાનતા, માનવતા એજ મોટી વસ્તુ છે અને આ બધી આખી વાતને દફનાવી, એક નવી વ્યવસ્થા ઉભી કરીએ, જે આપણું બંધારણ કહે છે, એ વ્યવસ્થાને સ્વીકારીએ અને દેશને વધુને વશુ સમૃધ્ધ અને સુરક્ષિત બનાવીએ એવી પરમેશ્વરને પ્રાર્થના. આભાર, ધન્યવાદ, હરિઓમ તત્સત. @21.05min. સંત ચરિત્રમાંથી માનવતાવાદી સંત શ્રી એકનાથના ચારિત્રનો એક ભાગ. @45.36min.  प्रार्थना – हे प्रभु आनंद दाता, ज्ञान हमको दीजिये.  

બુદ્ધના સત્યો – દુઃખ સત્ય છે. દુઃખ એક વાસ્તવિકતા છે.

http://sachchidanandji.org/cgi-bin/playlect.cgi?../SATLECT/mp3ss1002.htm:SATLECT   7

 

B – UNJHAA AASHRAM – બુદ્ધના સત્યો – દુઃખ સત્ય છે. દુઃખ એક વાસ્તવિકતા છે. આ પહેલું સત્ય છે. બીજું સત્ય, દુઃખના કારણો સત્ય છે. દુઃખ અકસ્માત નથી આવતું, એના નિશ્ચિત કારણો હોય છે. તમે અકસ્માત માંદા નથી પડતા પણ તમારા અસંયમમાંથી માંદા પાડો છો. ત્રીજું માર્ગ સત્ય છે એટલેકે એના ઉપાયો સત્ય છે. ચોથું નિર્વાણ સત્ય છે. અને દુઃખ રહિત જે ભૂમિકા એ પણ સત્ય છે. બુદ્ધના આખા જીવનની ગાથાનો સંદેશો છે કે પ્રાણીઓ દુઃખી છે. ચારે તરફ દુઃખ સિવાય બીજું કશું નથી. દુઃખીઓના દુઃખ દૂર કરે તેનું નામ સાધુતા છે અને તેમાંથી માનવતા આવી. આશ્રમમાં સ્વામીજીએ ચંદ બારોટનું સ્ટેચ્યુ મૂક્યું છે. જેણે સમષ્ટિ જીવન જીવવું હોય એણે વ્યક્તિગત જીવનનું બલિદાન આપવું પડે. વ્યક્તિગત જીવનનું બલિદાન ના આપે તો એ સમષ્ટિને ન્યાય ના આપી શકે. ગાંધીજીએ વ્યક્તિગત જીવનનું બલિદાન આપેલું, એટલે એ સમષ્ટિના નેતા થયા. ચંદ બારોટે પૃથ્વીરાજને દોહા લલકારી જગાડવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ એ સંયુક્તાના ઘેનમાં પડેલો તે ન જાગ્યો તે નજ જાગ્યો. રાજ ગુમાવ્યું અને પોતે મરાયો. @5.00min. ઘણીવાર એવું થતું હોય કે પહેલી પેઢીએ બહુ તપ કરી જમાવેલું હોય. બીજી પેઢીએ થોડું કર્યું હોય અને ત્રીજી પેઢી આવે તે પેઢીએ જાયજ નહીં. એ એમના રંગ-રાજમાંથી ઊંચા ન આવે એટલે એમ સમજવાનું કે પૃથ્વીરાજ જેવી એમની દશા થવાની. પૃથ્વીરાજને જેલમાં નાંખેલો અને એની આંખો ફોડી નાંખેલી ત્યારે ચંદ એણે મળવા ગયો હતો. પૃથ્વીરાજે કહ્યું, ચંદ હું તને ઓળખી ન શક્યો. તેં  મને ખુબ જગાડ્યો પણ ત્યારે મને ઊંઘ વહાલી હતી. મેં તારું કહ્યું ના માન્યું એટલે આ પરિણામ હું ભોગવી રહ્યો છું. ચંદ, પૃથ્વીરાજ માટે વતનની માટી લઇ ગયેલો તે એણે આંખે અડાડી હતી. અગિયારમી સદીએ દિલ્હી ઉપર વાવટો બદલાય ગયો. પછી તો ઘણા વંશો આવ્યા અને એ પા ટકા પ્રજાએ 700 વર્ષો સુધી તમારા ઉપર રાજ કર્યું. પછી તો બાબર આવ્યો. બાબર મોગલ છે, આ મોંગોલમાંથી મોગલ છે. મૂળમાં આ બધી ચાઈનાની પ્રજા છે. ઉત્તર ભારતમાં એકેય મંદિર સારું રહ્યું નથી. કોઈ મૂર્તિ સારી રહી નથી. આજે આ જમીનમાંથી મૂર્તિઓ કેમ નીકળે છે? એ તો પેલા ધાડાં આવતા હોય, બીકના માર્યા દાટી દીધી હતી. આ સ્થિતિમાં પ્રજા રસાતળમાં ચાલી ગઈ. આમાંથી ઉદ્ધાર કરનાર કોણ થાય? આખા દેશ ઉપર નજર કરો, ક્યાંય નજર ટકતી નથી. કરોડો માણસો છે, પણ કીડા-મકોળા જેવા, રેંજીપેંજી. આવી સ્થીતિમાં બેજ જગ્યાઓ પર નજર ઠરતી હતી. પંજાબમાં શીખો અને દક્ષિણમાં મરાઠાઓ. એવો સમય હતો કે લશ્કર હિન્દુઓનું અને રાજ કરે મુસ્લિમો. @10.00min. શિવનીરીના કિલ્લામાં શિવજીનો જન્મ થયો. દાદા કૌંડદેવને સંસ્કાર નાંખવા મુકેલો. જીજીબાઈ બહુ બાહોશ બાઈ. જીજીબાઈએ કૌંડદેવને કહ્યું, મારા દીકરાને તમે રામ જેવો બનાવો, અર્જુન જેવો બનાવો, ભીમ જેવો બનાવો. જોજોતામાં એના યુવાવસ્થાની શરૂઆતમાંજ એણે કિલ્લાઓ સર કરવા માંડયા. એક પછી એક એમ 200 કિલ્લાઓ જીત્યા. એનું પ્રેરક બળ છે, સમર્થ સ્વામી રામદાસ. રામદાસે કહ્યું, બેટા હું માળા ફેરવીશ, તું તલવાર ફેરવ. શિવજીને પકડવા બીજાપુરના નવાબે અફઝલ ખાનને મોકલ્યો. શિવજીને પકડવા આવ્યો એ પહેલા એણે એની 63 બેગમોને મારી નાંખી હતી અને એક લાખનું લશ્કર લઈને નીકળ્યો હતો. તમે આંખમાં આંસુ લાવીને રોજો કે એ એક લાખમાં 50 હજાર તો હિંદુઓ હતા. એમાં નાના સેનાપતિઓ હિંદુઓ હતા અને મુત્સદ્દીગીરી કરનારાઓ બ્રાહ્મણો હતા. પહેલું કામ શિવજીની કુળદેવી ભાવની માંની મૂર્તિ તોડી નાંખી. જરાક તો વિચાર કરો જયારે મંદિર તોડાતું હતું ત્યારે લશ્કરના અડધે અડધા હિંદુઓ બેસી કેમ રહયા? તમારા ઘડતરમાં કંઈ ખામી છે. આજેય તમે બેસીજ રહો છો. @15.00min. શિવાજીએ અફઝલખાનની મુત્સદ્દી કરનાર બ્રાહ્મણને કહ્યું, તમે હિંદુત્વનો નાશ કરનારાઓને સાથ આપો છો? ત્રણ કલાક સુધી શિવાજીએ મંત્રણા કરી અને અફઝલખાનને કેવી રીતે માર્યો, તે સાંભળો. આ એક હિંદુ શક્તિનો ઉદય છે. શિવજીને એમ લાગ્યું કે મને લોકો ચોર, લૂંટારો, ઉંદરડો કહે છે, કોઈ મને રાજા નથી કહેતું. પછીતો એમણે છત્રપતિ થવા માટેની વિધિ તૈયાર કરાવડાવી, પણ દેશનું દુર્ભાગ્ય કે જેણે હિંદુ પ્રજાને બચાવવા માટે આટ-આટલી મહેનત કરી તો પણ પુરોહિતોએ કહી દીધું કે તમે ક્ષત્રિય નથી. તમારો છત્રપતિનો વિધિ ન થઇ શકે. એમણે કાશીમાંથી ગાગા ભટ્ટને બોલાવી કેવી રીતે વિધિ પતાવી છત્રપતિ કેવી રીતે બન્યા તે સાંભળો. @20.03min. ગાગા ભટ્ટને બોલાવવા માટે ત્રણ વાર જવું પડયું અને એક લાખ સુવર્ણ મુદ્રામાં તૈયાર થયા. ગાગા ભટ્ટે આવીને એમની વિધિ કરાવી ત્યારે છત્રપતિ થયા. ઇતિહાસ વાંચજો, આંખમાંથી આંસુ લાવજો, જે જનોઈ માટે લડતો હતો, જે મૂર્તિઓ માટે લડતો હતો, જે ગીતા અને રામાયણ માટે લડતો હતો એનીજ કદર હિંદુઓ ન હોતા કરી શકતા. નેતાજી પાલકર જે શિવજીના ખાસ માણસોમાંથી હતા તે એક વાર યુદ્ધમાં ઘેરાઈ ગયા અને પછી પ્રાણ બચાવવા એમને મુસ્લિમ થઇ જવું પડયું હતું, તેને ઔરંગઝેબે 10 વર્ષ સુધી લડવા અફઘાનિસ્તાન મોકલાવી દીધા હતા. એ નેતાજી પાલકરને જીજાબાઈએ ફરી હિન્દૂ બનાવ્યા હતા. જે કામ ધર્મગુરુએ કરવું જોઈતું હતું પણ ના કર્યું તે જીજાબાઈએ કર્યું. મુસલમાથી હિન્દૂ તો બનાવ્યા પણ એની સાથે દીકરીની લેવડ-દેવડ પણ કરી. જીજાબાઈમા જે બુદ્ધિ હતી તે આપણામાં કેમ ન હતી? અને હજીએ કેમ નથી? આ દેશે, તમે અને તમારા પૂર્વજોએ પારાવાર કષ્ટો વેઠયાં છે, અત્યાચારો, પીડા, અપમાન સહન કર્યા છે, શું નથી સહન કર્યું? પણ હું એમ માનું છું કે દેશના સારા નશીબે અંગ્રેજો આવ્યા અને અંગ્રેજોએ જ્યા હતું ત્યાં બધું સ્થગિત કરી દીધું. એમણે મંદિરો ના તોડયા, ધર્મગ્રંથો ના બળ્યા પણ આ દેશની પ્રત્યેક ભાષાનું પહેલું વ્યાકરણ એમણે લખ્યું. અંગ્રેજો એ વિજયી પ્રજા હતી પણ બર્બર એટલે તોડફોડમાં માનનારી પ્રજા ન હતી. કાશીમાં સંસ્કૃતનું રક્ષણ કરવા પ્રિન્સ કોલેજની સ્થાપના કરી. અંગ્રેજો અને જર્મનોમાંથી એટલા મોટા મોટા વિદ્વાનો થયા જે ત્યાંના કોલેજના પ્રિન્સિપાલો થયા. જર્મન જેકોબીએ તો જૈન ગ્રંથો માટે જીવન આપી દીધું. મેક્સ મુલરે વેદ માટે જીવન આપી દીધું. અહીંયા તો ત્યારે કોઈ વેદ જાણતુંયે ન હતું. અંગ્રેજોએ પોણા બસો વર્ષ રાજ કર્યું પણ એ પોણા બસો વર્ષ આખા અઢી હજાર વર્ષના ઇતિહાસનો વધારેમાં વધારે શાંતિકાળ હતો. પીંઢારાઓનો નાશ કર્યો, અંદરોઅંદરની લડાઈઓ મટી ગઈ અને ભારતની હદ તિબેટ, બર્મા અને કાબુલ સુધી લંબાવી. આંદામાન-નિકોબાર બધું ભારતમાં સમાવી દીધું. પણ પછી આઝાદીનો પવન ફૂંકાયો કે જે લોકો અહીંથી પ્રદેશ ગયા તે બધા બદલાઈને આવ્યા અને કોંગ્રેસની સ્થાપના કરનાર પણ એક અંગ્રેજ છે અને એક પારસી દાદાભાઈ નવરોજજી છે. તમારા હક્કો માગવાની સંસ્થા ઊભી કરનાર પણ અંગ્રેજ છે. @25.01min. હિન્દૂ પ્રજા તો એક ઊંઘતી પ્રજા છે. એને તો એટલુંજ છે કે મારું પાણિયારું અભડાયું નથીને? એને રાષ્ટ્ર શું? રાષ્ટ્રવાદ શું? સ્વાધીનતા શું? એ કંઈ ખબરજ નથી. નહેરુ જયારે અયોધ્યા ગયેલા ત્યારે સાધુઓએ દેખાવ કરેલો કે અમને કોંગ્રેસ નહિ જોઈએ, અંગ્રેજ જ જોઈએ. અંગ્રેજ આપણો ધર્મ રાખે છે. ગાંધીજી આઝાદીની ચળવળ સાથે અસ્પૃશ્યતાની ચળવળ પણ ઉપાડેલી. એમને ખુબ મોટી હવા ઊભી કરેલી. અંતે 1947 ના 15 મી ઓગષ્ટે રાત્રે 12 વાગ્યે ઝંડો બદલાય ગયો, દેશ આઝાદ થયો. હું તમને ભલામણ કરું છું એક પુસ્તક  FREEDOM AT MIDNIGHT અંગ્રેજે લખેલું આ પુસ્તક છે એ જરુર વાંચજો. એ લખવા માટે એણે સાત વાર ભારતનો પ્રવાસ કર્યો હતો. એમાં ઝીણામાં ઝીણી બાબતો લખેલી છે. જેવી વલ્લભભાઈ પાસે દ્રષ્ટિ હતી એવી નહેરુ પાસે ન હતી. 1947માં આપણે આઝાદ થયા. આપણો ઝંડો, આપણો દેશ, આપણી કરન્સી આપણી વિદેશ નીતિ, આપણું બધ્ધું ખરું પણ જે આઝાદી મળી છે, એ યાવદચન્દ્ર દિવા કરો ટકી રહેશે એની કોઈ ખાતરી છે ખરી? એમાં જો આંચ આવશે તો એ આંચના કારણો શું છે? એટલા માટે આ અઢી હાજર વર્ષનો ઇતિહાસ બનાવ્યો છે. સજ્જનો પરમેશ્વરને આપણે પ્રાર્થના કરીએ, ઘણા બલિદાનો પછી, આપણા પૂર્વજોએ ઘણા કષ્ટો વેઠીને જે આઝાદી આપણને અપાવી છે, એને લાયક આપણે બનીએ. અને લાયક બનવા માટે આપણા ધર્મને રાષ્ટ્રીય ધર્મ બનાવીએ. ભગવાન આપણી આઝાદીનું રક્ષણ કરે અને આપણે યુગને ઓળખીએ, સમયને ઓળખીએ, કૃષ્ણ કનૈયા લાલકી જય. @32.20Min. ઇઝારાઈલનું સાહસ – યહુદીઓને ED Amin ના તાબામાંથી કેવી રીતે છોડાવ્યા તે સાંભળો. @36.47min. ગુરુ ગોવિંદસિંહનો સંઘર્ષ @41.09min. ગાંધીજી અને શ્રી રાજ ચંદ્ર @43.45min. हिंदी फ़िल्मी गीत – अब तुम्हारे हवाले वतन साथिओ. 

વર્ણ વ્યવસ્થા

 

http://sachchidanandji.org/cgi-bin/playlect.cgi?../SATLECT/mp3ss477.htm:SATLECT   4

 

A – VARNA-VYAVASTHAA-NEE CHURCHAA – SURAT – વર્ણ વ્યવસ્થાની ચર્ચા – સુરત – સ્વામી સચ્ચિદાનંદ પરમહંસ અને શ્રી કરસનદાસ ચોવટિયા વચ્ચે જુદા જુદા વિષયો પર ચર્ચા. (નોંધ: સવાલના જવાબો સાંભળો ત્યારે પ્રવચન ક્યારે થયેલું તે તારીખ ધ્યાનમાં રાખીને તે સમયની પરિસ્થિતિને અનુલક્ષીને સમજવું.) પૂર્વગ્રહ વિના સત્યની શોધ. – @3.43min. ભાઈ શ્રી કરસનદાસને શરૂ કરવાની વિનંતી. પ્રથમ વર્ણ વ્યવસ્થાની ચર્ચા – કરસનદાસ એવું માને  છે કે વર્ણ વ્યવસ્થા આપણી શરૂઆતની સમાજ વ્યવસ્થા છે એટલે માનવા ન માનવાનો સવાલાજ નથી. જન્મથી કે કર્મથી? જવાબ: @6.29min. એક પિતાને ચાર છોકરાઓ છે, એક પ્રોફેસર, એક સૈનિક, એક બેન્કમાં ક્લાર્ક અને બીજો પટાવાળો હોય તો આ ચારને બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ર માનશો? આ ચારે માટે કન્યાઓ ક્યાંથી લાવશો? ધારોકે પેલો પ્રોફેસર દશ વર્ષ પછી દુકાને બેઠો તો તે વૈશ્ય થઇ ગયો? તો એની પત્નીને બ્રાહમણીમાંથી વૈશ્ય બનાવી દેશો? આજે જાતજાતના નવા ધંધા નીકળ્યા તો એને કયા વર્ણમાં નાખશો? જન્મથી કે કર્મથીપણ વર્ણ વ્યવસ્થા ન થાય તો વર્ણ વ્યવસ્થા રહી ક્યાં?  @14.02min. સ્વામીજી: જો વર્ણ વ્યવસ્થા હોયજ નહિ તો શું વાંધો આવે? જવાબમાં કંઈ વાંધો નહિ, તો પછી વર્ણ વ્યવસ્થાનો શા માટે પક્ષ લો છો? વર્ણ વ્યવસ્થાથી પણ ભયંકર સતી પ્રથા વિશે. કરસનદાસજી કહે છે કે વર્ણ વ્યવસ્થા શાસ્ત્રોક્ત છે, તો સ્વામીજી કહે છે કે તો કરો વ્યવસ્થા.બાકીનો વાર્તાલાપ સાંભળી લેવો. માનો કે તમે હરિજન હોવ, ચાંડાલ હોવ, તમને ગામ બહાર વસાવવામાં આવે, તમને અડવામાં ન આવે, તમારો પડછાયો લેવામાં ન આવે, તમને દૂરથી રાખવામાં આવે તો તમને ગમે ખરું? અસ્પૃશ્યતા આવી ક્યાંથી?  @17.56min. રામાયણ કાળમાં શુદ્ર એવા શમ્બુકનો વધ કેમ કરવામાં આવ્યો? શુદ્ર હતો અને તપ કરતો હતો, ચોરી તો ન હોતો કરતો? એકલવ્યનો અંગુઠો કેમ કાપ્યો? કર્ણને મત્સ્યવધ કેમ ન કરવા દીધો? આખા બે-પાંચ હજાર વર્ષના સંસ્કૃત વાંગમયમાં કેટલા પટેલો કવિઓ કે મહાકવિઓ થયા? હવે કેમ થાય છે. પટેલો મોટા મોટા બેરીસ્ટરો, ડોકટરો કેમ થાય છે? @23.38min. ચાલીસ વર્ષમાં પટેલોએ શૈક્ષણિક ક્ષેત્રમાં જે પ્રગતિ કરી છે એ ૪૦૦૦ વર્ષમાં બ્રાહ્મણો નથી કરી શક્યા. @30.38min. વાસ્કો-ડી-ગામા, અલ્બાકર્કી અને શિવાજીની ક્રુરતા વિશેની ચર્ચા. વાસ્કો-ડી-ગામાએ દક્ષિણના રાજા સાથે વિરોધ કર્યો, એ કંઈ ભારત દાન-પૂણ્ય કમાવા માટે કે ગંગા સ્નાન કરવા માટે ન હોતો આવ્યો. એની ક્રુરતા તમે કેમ સહન કરી? એમની પાસે તોપો હતી અને આપણે ભાલા લઈને લડતા હતા.

આપણે જ્ઞાન-વિજ્ઞાનમાં પાછળ હતા.શું કારણ કે પરદેશના મુઠ્ઠીભર માણસો તમારો દરિયો પકડીને બેસી ગયા કે દિલ્હીના બાદશાહના જહાજો પણ એની પરમીટ વિના હજ કરવા ન હોતા જી શકતા? @37.06min. આપણે ત્યાંથી કોઈ વાસ્કો-ડી-ગામા ન નીકળ્યો કેમકે આપણાં અહી સમુદ્ર યાત્રાનો પ્રતિબંધ હતો. કેરળમાં અંગ્રેજો આવ્યા પહેલા આરબોના થાણાં  હતા અને તેઓ ઝાંઝીબાર સાથે વેપાર કરતા. @41.33min. અશોકે કેટલાયે આક્રમણો કરેલા, એ શાંતિ પ્રિય ન હતો. બૌદ્ધોના ઉપદેશથી અશોકે તલવાર મ્યાન કરી એનાથી દેશને ઘણું નુકશાન થયું. રામે લંકા ઉપર આક્રમણ કર્યું હતું. અનાક્રમક પ્રજા કાયર હોય છે. @44.30min. ફીલસુફીની ચર્ચા. કરસનદાસ આપે લખ્યું છે કે ભારતની ફીલસુફી લોકોને નિષ્ક્રિય બનાવી દે છે. હજારો લાખોની સંખ્યામાં આપણાં સાધુઓ પાદરી જેવું કામ કરતા નથી, આપણી ફીલસુફી પલાયનવાદી છે. બૌદ્ધોનો અને મહાવીરનો કર્મવાદ કે પલાયનવાદ? @48.39min. અત્યારે જે વર્ણ વ્યવસ્થા નથી રહી તો સારું થયું કે ખરાબ? કરસનદાસજી કહે છે કે સારું થયું, તો પછી વર્ણ વ્યવસ્થાનો સવાલજ ક્યા છે? શંકરાચાર્યની પીઠ ઉપર અત્યાર સુધી કોઈ અબ્રાહમણ બેઠો નથી. વડતાલના નીજ મંદિરમાં માત્ર બ્રાહ્મણજ જઇ શકે.   

મિત્રતા/પરેશ વ્યાસ

મિત્રતાનું પર્વ હરજન્મ બંધ દ્વારને ખખડાવતી રહી,
કેવી અતૂટ હાથ ને સાંકળની મિત્રતા. – મનોજ ખંડેરિયા
કોઇ પણ સમસ્યા, કોઇ પણ ગૂંચવણ, કોઇ પણ મુશ્કેલી, કોઇ પણ તકલીફ પણ એનો ઉકેલ માત્ર એક… અને એ છે મિત્રતા. આજે આંતરરાષ્ટ્રીય મિત્રતા દિવસ છે. તમે કહેશો કે મૈત્રીદિવસ તો ઓગસ્ટનાં પહેલાં રવિવારે આવે છે. તમારી વાત સાચી પણ મારી વાત પણ સાચી. યુનાઇટેડ નેશન્સ ઠરાવ નં. એ/આરઇએસ /૬૫/ ૨૭૫/-૨૦૧૧ અન્વયે મિત્રતા માટે આજનો દિવસ નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. તો પછી પેલો ઓગસ્ટવાળો ફ્રેન્ડશિપ ડે? એ પ્રથા તો છેક ૧૯૩૫થી ચાલી આવે છે જ્યારે અમેરિકન કોંગ્રેસે નક્કી કર્યું કે ઓગસ્ટનો પહેલો રવિવાર મિત્રતાનાં દિવસ તરીકે ઉજવવો. અમેરિકામાં તહેવારની ફિક્સ તારીખ નથી હોતી પણ તહેવારો મહિનાનાં પહેલાં, બીજા, ત્રીજા કે ચોથા રવિવારે ઉજવાય છે. બાકીનાં દિવસો તો વર્કિંગ ડે હોય. એ દિવસોએ વળી રજા શાની? અને એટલે જ રવિવારનું મહત્ત્વ અનેક ગણું વધી જાય છે. કવિ, સંવાદલેખક, અભિનેતા પિયુષ મિશ્રા કહે છે તેમ.. એક ઇતવાર હી હૈ રિશ્તે સંભાલનેકે લિયે, બાકી દિન કિશ્તોકો સંભાલનેમેં ખર્ચ હો જાતે હૈ! લોનનાં હપ્તા ભરવા હોય તો વીક ડેઈઝમાં કામ તો કરવું જ રહ્યું. એટલે એક રવિવાર રહી જાય છે સંબંધોનાં નિભાવ અને મરામત માટે. મિત્રતાનો મુખ્ય દિવસ આમ તો ઓગસ્ટનાં પહેલાં રવિવારે પણ મહિલાઓનો મિત્રતા દિવસ ઓગસ્ટનાં ત્રીજા રવિવારે ઉજવાય. આમ આગામી રવિવારોનું મહાત્મ્ય કાંઈ અલગ જ છે. આ ઉપરાંત જૂના મિત્રો મે મહિનાનું ત્રીજું અઠવાડિયું આખું ફ્રેન્ડશિપ વીક તરીકે ઉજવે છે અને નવા મિત્રો તો આખો ફેબ્રુઆરી મહિનો ફ્રેન્ડશિપ મન્થ ઉજવે છે. પણ આ બધી પશ્ચિમી પરંપરા છે. શું સુદામા એનાં સખા શ્રી કૃષ્ણને ઓગસ્ટ મહિનાનાં પહેલાં રવિવારે મળવા ગયા હતા? મિત્રતા કાંઇ એક દિવસ, અઠવાડિયું કે મહિનાની મોહતાજ નથી. મિત્રતા તો અહર્નિશ ઉજવાવી જોઇએ જ્યાં કેટલાંય બંધ દ્વાર ખૂલી જાય જ્યારે સંધાય હાથ અને સાંકળ સમી સકળ મિત્રતા..
ફેસબુક, વોટ્સ એપ પર મિત્રતા વિષયક સુવિચારોનાં અકરાંતિયાવેડા થતા રહે છે. એટલે મિત્રતા વિષે કાંઈ પણ કહેવું પ્લેજિયારિઝમ ઉર્ફે અભિવ્યક્તિની તફડંચી ગણાશે. પણ જ્ઞાનીઓ કહી ગયા છે કે મિત્રતાની વાતમાં પુનરોક્તિનો દોષ ક્ષમ્ય છે એટલે મિત્રતામાં શું કરવું? અને શું ના કરવું? એનું અર્વાચીન ચિંતન રજૂ કરું છું. તમે મિત્રનાં ગુરુ નથી એટલે એને શીખવાડવાની કે સલાહ આપવાની કોશિશ કરવી નહીં. મિત્રોની મૂલવણી કર્યા કરવાની પણ આવશ્યકતા નથી. ટીકા નહીં, ટિપ્પણ નહીં, દોષારોપણ તો જરાય નહીં. એમની પસંદ નાપસંદને પૂરતી તવજ્જોહ આપવી. એમની ભૂલ ભૂલી જવી. ને સાંભળવો. સંભાળવો. સન્મુખ હોય ત્યારે પણ અને દૂર હોય ત્યારે પણ. એ તકલીફમાં હોય તો ચોક્કસ એને બનતી બધી જ મદદ કરો. તન, મન અને ધનથી સઘળું કરી છૂટો. અલબત્ત તમારી ક્ષમતાની પણ એક મર્યાદા છે. એમાં રહીને મદદ કરવી. મદદ કરવામાં વૈદું (માર મારીને સીધું કરવું), ઊંટવૈદું (લેભાગું ઉપચાર) નિષેધ છે. તમે માનો એ જ કહો અને કહો એ કરો. ઉધાર લો તો સમયસર પરત કરો. મિત્રતા વાડકી વહેવાર છે. તમારે ત્યાં કોઈ વાનગી આવે પછી વાડકી પરત કરો ત્યારે બીજું કાંઈ ન હોય તો વાડકી ખાલી ન રાખતા ખાંડનાં દાણા સમેત પરત કરો. મિત્રતામાં હિસાબ કિતાબ ન હોય એ વાત સાચી પણ સાવ એકતરફી વહેવારનું નડતર પણ હોય છે અને કળતર પણ હોય છે. અને હા, મિત્રતા હોય એ તો છેવટ સુધી નિભાવવી જ પડે. મિત્રતાની કોઈ એકસપાઇરી ડેઇટ હોતી નથી પણ શક્ય છે કે બેસ્ટ બીફોર ડેઇટ હોઈ શકે. એમ લાગે કે હવે ઓછું કરી દેવા જેવું છે તો કરી દેવું. મિત્રતાને ઢસડવી નહીં. અનફ્રેન્ડ કરી શકાય. મન ખાટું થાય એવી મનની વાત સારી નહીં.
તત્ત્વચિંતક હેન્રી ડેવિડ થોરો અમને થોડો થોડો સમજાય છે. મિત્રતાની ભાષામાં શબ્દો હોતા નથી. પણ એનાં અર્થ જરૂર હોય છે.
Article on international friendship day..As published today in Gujarat Samachar..